Akustyka wnętrz w typowych pomieszczeniach

Akustyka wnętrz

Dziedziną nauki zajmującą się środowiskiem akustycznym w obiektach budowlanych i urbanistycznych jest akustyka architektoniczna. Dzieli się ona na trzy główne działy:

– akustyka budowli (przenikanie do budynków i rozchodzenie się w nich dźwięków i drgań),

– akustyka wnętrz (zachowanie się dźwięku w pomieszczeniach),

– akustyka urbanistyczna (zachowanie się dźwięku we wnętrzach urbanistycznych).

W artykule tym zajmiemy się akustyką wnętrz, która zwykle przez projektantów kojarzona jest z bardzo specjalistycznymi lub unikalnymi obiektami, jak sale koncertowe i teatralne czy kościoły. Oczywiście dla funkcjonalności tego typu pomieszczeń akustyka wnętrz jest najważniejsza i zwykle jej wymogom podporządkowana jest ich architektura. Dosyć powszechny jest za to brak świadomości znaczenia akustyki wnętrz w typowych pomieszczeniach budynków użyteczności publicznej – jak szkoły, obiekty sportowe czy biurowe. Wynika to z jednej strony z braków w programach nauczania na kierunkach budowlanych, z drugiej z braku normy określającej chociażby zalecane wartości czasu pogłosu w pomieszczeniach o różnej funkcji.

Fot. 1 Mała sala lekcyjna z sufitem dźwiękochłonnym i ściennymi panelami dźwiękochłonnymi na tylnej ścianie

Budynki szkolne

Badania pokazują, do jakiego stopnia uczniowie mają kłopot ze zrozumieniem mowy i utrzymaniem koncentracji w niekorzystnym środowisku akustycznym. Szczególnie wrażliwymi w tym względzie grupami są uczniowie z młodszych klas szkół podstawowych, ze stałym lub przejściowym ubytkiem słuchu (spowodowanym na przykład przeziębieniem), niedowidzący, z ADHD czy też uczniowie, dla których język wykładowy nie jest językiem ojczystym. W typowej klasie lekcyjnej normalnie słyszący uczniowie siedzący z tyłu sali poprawnie rozumieją 70–80% sylab z wypowiedzi nauczyciela stojącego przy tablicy.

Wykazano, że ekspozycja uczniów na silny hałas (80–90 dBA – decybeli akustycznych) w czasie przerwy wpływa na czasowe pogorszenie ich słuchu w czasie następnej lekcji, co z kolei pogarsza jeszcze zrozumiałość mowy i zwiększa hałas w klasie.

Inne badania mówią o masowym charakterze schorzeń aparatu mowy u nauczycieli wywołanych najczęściej forsowaniem głosu w głośnych salach lekcyjnych. Także szumy uszne są częstą przypadłością osób pracujących w szkołach i przedszkolach. 

Fot. 2 Korytarz szkolny. Dźwiękochłonne sufity podwieszane oraz ściany wykończone nietynkowaną cegłą, która ma lepsze właściwości dźwiękochłonne niż tynkowana ściana

Sale lekcyjne są najbardziej typowymi pomieszczeniami w szkołach, w których odbywają się nie tylko tradycyjne lekcje w formie wykładu, ale także zajęcia polegające na samodzielnej pracy w grupach, dyskusji i zabawie. Dobre słyszenie i widzenie jest podstawą nauczania, w związku z tym dla tego rodzaju pomieszczeń wymagana jest dobra zrozumiałość mowy. Dla dobrej koncentracji oraz ograniczenia zmęczenia nauczycieli i uczniów ważne jest, żeby klasy lekcyjne były pomieszczeniami jak najcichszymi. Ten ostatni postulat dotyczy zwłaszcza sal edukacji wczesnoszkolnej.

Przygotowywana Polska Norma prPN–B-02151-4 zaleca dla klas lekcyjnych o kubaturze < 250 m³ maksymalny czasu pogłosu na poziomie 0,6 s. Dotyczy to pasm częstotliwości 250– 4000 Hz, w przypadku pasma 125 Hz dopuszczalny jest poziom o 25% wyższy. Dodatkowo w przypadku sal lekcyjnych przeznaczonych do edukacji wczesnoszkolnej oraz nauczania języków obcych  zaleca się, aby czas pogłosu był krótszy i wynosił 0,4–0,5 s. Warto przy okazji zauważyć, że typowe standardowo wykończone i wyposażone klasy lekcyjne charakteryzują się czasem pogłosu rzędu 0,8–1,6 s. Zalecana minimalna wartość wskaźnika transmisji mowy STI wynosi 0,6.

