Projekt budowlany w świetle planowanej nowelizacji Prawa budowlanego

Z końcem grudnia 2019 r. wpłynął do sejmu rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw. Przewiduje on podział projektu budowlanego na trzy części: projekt zagospodarowania działki lub terenu (PZT), projekt architektoniczno-budowlany (PAB) i projekt techniczny (PT).

Tot. stock.adobe.com / Pio Si

Udział inżyniera budownictwa w opracowaniu projektu budowlanego

W świetle nowelizowanego art. 34 Prawa budowlanego zakres PZT oraz obowiązek udziału przy jego sporządzaniu inżyniera budownictwa nie ulegną większej zmianie. Tak jak obecnie, projekt ten będzie musiał zawierać m.in. usytuowanie i układy projektowanych sieci uzbrojenia terenu, urządzeń budowlanych znajdujących się poza obiektem budowlanym, sposób odprowadzania lub oczyszczania ścieków, układ komunikacyjny. Udział inżyniera budownictwa w opracowaniu PZT, również w przypadku budynków, będzie więc niezbędny, a zakres jego czynności w opracowaniu tego projektu nie powinien się zmienić.

Nieco inaczej sprawa przedstawia się w przypadku PAB, gdyż część zagadnień, które obecnie są ujęte w tej części dokumentacji, takich jak: konstrukcja, charakterystyka energetyczna, niezbędne rozwiązania techniczne (np. instalacyjne), po zmianie przepisów zostanie przesunięta do PT. Ale czy to oznacza, że w opracowaniu PAB budynku nie będzie musiał uczestniczyć inżynier budownictwa? Nie do końca, ponieważ PAB takiego obiektu będzie obejmował m.in. „projektowane rozwiązania materiałowe i techniczne, mające wpływ na otoczenie, w tym środowisko”. W efekcie PAB będzie musiał zawierać np. projekt wentylacji wskazujący, gdzie będą umieszczone wyrzutnie powietrza, czy zaprojektowany sposób oczyszczania lub odprowadzania ścieków. Bez tego rodzaju opracowań niemożliwe będzie prawidłowe ustalenie obszaru oddziaływania projektowanego obiektu budowlanego. Wobec powyższego w opracowaniu PAB inżynier budownictwa będzie musiał uczestniczyć, aczkolwiek w zakresie głównie tych instalacji, które mają wpływ na otoczenie i środowisko. Tab. 1 wskazuje te części projektu, w których udział inżyniera będzie niezbędny zarówno przy sporządzaniu projektu budynków, jak i obiektów infrastrukturalnych: dróg, mostów, wiaduktów, linii kolejowych, itp.

Tab. 1. Podział projektu budowlanego i wykaz osób biorących udział w jego opracowaniu –
art. 34 ust. 3 projektu ustawy zmieniającej Prawo budowlane (druk 121)

* zgodnie z art. 34 ust. 2 zakres i treść projektu budowlanego powinny być dostosowane do specyfiki i charakteru obiektu. ** zgodnie z art. 9 ust. 2 postanowienie wydaje organ AAB.

Jeśli natomiast chodzi o zawartość projektu budowlanego podziemnych sieci uzbrojenia terenu, o których mowa w art. 34 ust. 3b, to, tak jak obecnie, wymagany będzie wyłącznie PZT. W przypadku projektowania sieci uzbrojenia terenu inżynier budownictwa nie powinien więc odczuć żadnych zmian (tab. 2).

Tab. 2. Elementy projektu budowlanego i wykaz osób biorących udział w ich opracowaniu –
art. 34 ust. 3b projektu ustawy zmieniającej Prawo budowlane (druk 121)

