Coraz częściej słyszymy o budynkach posiadających certyfikat LEED jako o budynkach przyjaznych środowisku.
W kontekście zrównoważonego rozwoju system LEED kładzie główny nacisk na zużycie energii w fazie realizacji oraz użytkowania obiektu. System tej oceny obejmuje również wpływ budynku na czynniki środowiskowe, jak zużycie wody i emisja substancji przez wyroby stosowane w obiekcie. Jednak LEED nie podchodzi kompleksowo do zagadnienia użyteczności obiektów i ich wpływu na środowisko. W kontekście ograniczenia impaktu środowiskowego ten amerykański system oceny obiektów pomija zagadnienia klimatu akustycznego w środowisku, w tym zmian klimatu bliskiego i dalekiego po oddaniu obiektu do użytkowania. W nader skromny sposób wzmiankuje w kwestii użyteczności akustycznej samej przestrzeni wewnętrznej budynku. LEED, zdominowany przez amerykańskie normy ASHRAE, jest głównie nastawiony na kwestie oceny budynków w kontekście globalnego ocieplenia i ograniczenia zużycia energii. Nie zawierając odniesień do właściwości akustycznych obiektu z podaniem wartości krytycznych, jak to ma miejsce w certyfikacji w systemie BREEAM, certyfikat LEED jawi się jako mniej zasobne źródło informacji do podjęcia decyzji zakupu budynku czy najmu przestrzeni ze względu na coraz bardziej rosnące znaczenie użyteczności.
W systemie certyfikacji BREEAM, wzorowanym na ustawodawstwie europejskim, podstawę stanowią brytyjskie normy w zakresie wymagań właściwości (podane wartości krytyczne) akustycznych przestrzeni, a międzynarodowe normy definiują metody prowadzenia procesu weryfikacji. System oceny według opracowywanej normy DRAFT prEN 15643-3 Sustainability of Construction Works – Assessment of Buildings – Part 3: Framework for the assessment of social performance, mimo nadal trwających nad nią prac i braku jej praktycznej weryfikacji, jawi się w kontekście zrównoważonego budownictwa jako system szerszej niż system LEED oceny budynków dającej przy podobnych kosztach certyfikacji więcej informacji do podjęcia decyzji o zakupie czy najmie. W systemie oceny według DRAFT prEN 15643-3 istnieje podział na dwie główne fazy – fazę realizacji obiektu i fazę jego użytkowania. Oceniane są tam takie same elementy jak w LEED oraz innych systemach, jak ocena na etapie projektowania warunków akustycznych funkcjonowania obiektu oraz ocena wpływu hałasu na sąsiadów. Z punktu widzenia procesu inwestycyjnego oraz cyklu użytkowania budynku system LEED nie da potencjalnemu zainteresowanemu produktem, jakim jest obiekt budowlany z takim certyfikatem, odpowiedzi na pytanie o komfort akustyczny czy możliwość zaspokojenia potrzeb jakości akustycznej i wpływu na klimat akustyczny wokół obiektu.
© psdesign1 – Fotolia.com
W dokumentach podstawowych, jak LEED 2009 for New Construction and Major Renovations Rating System, USGBC (U.S. Green Building Council) Member Approved November 2008, trudno dostrzec ogólne sugestie co do konieczności uwzględnienia czynników akustycznych w ocenie obiektu. Słowa „noise” (hałas) i „sound” (dźwięk) nie występują, a słowa „acoustics” (akustyka) użyto w powyższym dokumencie tylko raz. W dokumencie LEED for Schools przeznaczonym do obiektów o funkcji edukacyjnej już w 2007 r. uwzględniono zagadnienia z zakresu klimatu akustycznego. W tym dokumencie „obiektowym” są wskazania wartości krytycznych takich właściwości akustycznych, jak poziom dźwięku w salach szkolnych wynikający z działania źródeł zlokalizowanych poza obiektem. Również są wskazania wartości krytycznych wskaźnika RC stosowanego do oceny poziomu dźwięku od źródeł budynku w pomieszczeniach podlegających ochronie akustycznej. Ciekawym aspektem tego dokumentu jest określenie również ograniczenia emisji hałasu urządzeń wyposażenia budynku, jak odkurzacz, który nie powinien wytwarzać większego hałasu niż 70 dB(A). Natomiast za nader istotne w zakresie wpływania użytkowania obiektu na hałas w środowisku jest ograniczenie hałasu urządzeń używanych do pielęgnowania zieleni na terenie szkoły, np. kosiarki i dmuchawy do przeganiania liści. Wartość graniczna 70 dB(A) dla tych urządzeń daje młodzieży gwarancje, że nie będzie podczas prac pielęgnacyjnych narażona na działanie hałasu przeszkadzającego w użytkowaniu obiektu szkolnego.