Adaptacje akustyczne sal lekcyjnych polegają głównie na instalacji na całej powierzchni pomieszczenia dźwiękochłonnych okładzin lub sufitów podwieszanych. Materiały te powinny mieć wskaźnik pochłaniania dźwięku a_w > 0,9, przy czym pożądane jest, aby charakteryzowały się wysoką dźwiękochłonnością również w niskich częstotliwościach (125–250 Hz).

Fot. 3 Mała sala do gimnastyki korekcyjnej i zajęć tanecznych. Chłonność akustyczna zapewniona dzięki wolno wiszącym panelom z wełny szklanej oraz panelom ściennym (powyżej drabinek). Panele ścienne dodatkowo osłabiają niekorzystny efekt ogniskowania dźwięku przez półokrągłą ścianę

Nie rozwiązuje to jednak do końca problemu, ponieważ pozostają jeszcze poziome odbicia dźwięku od ścian ograniczających pomieszczenie, które nie mogą być wytłumione przez sufit dżwiękochłonny. W celu wyeliminowania ich negatywnego wpływu ściany sali lekcyjnej powinny być pokryte elementami rozpraszającymi i pochłaniającymi dźwięk: półkami z pomocami, otwartymi regałami, gazetkami ściennymi, zasłonami itp. Jeśli sala jest skromnie umeblowana (albo dominują twarde, odbijające dźwięk meble – zamknięte szafy i gabloty), należy dodatkowo użyć dźwiękochłonnych paneli ściennych. Zwykle wystarczy je zainstalować na tylnej ścianie klasy w formie pasa od wysokości 100–120 cm do 220–240 cm.

W przypadku większych klas lekcyjnych o charakterze typowo wykładowym (np. gabinety przedmiotowe dla starszych klas szkół podstawowych czy sale lekcyjne w gimnazjach), których długość przekracza 10 m, można w środkowej części sali zainstalować panele odbijające dźwięk (~30% powierzchni) z pozostawieniem części sufitu wypełnionej płytami dźwiękochłonnymi. Płyty odbijające powinny być tak umieszczone na suficie, aby skierować wczesne odbicia dźwięku do tylnej części sali i wzmocnić tam głos nauczyciela.

Korytarze szkolne są zdecydowanie najgłośniejszymi pomieszczeniami w szkole. Równoważny (uśredniony) poziom hałasu w przeciętnej szkole w czasie przerwy wynosi 80–90 dBA. Poziomy maksymalne dochodzą do 110 dBA. Ukształtowanie i wykończenie korytarzy oraz klatek schodowych ma wpływ na rozchodzenie się hałasu w budynku. W przestrzeni otwartej dźwięk zanika o 6 dB przy każdym podwojeniu odległości od źródła. W pomieszczeniach silnie pogłosowych (jakimi są korytarze zwykle wykończone twardymi materiałami) to zjawisko jest słabsze – w rezultacie głośne rozmowy czy hałas towarzyszące zajęciom wychowania fizycznego jest dobrze słyszalny w całym budynku. W celu ograniczenia poziomu hałasu i jego zasięgu należy stosować jak najwięcej materiałów dźwiękochłonnych o najwyższym stopniu pochłaniania dźwięku. Celem powinno być sprowadzenie równoważnego poziomu hałasu w czasie przerwy poniżej 75 dBA. Zwykle zwiększenie chłonności akustycznej pozwala na obniżenie hałasu w tych pomieszczeniach o 10–12 dB.

Przygotowywana Polska Norma prPN–B-02151-4 zaleca dla korytarzy szkolnych minimalną chłonność akustyczną odniesioną do powierzchni podłogi na poziomie A/S ≥ 1,0 (dla pasm 500–2000 Hz).

Wymaganą chłonność akustyczną w korytarzach osiąga się zwykle dzięki instalacji sufitów dźwiękochłonnych uzupełnionej instalacją materiałów dźwiękochłonnych na górnej powierzchni ścian. Wysoka chłonność akustyczna korytarzy sprzyja nie tylko obniżeniu poziomu hałasu, ale również szybszemu zanikowi przestrzennemu dźwięku, co pozytywnie wpływa na ograniczenie zasięgu hałasu w budynku. Należy rozważyć stosowanie rozwiązań odpornych na uszkodzenia mechaniczne.