Moment sporządzania każdej części projektu budowlanego

Planowana nowelizacja przewiduje istotne zmiany co do momentu sporządzania trzech części projektu budowlanego. Otóż do wniosku o pozwolenie na budowę składanego do organu administracji architektoniczno-budowlanej (AAB) inwestor będzie zobowiązany załączyć w trzech egzemplarzach wyłącznie dwie pierwsze części projektu budowlanego, tj. PZT i PAB, natomiast PT będzie mógł być sporządzony po uzyskaniu pozwolenia na budowę. W tym kontekście obawy budzi nie tyle podział projektu budowlanego na trzy części, co publiczny przekaz projektodawcy, że PT, zawierający przecież rozwiązania najbardziej wpływające na bezpieczeństwo, m.in. konstrukcyjne, przeciwpożarowe, miałby być dostarczany do organu nadzoru budowlanego dopiero ze zgłoszeniem zakończenia budowy. Mniej profesjonalnym inwestorom sugerować to by mogło, że w zasadzie PT mógłby być inwentaryzacją powykonawczą, a nie projektem. Jest to tym bardziej niebezpieczny przekaz, gdyż właśnie tego rodzaju inwestorzy (budynków jednorodzinnych) zostali dodatkowo zwolnieni z obowiązku zawiadomienia o rozpoczęciu robót budowlanych, do którego każdy inny inwestor będzie zobowiązany dołączyć oświadczenie projektanta o sporządzeniu PT.

W rzeczywistości ostateczna wersja projektu ustawy tego nie zakłada, bowiem na wniosek PIIB projektodawca dokonał odpowiednich zmian i w efekcie jednoznacznie wskazuje w art. 41 ust. 4a, art. 42 ust. 1 oraz art. 45a ust. 1, że PT musi być sporządzony przed rozpoczęciem robót budowlanych. W przypadku uchwalenia ustawy w tej formie należy uczulać kierowników budów, aby nie ulegali ewentualnym naciskom lub prośbom inwestorów budynków jednorodzinnych o realizację obiektów budowlanych bez PT, gdyż narażają siebie na konsekwencje złamania ustawy pod karą grzywny. Przesunięcie PT poza proces wydawania decyzji o pozwoleniu na budowę ma na celu oczywiście uniemożliwienie weryfikacji PT przez organy AAB, gdyż co do zasady w tym opracowaniu mają się mieścić zagadnienia czysto techniczne, do których oceny pracownicy tych organów nie muszą posiadać kompetencji i uprawnień budowlanych. Dla inżyniera budownictwa to rozwiązanie niesie różne skutki. Z jednej strony faktycznie wyeliminuje przypadki ingerencji niektórych organów AAB w tę część dokumentacji, a jak wiemy, obecnie miewa ona różne formy: od próby kwestionowania rozwiązań przyjętych w projekcie, po narzucanie wymagań formalnych odnośnie formy lub zakresu projektu. Jednak idą za tym również zagrożenia. Jednym z nich jest wcześniej wspomniane podwyższone ryzyko, w tym naciski ze strony inwestora na realizację takich obiektów bez PT, co może negatywnie odbić się nie tylko na jakości budynków, ale przede wszystkim na bezpieczeństwie prowadzonych robót budowlanych. Z kolei konsekwencją braku weryfikacji uprawnień osób sporządzających PT przez organ AAB i nadzór budowlany w przypadku budynków będzie ryzyko wykonywania tej części projektu przez osoby nieuprawnione lub takie, których zakres uprawnień budowlanych będzie nieodpowiedni. Projektowana ustawa nie zabrania bowiem (co logiczne, choćby z uwagi na przypadki losowe) sporządzenia PT przez projektanta innego niż ten, który sporządzał PAB. Należy przy tym zauważyć, że obecnie do izb okręgowych nierzadko wpływają prośby organów AAB o pomoc przy weryfikacji zakresu uprawnień budowlanych. W efekcie może okazać się, że rozwiązania techniczne takiego obiektu zawarte w PT zostały zaprojektowane nieprawidłowo, a nawet, że cały obiekt zostanie uznany za wybudowany niezgodnie z przepisami.

Polecamy: Kontrola budowy według Prawa budowlanego

Forma i zawartość projektu budowlanego

Potencjalna korzyść wynikająca z podziału projektu budowlanego na trzy części, w postaci fizycznego odebrania organom AAB możliwości weryfikacji PT (należy przy tym zauważyć, że prawnie weryfikacja rozwiązań technicznych dzisiaj jest niedopuszczalna), zostaje jednak negatywnie równoważona przez niedogodności w postaci konieczności umieszczania tych samych dokumentów formalnych (kopia decyzji o nadaniu uprawnień budowlanych, zaświadczenia o przynależności do izby, itp.), uzgodnień, opinii, a także niektórych rysunków, opisu w każdej z trzech części projektu budowlanego.