W praktyce system certyfikacji LEED ma swoją odrębną gałąź, idącą poza głównym nurtem procesu oceny obiektów budowlanych tworzonym przez USGBC. Nurt ten nosi różne robocze nazwy np. Green Building Acoustics lub jest elementem systemu promocji budownictwa o ograniczonym wpływie na środowisko, funkcjonującym pod hasłem GreenSpec. Określenie Green Building Acoustics obejmuje zagadnienia klimatu akustycznego w środowisku zbudowanym w zakresie właściwości przestrzeni na zewnątrz budynku i użyteczności akustycznej przestrzeni wewnątrz niego. W tym nurcie mamy ważne rozdzielenie na fazy uzyskiwania klimatu akustycznego, poczynając od projektowania opartego na normach, w tym normatywy środowiskowe, przechodząc na kolejne etapy cyklu życia budynku. Przykładem normatywów środowiskowych z zakresu akustyki orbitujących wokół LEED jest np. Green Guide for Health Care. Jest to system użytkowego podejścia do komfortu akustycznego w obiektach medycznych według standardów amerykańskich ASTM dotyczących jakości pomieszczeń i parametrów wyrobów budowlanych.
Znaczenie czynników akustycznych obiektu w odniesieniu do systemu oceny LEED może laikowi wydawać się niezrozumiałe. Parametry akustyczne i umiejętność ich oceny mogą wpływać na zużycie energii, szczególnie energii wbudowanej w produkt. Na przykład elementy związane z korekcją warunków pogłosowych mogą tworzyć odpowiednią izolacyjność termiczną przegrody jako całości. Mówiąc w uproszczeniu – przez wybór dźwiękochłonnych materiałów termoizolacyjnych można rozwiązać dwa zagadnienia w jednym produkcie. Istotne jest, aby w procesie analiz technicznych umiejętnie ocenić potrzeby obiektu w odniesieniu do jego funkcji w kontekście wyrobów budowlanych i ich kosztu oraz dobrać rozwiązania optymalne dla przewidywanego okresu użytkowania budynku (ESLB – Estimated Service Life of a Building, szacowany okres użytkowania budynku wg PN-ISO 15686-1:2005 Budynki i budowle. Planowanie okresu użytkowania – Część 1: Zasady ogólne).
W zielonej akustyce duży nacisk kładzie się na kwestie emisji hałasu od systemów chłodzenia i wentylacji obiektów. Systemy te są wprost związane ze zużyciem energii w obiekcie, głównie w fazie jego użytkowania. Hałas to proces resztkowy transportu masy i energii. A zatem jeśli jesteśmy zmuszeni do stosowania urządzeń o większej wydajności dla uzyskania oczekiwanych właściwości termodynamicznych i jakości powietrza wewnątrz, automatycznie wytwarzamy więcej hałasu do środowiska. Można obniżyć emisję hałasu, uzyskując komfort termiczny i wilgotnościowy technikami biernymi (parametry termodynamiczne wyrobów i technologii użytych do wykonania przegród w budynku oraz samo zagospodarowanie obiektu), co przyczynia się do instalowania cichszych urządzeń klimatyzacyjno-wentylacyjnych. Oczywiście energii akustycznej emitowanej jako hałas nie ma sensu przeliczać na waty cieplne dla prowadzenia odrębnej oceny typu carbon foot prints. Powiedzenie: Mógłbyś milion lat krzyczeć na szklankę z wodą, a i tak woda w niej się nie zagotuje, to powiedzenie specjalistów branżowych z zakresu akustyki w architekturze odnośnie do przeliczeń liczby watów akustycznych wprost na waty termiczne, a co za tym idzie „jednostki węglowe”. Hałas to proces resztkowy, który niesie informacje o stanie układu fizycznego. Małe rozproszenie energii to mały hałas i duża sprawność układu. Zapewne każdy, kto ma samochód, wie, że piszczenie niektórych podzespołów to sygnał, że coś jest niesprawne, a energia pracy zamiast w ruch pojazdu skierowana jest na pokonanie np. tarcia, co powoduje grzanie elementów ruchomych oraz generację dźwięku.
