Norma Europejska została wydana w Polsce w formie „okładkowej”, ale już niedługo zostanie wydana w języku polskim.
Norma Europejska została wydana w Polsce w formie „okładkowej”, ale już niedługo zostanie wydana w języku polskim.
Fot.: Oświetlenie ulicy 3-go Maja w Krakowie;
autor projektu ES-SYSTEM SA,
wykonawca opraw oświetleniowych:
ES-SYSTEM Wilkasy Sp. z o.o.
Fot. archiwum ES-SYSTEM SA
Norma Europejska o oświetleniu dróg [1] składa się z trzech części, poprzedzonych raportem technicznym, będącym jakby wprowadzeniem do normy, jej częścią pierwszą (1). W pierwszych projektach to, co jest obecnie raportem, było właśnie częścią pierwszą normy. Stąd wyodrębnione części normy mają numerację
2-3-4.
Tytuły poszczególnych części (w tłumaczeniu z języka angielskiego) są następujące: część 1 (raport) – „Wybór klas oświetlenia”, część 2 – „Wymagania oświetleniowe”, część 3 – „Obliczenia oświetleniowe”, część 4 – „Metody pomiarów parametrów oświetlenia”.
Norma ta ma status Polskiej Normy. Dotychczas została wydana w formie „okładkowej”. Część 1 otrzymała status Dokumentu Normalizacyjnego PKN. Całość jest obecnie tłumaczona z wersji angielskiej. Wydania normy w języku polskim można oczekiwać
w najbliższym czasie.
Ogólna charakterystyka normy
W części pierwszej jest podana dość złożona procedura wyboru klasy oświetlenia dla danej drogi w danym środowisku. Klasy oświetlenia są z definicji określane zestawem zróżnicowanych wymagań oświetleniowych, przyjmowanych stosownie do potrzeb danej grupy użytkowników dróg określonego typu, w danym środowisku. Wybór klasy oświetlenia został uzależniony od rodzaju ruchu na drodze, prędkości ruchu, cech (geometrycznych) drogi, cech ruchu na drodze oraz właściwości środowiska drogi. Uwzględnienie w wyborze klasy oświetlenia wielu czynników o różnym charakterze zasadne jest z teoretycznego punktu widzenia. Powoduje jednak, że procedura wyboru jest skomplikowana i w praktyce mogą wystąpić trudności w jej pełnej realizacji. W szczególności sposób oceny czynników związanych z cechami drogi, ruchu i właściwościami środowiska, w podanej skali jakościowej/liczbowej, może być bardzo utrudniony. Bardziej szczegółowy opis procedury wyboru klasy oświetlenia może być pożyteczny, gdyż jej przedstawienie w normie (w wersji angielskiej) nie zawsze jest klarowne.{mospagebreak}
W części drugiej podano dla różnych klas oświetlenia wymagania oświetleniowe, wyrażane w językach dwóch przenikających się technik: preferowanej – luminancyjnej, oraz tradycyjnej – związanej z natężeniem oświetlenia, a także przy łącznym stosowaniu obu technik. Technika luminancyjna jest zasadna z teoretycznego punktu widzenia. Jej stosowanie wiąże się z przyjęciem założeń spełnianych w przybliżeniu w pewnych tylko sytuacjach występujących na drodze. W wielu sytuacjach może być zawodna, szczególnie na drogach bez prostych odcinków, w strefach kolizyjnych, na drogach z garbami, wgłębieniami, z lokalnymi naprawami nawierzchni. Technika związana z natężeniem oświetlenia stosowana jest na podstawie wieloletnich doświadczeń, które mogą zastąpić brak podstaw teoretycznych. Nie ma przy tym wymienionych ograniczeń w stosowaniu. Jest łatwiejsza przy obliczaniu i mierzeniu wartości wielkości fotometrycznych. Z konieczności zatem w normie podawane są klasy oświetlenia charakteryzowane zamiennie (w przybliżeniu) w językach obu tych technik. Daje to możliwość stosowania (także preferencyjnie) różnych klas oświetlenia dla tych samych dróg w danym środowisku.
Poza klasami oświetlenia podane są również klasy światłości w celu ograniczania olśnienia przeszkadzającego. Wynikają one z ograniczenia rozsyłu wzdłuż drogi opraw oświetleniowych, na zasadzie metody znanej w minionych latach [2]. Stosowanie tych klas może być także alternatywne w stosunku do stosowania odpowiedniego wskaźnika związanego z techniką luminancyjną.
W odniesieniu do niektórych klas oświetlenia podano w uzupełnieniu, dla ograniczania olśnienia przykrego, klasy wskaźnika olśnienia związane z metodą wprowadzaną w latach dziewięćdziesiątych [3, 4]. Sposób podania w normie klas wskaźnika olśnienia wydaje się nadmiernie uproszczony, mało przydatny w praktyce.
Bardziej szczegółowy opis klas oświetlenia, ich przeznaczeń i związanych wymagań może być pożyteczny. Może ułatwić zrozumienie wymienialności klas i sposobu charakteryzowania cech oświetlenia.
W części trzeciej podano zróżnicowane procedury oświetleniowych obliczeń wartości różnych parametrów zastosowanych dla charakteryzowania cech oświetlenia wynikających z wymagań oświetleniowych. W praktyce obliczenia oświetleniowe wykonywane są ze wspomaganiem komputerowym, przy wykorzystywaniu specjalistycznych programów. Podstawy tworzenia takich programów są istotne, ale mogą interesować stosunkowo małą grupę osób. Wydaje się, że można zrezygnować z więcej szczegółowego opisu złożonych procedur obliczeniowych.
