Odpowiada Rafał Golat – radca prawny.
Czy sporządzanie opinii technicznych w budownictwie jest pracą twórczą i czy wedtug najnowszych przepisów praca ta podlega pod ulgę, określoną w art. 22 ust. 9b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych?
Odpowiedź na pytania wymaga rozstrzygnięcia dwóch postawionych w nich wątpliwości: 1) możliwości uznania przedmiotowych opinii za utwór w rozumieniu prawa autorskiego (ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zwanej dalej ustawą autorską) oraz 2) oceny, czy sporządzanie tych opinii stanowi działalność twórczą rozumieniu art. 22 ust. 9b pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (zwanej dalej ustawą o PIT), szczególnie w zakresie inżynierii budowlanej.
Jeżeli chodzi o pierwsze z powyższych zagadnień, to podnieść należałoby, co następuje.
Ustawodawca nie wskazał wprost opinii jako utworów w przepisach ustawy autorskiej. Dlatego też kwalifikacja określonej opinii jako utworu wiąże się ze stwierdzeniem, że spełnia ona przesłanki definicyjne tej kategorii pojęciowej, określone w art. 1 ust. 1 ustawy autorskiej. Przepis ten stanowi, że utworem, czyli przedmiotem prawa autorskiego, jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Analizując to definicyjne zagadnienie w kontekście orzecznictwa sądowego, trzeba zauważyć, że Sąd Najwyższy (SN) dopuszcza traktowanie opinii z zakresu budownictwa jako utworów.
Przykładem jest wyrok SN z 30 czerwca 2005 r. (sygn. akt IV CK 763/04, OSNC, nr 5 z 2006 r. poz. 92), zgodnie z którym okoliczność, że tzw. dzieła techniczne są rezultatem uzyskiwanym w ramach stałej działalności zawodowej autora, nie wyklucza ich z kręgu utworów w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przedmiotem oceny sądu była ekspertyza mykologiczno-budowlana.
W podsumowaniu uzasadnienia powyższego wyroku Sąd dopatrzył się w ekspertyzie powoda cech pozwalających na uznanie jej za przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Ekspertyza ta istotnie zawiera elementy wskazujące na osobisty sposób wyboru i prezentacji danych, którym nadano indywidualnie ukształtowaną formę. Można zatem było uznać, że ma ona cechy wyróżniające i zawiera elementy swoiste, osiągnięte dzięki indywidualnemu wkładowi pracy twórczej autora.
Rozważając natomiast, czy twórcza, czyli będąca utworem, opinia stanowi przejaw działalności twórczej w rozumieniu art. 22 ust. 9b pkt 1 ustawy o PIT, trzeba stwierdzić, że ustawodawca nie sprecyzował zakresów działalności twórczej, wyszczególnionych w powyższym przepisie, w tym działalności twórczej w zakresie inżynierii budowlanej. Za najbardziej właściwe uznać należałoby odniesienie tego zakresu do przepisów ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa (Dz.U. z 2016 r. poz. 1725 ze zm.), zwanej dalej ustawą o samorządach. Zgodnie z art. 2 ust. 2 tej ustawy wykonywanie zawodu inżyniera budownictwa polega na projektowaniu obiektów budowlanych, ich realizacji, nadzorze nad procesem ich powstawania, utrzymaniu tych obiektów oraz na edukacji w tym zakresie.