Nie jest jednak prawdą, że system certyfikacji LEED absolutnie pomija zagadnienia akustyki w architekturze. Czynniki akustyczne, jak poziom dźwięku czy izolacyjność akustyczna, nie muszą być wprost oceniane dla uzyskania efektu końcowego, jakim jest szeroka ocena warunków środowiska w budynku. Jakość akustyczna wnętrza w systemie LEED jest elementem ocenianym w obszarze szerokiej analizy jakości przestrzeni według systemu IEQ. Jest to tak naprawdę ocena typu POE mająca miejsce po zasiedleniu/zajęciu przestrzeni wewnętrznej obiektu, odbiega zatem od systemu funkcjonowania procesu inwestycyjnego w Polsce, gdyż występuje na etapie, którego przepisy budowlane nie regulują, ponieważ ma on miejsce po uzyskaniu ostatecznej decyzji w sprawie pozwolenia na użytkowanie. IEQ jest najczęściej realizowany w budynkach biurowych, gdzie parametry akustyczne są jednym z siedmiu elementów oceny użytkowanej przestrzeni biurowej. Systemy oceny typu POE są najszerzej stosowane w biurach wielkoprzestrzennych, gdzie występuje duża liczba biurowych stanowisk pracy, zlokalizowanych w jednej przestrzeni, a wpływ warunków środowiska pracy analizuje się dla oceny kosztów pracy pracowników. System IEQ jest jednak znacznie bardziej zróżnicowany od polskiego i europejskiego systemu oceny pracy w tym warunków akustycznych w przestrzeniach pracy biurowej. W Europie kładzie się nacisk na ocenę narażenia pracownika na działanie hałasu i utratę słuchu, przyrównując warunki pracy pracowników biurowych do pracowników w walcowni, stalowni i kopalni, co wynika z komunistycznego ducha źle pojętej równości społecznej zgodnie z dyrektywą 2003/10/WE. W Polsce są dodatkowo oceniane parametry budynku biurowego według kryterium jakości przestrzeni obiektu oraz parametry elementów budynku, co wynika z przepisów budowlanych. LEED w zakresie IEQ jest znacznie bardziej zaawansowanym systemem, gdyż kryterium prywatności akustycznej i zadowolenia pracowników z jakości akustycznej przestrzeni można bardziej odnieść do kosztów produktu, jakim jest budynek, oraz oceny kosztów działania organizacji będącej w posiadaniu budynku. System oceny użytecznościowej, jaką proponuje LEED, jest w tym zakresie znacznie bliższy zrównoważonemu rozwojowi niż europejski system zapewnienia użyteczności budynków poprzez wyroby budowlane, co jest techniczną fikcją, lecz posiada umocowanie prawne w postaci 24-letniej, acz obowiązującej dyrektywy UE 89/106/EEC. Kolejna edycja zasad systemu certyfikacji LEED w roku 2011 przewiduje szersze włączenie elementów oceny klimatu akustycznego w procesie oceny wpływu obiektu na środowisko.
Jacek Danielewski
mgr inż. wibroakustyk
LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) – dosłownie: Przywództwo w Energii i Środowiskowym Projektowaniu.
ASHRAE (American Society of Heating, Refrigerating, and Air-Conditioning Engineers) – Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Grzewnictwa, Chłodnictwa i Klimatyzacji.
BREEAM (the Building Research Establishment Environmental Assessment Metod – Założenia badania budynku – Środowiskowa metoda oszacowania).
DRAFTprEN 15643-3 Sustainability of Construction Works – Assessment of Buildings – Part 3: Framework for the assessment of social performance (tłumaczenie mgr inż. Łukasz Adamus – DRAFT prEN 15643-3 Zrównoważone obiekty budowlane – Ocena budynków)
RC (Room Criteria) – wskaźnik nie ma polskiego odpowiednika.
USGBC (U.S. Green Building Council) – Amerykańska Rada ds. Zielonego Budownictwa.
Carbon foot prints– emisja związków węgla.
IEQ (Indoor Environmental Quality) – ocena środowiska wewnątrz pomieszczenia.
POE (Post-Occupancy Evaluation) – ocena warunków po zasiedleniu pomieszczenia.