Sale sportowe i pływalnie

Ćwiczenia fizyczne i gry zespołowe wiążą się z dużym hałasem wytwarzanym zarówno przez uczestników, jak i publiczność. Jest ważne, aby w tych warunkach była możliwa skuteczna komunikacja werbalna – ze względu na efektywność zajęć i ich bezpieczeństwo. Problem jest szczególnie odczuwany tam, gdzie na jednej sali przeprowadzane są równolegle zajęcia dla dwóch lub więcej grup. Dobra akustyka wnętrz obiektów sportowych poprawia także działanie nagłośnienia i jest bardzo przydatna w przypadku organizowania imprez pozasportowych (akademie, koncerty, egzaminy itp.).

Z powyższych powodów, projektując obiekty tego typu, należy dążyć do ograniczenia hałasu i pogłosu oraz zwiększenia zrozumiałości mowy.

Przygotowywana Polska Norma prPN-B-02151-4 zaleca maksymalne wartości czasu pogłosu (dla pasm częstotliwości 250–4000 Hz).

W celu spełnienia wymagań (tab.) chłonność akustyczna pomieszczeń sportowych powinna wynosić co najmniej 0,1 m²/1,0 m³ kubatury. Wymagana ilość materiałów dźwiękochłonnych nie powinna być skoncentrowana na jednej powierzchni (np. suficie), ale w miarę możliwości rozłożona równomiernie na suficie i ścianach. Jeśli zainstaluje się sam sufit dźwiękochłonny, pozostawiając twarde ściany, pogłos będzie wytwarzany przez poziome odbicia dźwięku pomiędzy nimi. Z reguły problem dotyczy tylko odbić pomiędzy ścianami szczytowymi, ponieważ przy jednej ze ścian podłużnych zazwyczaj ulokowane są trybuny dobrze rozpraszające dźwięk (i kierujące odbicia w kierunku dźwiękochłonnego sufitu). W praktyce dla osiągnięcia podanych wartości z tabeli czasu pogłosu wystarczy pokrycie materiałem o wskaźniku pochłaniania dźwięku a_w = 0,95 ok. 70–80% dachu i 10–20% ścian. Mogą to być pełne sufity modułowe (położone od ściany do ściany lub wypełniające poszczególne pola ograniczone dźwigarami i płatwiami), wolno wiszące ekrany lub pionowo wiszące absorbery. Rozwiązanie zależy od konstrukcji dachu, sposobu poprowadzenia kanałów wentylacyjnych, wybranego rodzaju oświetlenia czy wizji architekta. Na ścianach instaluje się panele ścienne w formie ekranów lub pasów –  przeważnie powyżej poziomu drabinek gimnastycznych.

Równocześnie z projektem budowlanym i wykonawczym powinien powstać projekt akustyki wnętrz oraz projekt nagłośnienia. Ten ostatni powinien zawierać w sobie symulację poziomu nagłośnienia i zrozumiałości mowy na całej powierzchni hali. Wskaźnik zrozumiałości mowy STI w przypadku hal sportowych i basenów nie powinien w żadnym miejscu być niższy niż 0,5. Należy unikać często spotykanej w praktyce kolejności: projekt budowlany – projekt wykonawczy – budowa hali – projekt i instalacja nagłośnienia – projekt i wykonawstwo adaptacji akustycznej. W takim przypadku nie zawsze udaje się uzyskać zadowalającą akustykę i poprawne działanie nagłośnienia, ale zawsze ponosi się zwiększone koszty.