Dla ich zniwelowania prosiłoby się, żeby to ostatnie opracowanie pod nazwą PT, wymagane przed rozpoczęciem robót, miało formę i zawartość projektu wykonawczego. W takim przypadku inwestor nie tylko miałby zagwarantowaną kompletną dokumentację wykonawczą przed rozpoczęciem robót budowlanych, ale dodatkowo znacznie zmniejszyłaby się całkowita jej objętość, bowiem cały PT stałby się zbędny, a zastąpiłby go projekt wykonawczy, który i tak jest (a przynajmniej powinien być) powszechnie stosowany.

Projekt ustawy oraz projekt rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego nie wprowadzają projektu wykonawczego do Prawa budowlanego. Co do zasady nadal więc projekt budowlany, w tym PT, nie będzie musiał zawierć rozwiązań szczegółowych, które pozwoliłyby zrealizować prawidłowo całą inwestycję. W efekcie inwestor, tak jak dzisiaj, będzie zobowiązany zapewnić wykonanie w całości projektu budowlanego (czyli również PT), a dodatkowo projektu wykonawczego, który nie tylko jest wymagany przy zamówieniach publicznych, ale także jest powszechnie stosowany na rynku inwestycji komercyjnych.

Umiejscowienie projektu wykonawczego w Prawie budowlanym miałoby tę dodatkową zaletę, że wpisywałoby się w długofalowe myślenie o formie dokumentacji. Ułatwiałoby bowiem, również od strony formalnej, stosowanie narzędzi BIM, które coraz powszechniej wkraczają do polskiego budownictwa. Ministerstwo Rozwoju poinformowało, że 13 listopada 2019 r. ruszył projekt realizowany we współpracy z PwC i wspierany przez Komisję Europejską, promujący rozwiązania BIM, pod nazwą „Cyfryzacja procesu budowlanego w Polsce”. Wydaje się więc, że skoro zmiany w zakresie cyfryzacji w procesie budowlanym są nieuniknione, to normy prawne powinny umożliwiać zastosowanie tych rozwiązań, oczywiście pozostawiając inwestorowi możliwość wyboru wykonania projektu także w tradycyjnej wersji.

Skoro jednak nie zdecydowano się na wprowadzenie projektu wykonawczego, to wypada zauważyć, że podział projektu budowlanego na trzy części mógłby zostać lepiej wykorzystany do osiągnięcia pozytywnych efektów planowanych zmian. Choćby dopuszczenie do umieszczenia wszystkich trzech części projektu budowlanego w jednym opracowaniu składanym wraz z wnioskiem o pozwolenie na budowę (przy jednoczesnym jasnym ustawowym zakazie sprawdzania PT przez organ AAB) pozwoliłoby m.in. na:

• wyeliminowanie umieszczania tych samych dokumentów formalnych i części wspólnych projektu budowlanego w każdej z trzech jego części;
• zapewnienie koordynacji prac projektowych, a przez to wykluczenie ryzyka narażenia inwestora na negatywne skutki braku tej koordynacji;
• zlikwidowanie ryzyka realizacji budowy bez PT;
• otwarcie drogi do stopniowego wprowadzania nieuniknionej cyfryzacji w procesie budowlanym, w tym stosowania metodologii BIM.

