Częstym problemem ujawniającym się w praktyce budowlanej ze względu na przestrzeganie autorskich uprawnień projektanta jest konieczność uzgadniania z nim zmian w projekcie, stanowiącym utwór w rozumieniu prawa autorskiego (ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).
W tym kontekście bardzo istotne jest uświadomienie sobie, że przepisy ustawowe zawierają odrębne regulacje w odniesieniu do dokonywania przez inne niż twórca osoby zmian w utworze (projekcie) oraz odnośnie do problematyki tzw. autorskich praw zależnych. Wobec tego te dwa przypadki, czyli zmiany w projekcie i jego twórcze przeróbki, nie powinny być mylone, w czym pomóc może wyjaśnienie, na czym polegają podstawowe różnice między dwoma powyższymi rozwiązaniami.
Zmiany w projekcie czy nowy projekt?
Skutkiem wprowadzenia zmian do projektu nie jest z reguły powstanie nowego utworu (projektu), ale odpowiednia jego modyfikacja. Artykuł 57 ust. 2 Prawa budowlanego (ustawa z 7 lipca 1994 r. – Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.) stanowi, że w razie zmian nieodstępujących w sposób istotny od zatwierdzonego projektu lub warunków pozwolenia na budowę, dokonanych podczas wykonywania robót, do zawiadomienia o zakończeniu budowy obiektu budowlanego lub wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie należy dołączyć kopie rysunków wchodzących w skład zatwierdzonego projektu budowlanego z naniesionymi zmianami, a w razie potrzeby także uzupełniający opis, przy czym oświadczenie o zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym i warunkami pozwolenia na budowę powinno zostać potwierdzone przez projektanta.
Może się także zdarzyć, że zmiany w projekcie przekładają się na opracowanie nowego projektu. Dotyczy to np. przypadku istotnego odstąpienia od zatwierdzonego projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę, z którym łączy się obowiązek sporządzenia i przedstawienia projektu budowlanego zamiennego, uwzględniającego zmiany wynikające z dotychczas wykonanych robót budowlanych, przy czym przepisy dotyczące projektu budowlanego stosuje się odpowiednio do zakresu tych zmian (art. 51 ust. 1 pkt 3 Prawa budowlanego).
Natomiast jeżeli chodzi o twórczą przeróbkę obiektu, powstającą np. w związku z przebudową określonego obiektu, to skutkuje ona zawsze powstaniem nowego, zależnego w stosunku do projektu pierwotnego utworu (projektu), który chroniony jest odrębnymi, zależnymi prawami autorskimi, stanowiąc opracowanie w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W sytuacji gdy występują autorskie prawa zależne, mamy do czynienia z dwoma autorami (projektantami), czyli twórcą projektu pierwotnego i twórcą jego przeróbki.
Prawa osobiste czy prawa majątkowe?
Dokonywanie zmian w projekcie związane jest ze sferą autorskich praw osobistych, a przede wszystkim z dwoma z tych praw, czyli z prawem do nienaruszalności formy i treści utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, określanym jako prawo do integralności utworu, oraz z prawem do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu, czyli z prawem do nadzoru autorskiego (art. 16 pkt 3 i 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Jeżeli chodzi natomiast o sferę autorskich praw zależnych, istotną w kontekście dokonywania twórczych przeróbek (opracowań) projektów, to uprawnienia, jakie w związku z tym powstają na rzecz twórcy przerabianego projektu, są uprawnieniami o charakterze majątkowym.
Odmienny charakter powyższych dwóch rodzajów praw (uprawnień) przekłada się na dwie ich zasadnicze różnice:
1) odnośnie do czasu ich trwania – podczas gdy prawa osobiste nie są czasowo ograniczone, czyli formalnie nigdy nie wygasają, nawet jeśli od daty stworzenia projektu i śmierci projektanta upłynie bardzo dużo czasu (po śmierci projektanta uprawnionymi do ich wykonywania są osoby mu bliskie – małżonek, zstępni, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa – art. 78 ust. 2 i 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych), uprawnienie do udzielania zezwoleń na korzystanie z twórczych przeróbek staje się nieaktualne po wygaśnięciu majątkowych praw autorskich do przerabianego projektu, czyli zasadniczo po upływie siedemdziesięciu lat od końca roku, w którym zmarł twórca tego projektu (art. 2 ust. 2 zdanie 2 oraz art. 36 powyższej ustawy);
2) odnośnie do możliwości ich zbycia – podczas gdy autorskich praw osobistych nie można się wyzbyć, czyli umowne postanowienie o ich przeniesieniu na inną osobę jest nieważne z mocy prawa (art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i art. 58 par. 1 k.c.), wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego można przenieść na inną osobę, co wynika z treści art. 46 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Jest to o tyle istotne z praktycznego punktu widzenia, że nawet jeśli podmiot korzystający z twórczej przeróbki danego projektu uzyska odpowiednie zezwolenie na zastosowanie tej przeróbki od uprawnionego projektanta, nie zwalnia go to z przestrzegania autorskich praw osobistych do wykorzystywanego utworu, także w kontekście wprowadzania do niego określonych zmian.
Zakres ustawowych ograniczeń
W stosunku do sfery autorskich praw zależnych poza wskazanym powyżej ograniczeniem czasowym, wynikającym z wygasania majątkowych praw autorskich do przerabianego projektu, przepisy ustawowe nie przewidują szczególnych ograniczeń, dotyczących bezpośrednio uprawnienia projektanta do udzielania zezwoleń na stosowanie twórczych przeróbek projektu jego autorstwa.
Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku osobistego prawa do weryfikowania przez twórcę zmian w projekcie jego autorstwa, gdyż art. 49 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, że następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić.
Okazuje się zatem, że wyjątkowo dokonywanie zmian w projekcie w przypadku wystąpienia określonych w powyższym przepisie okoliczności, związanych np. z koniecznością uwzględniania wymogów bezpieczeństwa, nie wymaga uzgadniana ich z uprawnionym projektantem.
Przy okazji należy zaznaczyć, że zarówno w przypadku odmawiania przez projektanta udzielenia zezwolenia na zastosowanie twórczej przeróbki jego projektu, jak również w razie kwestionowania przez projektanta czynionych w jego projekcie zmian stanowisko projektanta powinno być odpowiednio uzasadnione, zawierając przyczyny, dla których projektant nie chce udzielić zezwolenia albo zaakceptować określonych zmian.
Zasadą jest, że uprawnienia w zakresie autorskich praw zależnych oraz osobiste prawa autorskie dotyczące zmian w projekcie są realizowane przez autora projektu. Nie jest jednak wykluczone, aby uprawnienia te były wykonywane przez inne osoby (podmioty), co wynikać może np. z przeniesienia wyłącznego prawa zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego na inny podmiot albo z upoważnienia innego projektanta do wykonywania osobistych praw autorskich w stosunku do danego projektu. Na możliwość taką wskazują przepisy Prawa budowlanego, które dopuszczają wyraźnie zmianę projektanta sprawującego nadzór autorski (art. 44 Prawa budowlanego).
Rafał Golat
radca prawny