Fot. 4 Hala sportowo-widowiskowa. Dach pokryty w ok. 80% płytami dźwiękochłonnymi. Obustronne trybuny, drabinki gimnastyczne i ścianka wspinaczkowa na ścianie szczytowej gwarantują dobre rozproszenie dźwięku – użycie materiałów dźwiękochłonnych na ścianach nie było konieczne

Biura

Badania ankietowe przeprowadzane wśród pracowników biur wielkoprzestrzennych dowodzą, że głównym czynnikiem utrudniającym im pracę jest hałas. Problem niepożądanych dźwięków stawiany jest przez nich wyżej niż niedoskonałe oświetlenie, wadliwie działająca wentylacja czy też złośliwy sprzęt IT. Na te niepożądane dźwięki składa się hałas komunikacyjny dochodzący z zewnątrz, stały hałas od instalacji wentylacyjnej czy sprzętu IT, oraz przede wszystkim hałas generowany przez samych pracowników (głównie ich rozmowy). Hałas jest odpowiedzialny za szybciej postępujące w ciągu dnia zmęczenie, rozdrażnienie i kłopoty z  koncentracją. Tym samym wpływa on na obniżenie efektywności pracowników. Uciążliwości te mogą być znacznie ograniczone przez edukację pracowników, odpowiednie rozmieszczenie stanowisk pracy i umiejętne stosowanie we wnętrzach materiałów dźwiękochłonnych. W pomieszczeniach typu open space spotykamy się zwykle z dwoma podstawowymi problemami akustycznymi: zbyt wysokim poziomem hałasu i jego zbyt dużym zasięgiem przestrzennym.

Wysoki poziom hałasu jest głównie bolączką centrów obsługi telefonicznej. Są one szczególnym przypadkiem biur otwartych, których szczególną cechą jest zwykle większe zagęszczenie pracowników. Do tego charakter pracy wykonywanej w takich miejscach (infolinie, telemarketing itp.) sprawia, że pracownicy obecni w biurze bezustannie prowadzą rozmowy telefoniczne. Hałas, na który składają się nie tylko rozmowy pracowników, ale także praca wentylacji i sprzętu biurowego, potęgowany jest przez odbicia dźwięku od twardych powierzchni sufitów i ścian. Dodatkowo pracownicy przebywający w głośnym środowisku są zmuszeni mówić głośniej, aby byli dobrze zrozumiani albo żeby sami siebie słyszeli, co prowadzi do swoistego sprzężenia zwrotnego. W efekcie hałas w centrach telefonicznych zwykle przekracza 70 dBA. Norma prPN-B-02151-4 zaleca dla centrów obsługi telefonicznej minimalną chłonność akustyczną odniesioną do powierzchni podłogi na poziomie A/S ≥ 1,3 (dla pasm 500–2000 Hz). Zastosowanie sufitów podwieszanych, okładzin sufitowych czy sufitów wyspowych o wysokim współczynniku pochłaniania dźwięku (a_w > 0,9) w połączeniu z podobnie działającymi panelami ściennymi pozwala w takich pomieszczeniach radykalnie zredukować poziom dźwięku (o ok. 10 dBA).

Zbyt duży zasięg dźwięku jest odczuwalny przede wszystkim w biurach, gdzie pracownicy wykonują głównie cichą pracę. W takich warunkach, przy nieodpowiednim wykończeniu i wyposażeniu biura, każda głośno prowadzona rozmowa telefoniczna czy konwersacja pracowników będzie dobrze słyszalna w dużej odległości. Tego rodzaju hałas informacyjny jest szczególnie uciążliwy w przypadku wykonywania pracy wymagającej koncentracji. W takich biurach należy dążyć do:

– Zapewnienia jak najlepszych warunków do komunikacji między pracownikami stale ze sobą współpracującymi w ramach zespołów. Można tego dokonać poprzez ustawienie ich stanowisk pracy jak najbliżej siebie (< 3,0 m) oraz utrzymanie niskiego poziomu hałasu i wysokiej zrozumiałości mowy przez instalację sufitów akustycznych o współczynniku pochłaniania dźwięku a_w > 0,9. W takich warunkach pracownicy będą w stanie komunikować się ze sobą ściszonym głosem, nie przeszkadzając dalej siedzącym.

– Ograniczenia zrozumiałości mowy między poszczególnymi zespołami pracowników,  czyli zwiększenie prywatności rozmów. W tym celu stosuje się ekrany oddzielające poszczególne stanowiska pracy czy całe zespoły. Ekrany powinny mieć odpowiednią wysokość (150–170 cm), a co najmniej do wysokości 120 cm powinny mieć wykończenie dźwiękochłonne. Mogą być montowane na blatach biurek lub być wolno stojące. Na efektywność zastosowanych ekranów zasadniczy wpływ ma chłonność akustyczna sufitu. Jeśli sufit będzie miał niską dźwiękochłonność, fala dźwiękowa odbije się od niego ponad ekranem, skutecznie go omijając. Z tego powodu zalecane jest użycie ekranów z sufitami o jak największym współczynniku pochłaniania dźwięku.