Zobacz: Bezpieczny kierownik budowy

Ocena zgodności robót w trakcie realizacji z projektem budowlanym

Planowana nowelizacja ustawy przewiduje, że w trakcie realizacji robót projektant będzie mógł dokonać kwalifikacji zamierzonych odstąpień od projektów: PZT i PAB. Dodany do art. 36a ust. 5b określa, że, w przypadku zmiany rozwiązań projektowych w trakcie budowy, które pociągałyby za sobą obowiązek uzyskania ponownych uzgodnień pod względem ochrony przeciwpożarowej z właściwym wojewódzkim konserwatorem zabytków lub wojewódzkim inspektorem sanitarnym, ponowne uzyskanie takich uzgodnień pozwoli projektantowi zakwalifikować odstąpienie jako nieistotne. Oczywiście, o ile nie naruszy to innych warunków określonych w ust. 5 art. 36a. Zmianę tę należy określić jako korzystną, choć warto byłoby ją rozszerzyć też na uzgodnienia z innymi podmiotami. Niestety, przewiduje się wprowadzenie także zmiany niekorzystnej, zwiększającej ryzyko pogłębiania bałaganu w zasobie geodezyjnym. Projekt ustawy ogranicza bowiem możliwość zakwalifikowania jako nieistotną zmianę parametru charakterystycznego każdego obiektu budowlanego do 2%, wprowadzając jednocześnie ten próg dla obiektów liniowych, które obecnie są z niego zwolnione. Oznacza to, że zmiana długości sieci powyżej 2% nie będzie w żadnym wypadku mogła zostać uznana przez projektanta za nieistotną. Należy ubolewać, że projektodawca nie zdecydował się na rozwiązanie podobne jak w ustawie z 9 sierpnia 2019 r. o inwestycjach w zakresie budowy portów zewnętrznych, która weszła w życie w październiku 2019 r., częściowo zbieżne z dotychczasowymi propozycjami PIIB. W przypadku zachowania określonych warunków zmiany trasy sieci oraz pod rygorem dokonania przez geodetę inwentaryzacji w wykopie istniejących i budowanych obiektów podziemnych, projektant powinien móc dokonać kwalifikacji odstępstwa jako nieistotnego. Nie tylko skróciłoby to proces budowy obiektów infrastrukturalnych, ale także dawałoby szansę na uporządkowanie istniejącej geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu bez obawy o ewentualne negatywne skutki rzetelnej geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej.

Ocena zgodności wykonanych robót z projektem budowlanym

Projekt ustawy w wersji, jaka trafiła do konsultacji publicznych, zawierał próbę rozwiązania problemu, na który PIIB wielokrotnie zwracała uwagę, a polegający na zbyt często pojawiających się kłopotach przy odbiorach obiektów wybudowanych zgodnie z projektem budowlanym. Głównie dotyczy to odbiorów dokonywanych przez strażaka, który przed przekazaniem zrealizowanego obiektu do użytkowania może zgłosić swoje uwagi, wpisując je w zwykły protokół. Zazwyczaj takie uwagi nie są oparte na konkretnych podstawach prawnych i stają się przyczyną sporów strażaka z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz projektantem, którzy mają odmienne zdanie co do prawidłowości przyjętych w projekcie rozwiązań. Nierzadko uwagi strażaka wykraczają też poza weryfikację wykonanych robót pod względem zgodności z zatwierdzonym projektem budowlanym. Wywiera to oczywiście silną presję na wszystkich uczestników procesu budowlanego, ze względu na bardzo poważne skutki, głównie finansowe. Projektodawca zaproponował więc odpowiednie zmiany art. 56 – polegające na wykreśleniu możliwości składania przez strażaka uwag – które po interwencji PIIB zostały dodatkowo w trakcie konsultacji publicznych uzupełnione w art. 57. Oczywiście po stwierdzeniu wad strażak nadal mógłby wyrazić swój sprzeciw, który co do zasady powinien być jednak wyrażony w formie decyzji wraz z uzasadnieniem. Niestety, ostateczna wersja projektu ustawy, jaka trafiła do sejmu, została pozbawiona powyższych zmian, mimo tego że w załączonym do niej uzasadnieniu projektodawca nadal podtrzymał swoją opinię, iż akceptacja możliwości wpisywania uwag przez strażaka uniemożliwiłaby poprawę przejrzystości obecnej procedury odbiorowej. Miejmy nadzieję, że w trakcie prac w parlamencie ustawodawca przywróci propozycje w tym zakresie sprzed kilku miesięcy. Niewątpliwie jednak najbardziej logicznym rozwiązaniem wydaje się odwrócenie kolejności obowiązującej procedury, tj. weryfikacja rozwiązań przeciwpożarowych przez strażaka na etapie projektu, a nie już po wybudowaniu obiektu.

mgr inż. Andrzej Falkowski

Zobacz też: Zmiana pozwolenia na budowę