Problematyczne w tym kontekście jest to, że po pierwsze w tym ustawowym określeniu wykonywania zawodu inżyniera budownictwa wyliczenie zakresów aktywności ma charakter zamknięty, po drugie zaś opiniowanie (sporządzanie opinii) nie zostało w tym przepisie wprost wskazane (analogiczne określenie wykonywania zawodu architekta zawiera art. 2 ust. 1 ustawy o samorządach). Ze względu na to, że w ujęciu systemowym istotne unormowania, także dotyczące opiniowania, zawiera Prawo budowlane (Pb), wskazane jest wzięcie pod uwagę przepisów tej ustawy, np. regulację dotyczącą utrzymania obiektów budowlanych – które to zgodnie z powołanym wyżej przepisem mieści się w zakresie wykonywania zawodu inżyniera budownictwa – zawiera rozdział 6 Pb. Znajdujący się w tym rozdziale art. 71, dotyczący zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części, przewiduje w ust. 2 pkt 5 wymóg dołączenia do zgłoszenia ekspertyzy technicznej, wykonanej przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane bez ograniczeń w odpowiedniej specjalności. Ponieważ posiadanie uprawnień budowlanych jest warunkiem przynależności do właściwej izby, uzasadnione byłoby przyjęcie, że sporządzanie ekspertyz technicznych, o których mowa w ustawie Pb, przez posiadającego wymagane uprawnienia inżyniera budownictwa (przy założeniu, że brana pod uwagę ekspertyza jest utworem w rozumieniu ustawy autorskiej) mieści się w zakresie utrzymania obiektów budowlanych, a zatem może zostać uznane za przejaw wykonywania zawodu inżyniera budownictwa, co jest istotne dla kwalifikacji sporządzenia takiej twórczej ekspertyzy jako działalności twórczej w zakresie inżynierii budowlanej w rozumieniu art. 22 ust. 9b pkt 1 ustawy o PIT Trudność interpretacyjną w analizowanym kontekście stanowi brak wyodrębnionej regulacji wydawania opinii (ekspertyz) w sprawach budowlanych. W przepisach Pb ustawodawca posługuje się często pojęciem „ekspertyza”, nie zawsze wskazując osobę właściwą do jej sporządzenia (art. 62 ust. 3 Pb, w którym mowa jest o ekspertyzie stanu technicznego obiektu lub jego części). Opiniowanie należy do zakresu działania rzeczoznawców budowlanych. Tytuł rzeczoznawcy budowlanego może być nadany osobie, która m.in. posiada uprawnienia budowlane bez ograniczeń i jest członkiem właściwej izby samorządu zawodowego, np. izby inżynierów budownictwa (art. 8b ust. 1 pkt 2 lit. b) i pkt 3 ustawy o samorządach).
Jeśli zatem inżynier budownictwa będący rzeczoznawcą budowlanym sporządza twórczą opinię (ekspertyzę), która się mieści w przedstawionym zakresie ustawowym wykonywania zawodu inżyniera budownictwa, np. jest działalnością polegającą na utrzymaniu obiektów w rozumieniu Pb, jest to argument przemawiający za uznaniem, że mamy wówczas do czynienia z działalnością twórczą w zakresie inżynierii budowlanej, o której mowa w art. 22 ust. 9b pkt 1 ustawy o PIT.
Oczywiście niezależnie od powyższych okoliczności zastosowanie stawki kosztów uzyskania przychodów w wysokości 50%, na podstawie art. 22 ust. 9 pkt 3 i art. 22 ust. 9b pkt 1 ustawy o PIT, ma miejsce wówczas, gdy rozliczany przychód jest przychodem z tytułu korzystania z praw autorskich lub rozporządzania tymi prawami, czyli np. gdy podatnik (inżynier budownictwa) przeniósł na płatnika majątkowe prawa autorskie do twórczej opinii – przy założeniu, że nie została ona wykonana w ramach prowadzonej przez inżyniera działalności gospodarczej.
Należy poza tym pamiętać, że do wiążącego interpretowania przepisów podatkowych, czyli także art. 22 ust. 9b ustawy o PIT, zgodnie z rozdziałem 1a Ordynacji podatkowej (ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Dz.U. z 2018 r. poz. 800 ze zm.), właściwe są określone w przepisach tego rozdziału organy podatkowe, upoważnione w szczególności do wydawania interpretacji w indywidualnych sprawach zainteresowanych podatników.