Norma prPN-B-02151-4 zaleca dla biur wielkoprzestrzennych minimalną chłonność akustyczną odniesioną do powierzchni podłogi na poziomie A/S ≥ 1,1 (dla pasm 500–2000 Hz).

Opisane przypadki są tylko przykładami. Problemy z akustyką wnętrz są dość powszechne i spotykamy się z nimi w wielu innych pomieszczeniach budynków użyteczności publicznej, takich jak: stołówki i świetlice w szkołach, sale dla dzieci w przedszkolach, biblioteki i czytelnie, restauracje, strefy komunikacji ogólnej w centrach handlowych, sale operacyjne banków i urzędów itd.

Pomijanie zagadnień akustyki wnętrz zarówno na etapie projektowania, jak i wykonawstwa obiektów użyteczności publicznej prowadzi często do znacznego pogorszenia ich funkcjonalności, a poprawianie błędów w funkcjonujących już budynkach jest kłopotliwe i kosztowne. Dlatego istotne jest, żeby o komfort akustyczny wnętrz obiektów użyteczności publicznej zadbać już w fazie projektowej.

Fot. 5 Biuro typu open space. Odpowiednią chłonność akustyczną zapewniają wolno wiszące panele dźwiękochłonne i wykładzina dywanowa. Wysokie regały działają jak ekrany ograniczające propagację dźwięku

Odbicia dźwięku

Fala dźwiękowa docierająca do przeszkody w zależności od jej rozmiarów, kształtu i faktury może zostać odbita na dwa sposoby. Przy odbiciu zwierciadlanym fala odbita przyjmuje kierunek zgodnie z zasadą: kąt odbicia równa się kątowi padania. Natomiast przy odbiciu idealnie rozproszonym fala dźwiękowa jest odbijana we wszystkich kierunkach.

Powierzchnie ścian lub dachu, które są wypukłe (patrząc od wnętrza) i są wykonane z materiałów odbijających dźwięk, rozpraszają fale dźwiękowe. Jeśli natomiast są wklęsłe, to mamy do czynienia ze szczególnym zjawiskiem ogniskowania dźwięku, które może rodzić poważne problemy akustyczne. Jeśli powierzchnie ograniczające pomieszczenie są wykończone materiałami dźwiękochłonnymi, znaczenie ich kształtu dla akustyki całego wnętrza jest małe lub pomijalne.

W pomieszczeniu dźwięk od źródła do słuchacza dociera drogą bezpośrednią oraz pośrednią przez wielokrotne odbicia od ścian, podłogi, sufitów. Dźwięk odbity, ze względu na swoją dłuższą drogę, jest zawsze nieco opóźniony w stosunku do dźwięku bezpośredniego. Dźwięków odbitych, które docierają z opóźnieniem nie większym niż 50 ms, ucho ludzkie nie jest w stanie odseparować od dźwięku bezpośredniego. Nazywamy je wczesnymi odbiciami. Dźwięki odbite, które mają większe opóźnienie, są już odróżnialne i przyczyniają się do powstawania zjawisk echa i pogłosu. Proporcje pomiędzy energią wczesnych i późnych odbić są istotne np. w pomieszczeniach do komunikacji werbalnej. 

Pochłanianie dźwięku i chłonność akustyczna

Fala dźwiękowa docierająca do przeszkody może także zostać przez nią pochłonięta. Własności dźwiękochłonne mają materiały porowate o otwartej strukturze powierzchni.  Stopień dźwiękochłonności danego materiału określa się m.in. wskaźnikiem pochłaniania dźwięku a_w, który przyjmuje wartości z zakresu 0–1. Jeżeli dla danego materiału a_w jest równe 0,6, oznacza to, że materiał ten pochłania 60% energii padającej na niego fali dźwiękowej, a odbija 40%.

Znając własności dźwiękochłonne materiałów użytych we wnętrzu, można obliczyć chłonność akustyczną całego pomieszczenia:

A_pom = S₁ × a₁ + S₂ × a₂ + S₃ × a₃ + …

gdzie S_n – pole powierzchni poszczególnych elementów ograniczających wnętrze (ściany, okna, sufit itd.), a_n  – właściwy dla tego elementu współczynnik pochłaniania dźwięku.

Pogłos

Z pogłosem w pomieszczeniu mamy do czynienia, jeśli do słuchacza dochodzi oprócz dźwięku bezpośredniego bardzo dużo nakładających się na siebie dźwięków wielokrotnie odbitych. Jeżeli odstęp czasowy pomiędzy kolejnymi odbiciami jest mniejszy niż 50 ms, zlewają się one w jeden ciągły dźwięk. Ponieważ każde odbicie fali dźwiękowej i każdy metr pokonywanej przez nią przestrzeni oznacza pewną utratę energii (wskutek pochłaniania dźwięku przez materiał przeszkody i powietrze), kolejne odbite dźwięki docierające do słuchacza są coraz cichsze. Z tego powodu każdy impuls dźwiękowy w pomieszczeniu nie urywa się nagle jak w przestrzeni otwartej, tylko stopniowo zanika. Tempo tego zaniku zależy od kubatury pomieszczenia, jego chłonności akustycznej, rozmieszczenia materiałów dźwiękochłonnych i rozproszenia dźwięku. Pogłos mierzony jest wielkością zwaną czasem pogłosu T [s].

Jeżeli w pomieszczeniu pogłosowym zamiast dźwięków impulsowych  wytwarzany jest ciągły sygnał dźwiękowy (np. przemowa), mamy do czynienia ze stale utrzymującym się pogłosem, który zwiększa poziom dźwięku i często niekorzystnie wpływa na zrozumiałość mowy czy wyrazistość muzyki. W pobliżu źródła dźwięku dominuje sygnał bezpośredni (tę część pomieszczenia nazywamy polem swobodnym), a w dalszych partiach pomieszczenia przeważają dźwięki odbite (mówimy wtedy o polu pogłosowym). W polu swobodnym zrozumiałość mowy i czytelność innych sygnałów dźwiękowych jest bardzo dobra, w polu pogłosowym gwałtownie się pogarsza. Zasięg pola swobodnego zależy od kubatury pomieszczenia i czasu pogłosu. Im dłuższy jest czas pogłosu, tym mniejsze jest pole swobodne.

Wzmocnienie dźwięku przez pomieszczenie

Każdy dźwięk wytwarzany w pomieszczeniu jest w jakimś stopniu wzmacniany przez odbicia dźwięku od powierzchni ograniczających to pomieszczenie. Stopień wzmocnienia zależy od chłonności akustycznej tego wnętrza – im jest ona większa, tym jest w nim ciszej. Zwiększenie lub zmniejszenie poziomu dźwięku w pomieszczeniu (przy takich samych jego źródłach) na skutek zmiany chłonności akustycznej możemy wyliczyć ze wzoru:

gdzie A₀ – chłonność początkowa pomieszczenia, A – chłonność po zmianie.

Zanik przestrzenny dźwięku w pomieszczeniach 

Dźwięk, rozchodząc się w przestrzeni otwartej (gdzie nie napotyka żadnej przeszkody), ulega równomiernemu rozproszeniu i zanika wraz ze wzrostem odległości od źródła. Tempo zaniku przestrzennego dźwięku wyraża się zwykle przez DL₂ [dB] – czyli wyrażonym w decybelach zanikiem poziomu dźwięku przy podwojeniu odległości źródło–słuchacz. W przestrzeni otwartej DL₂ = 6 dB. W pomieszczeniach na dźwięk bezpośredni nakładają się liczne wielokrotne odbicia od ścian, sufitu i podłogi, dlatego zwykle zanik przestrzenny dźwięku jest znacznie słabszy. DL₂ w pomieszczeniu można zwiększyć (nawet powyżej 6 dB), wprowadzając do niego kombinację materiałów dźwiękochłonnych i ekranów ograniczających propagację dźwięku bezpośredniego.

Wskaźnik transmisji mowy STI 

STI jest metodą obiektywnej oceny zrozumiałości mowy we wnętrzu polegającą na ocenie zniekształcenia modulacji sygnału testowego. Wskaźnik STI przyjmuje wartości z zakresu od 0 do 1, które odpowiadają różnym poziomom zrozumiałości mowy.

arch. Mikołaj Jarosz

Concept Developer Education