W części czwartej podano metody wykonywania pomiaru wartości parametrów zastosowanych dla charakteryzowania cech oświetlenia wynikających z wymagań oświetleniowych. Są to szczegółowe opisy, z uwzględnieniem sposobu przygotowania urządzenia oświetleniowego do badań, warunków klimatycznych, doboru przyrządów itd. Podany został również przykład sprawozdania z pomiarów. Taki zakres tematyczny, choć bardzo istotny, może interesować wąską grupę specjalistów.{mospagebreak}
W normie klasy oświetlenia zostały przyjęte – jak stwierdzono – z uwzględnieniem norm oświetleniowych istniejących w krajach członkowskich Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN). Uczyniono to w celu zharmonizowania wymagań. Toteż podstawowa merytoryczna treść normy, w zakresie wymagań oświetleniowych, niewiele odbiega od treści raportu technicznego Międzynarodowej Komisji Oświetleniowej (CIE) [3, 4]. Odmienności w normie europejskiej, w zakresie wymagań oświetleniowych, wynikają głównie (pomijając stronę redakcyjną) z tendencji uszczegółowiania czynników wpływających na oświetlenie oraz większego różnicowania wymagań oświetleniowych, z uwzględnieniem stosowania w szerokim zakresie wymienności klas oświetlenia
Zarys procedury wyboru klas oświetlenia
W zależności od rodzajów ruchu, z uwzględnieniem ich prędkości, wprowadzono pojęcie sytuacji oświetleniowej przyjmując pięć grup sytuacji oświetleniowych (A, B, C, D, E). W grupie A wyodrębniono sytuacje A1, A2, A3, w grupie B – B1, B2, w grupie C – C1, w grupie D – D1, D2, D3 i D4, w grupie E – E1, E2. Uzyskano, na podstawie tablicy, 12 sytuacji oświetleniowych będących podstawą wyznaczania klas oświetlenia.
Za dodatkowe czynniki wpływające na wybór klasy oświetlenia przyjęto – wyszczególnione w normie – cechy drogi, ruchu na drodze oraz właściwości środowiska. Za cechy (geometryczne) drogi uznano: rozdzielczość jezdni, rodzaj skrzyżowań (z podziałem na bezkolizyjne i jedno- poziomowe), odległości między wiaduktami skrzyżowań bezkolizyjnych, gęstość skrzyżowań jednopoziomowych, strefy kolizyjne, środki stosowane dla uspokojenia ruchu. Za cechy ruchu uznano: liczbę dzienną pojazdów w danym punkcie w obu kierunkach ruchu, liczbę rowerzystów, liczbę pieszych, trudność poruszania się na drodze, parkowanie pojazdów, potrzebę rozpoznawania twarzy osób w strefie ruchu, stopień zagrożenia przestępczością. Za właściwości środowiska przyjęto: złożoność (obrazu) w polu widzenia użytkownika ruchu, poziomy luminancji w otoczeniu drogi, główny typ pogody. Sposób oceny poszczególnych czynników (w skali jakościowej/liczbowej) podany został w tablicy. Ocenę czynników pozostawiono do decyzji lokalnym władzom.
Procedura wyboru (powiedzmy głównych) klas oświetlenia jest dwuetapowa wg tablic podanych w załączniku do części 1. Dla poszczególnych sytuacji oświetleniowych, oprócz sytuacji grupy D, podawana jest para tablic. Dla grupy D jedna para tablic podawana jest dla dwóch sytuacji.
W parze tablic uwzględniono – w zależności od danej sytuacji oświetleniowej – różne cechy wybrane z cech drogi, ruchu i właściwości środowiska. Jedna tablica z pary tablic ma zawsze numerację nieparzystą, druga – parzystą. W tablicy o numeracji nieparzystej podano zestaw trzech rekomendowanych klas oświetlenia. Na podstawie danych tablicy o numeracji parzystej należy (wg strzałek tablicowych) wybrać jedną (właściwą) rekomendowaną klasę oświetlenia z zestawu rekomendowanych uprzednio trzech klas oświetlenia.
Z dziesięciu par tablic można wybrać klasę z klas typów ME/MEW, CE oraz S. Klasy ME/MEW są określone wymaganiami oświetleniowymi, wyrażonymi głównie w języku luminancji. Klasy CE i S – wymaganiami wyrażonymi w języku natężenia oświetlenia. W odrębnej tablicy podano porównywalność klas, określanych wymaganiami wyrażanymi w różnych językach (jakim klasom ME/MEW odpowiadają klasy CE i S).
Uwzględniono również zamienne wyrażanie (wg preferencji) wymagań oświetleniowych zamiast przez natężenie oświetlenia (klasy S) poprzez półsferyczne natężenie oświetlenia (klasy A), podając w odrębnej tablicy, jakim klasom S odpowiadają klasy A.
Dodatkowo uwzględniono zamienne wyrażanie wymagań oświetleniowych zamiast przez natężenie oświetlenia (klasy CE i S) przez półcylindryczne natężenie oświetlenia (alternatywne klasy ES) lub poprzez pionowe natężenie oświetlenia (alternatywne klasy EV). W odrębnej tablicy podano, jakim klasom CE/S odpowiadają klasy ES oraz EV.
Przewidziano też przyjmowanie (także zamienne) klas światłości (G) oraz przyjmowanie klas wskaźnika olśnienia (D). Podstawą doboru klas G oraz D jest odpowiedni wybór typu opraw oświetleniowych, co jest dokonywane w procesie projektowania oświetlenia.{mospagebreak}
Klasy oświetlenia
Z techniką luminancyjną związane są jedynie klasy ME oraz WEW, przeznaczone dla ruchu motorowego w warunkach nawierzchni suchych (ME) oraz mokrych (MEW). Za ruch motorowy przyjęto ruch pojazdów silnikowych poruszających się ze średnimi i dużymi prędkościami. Wymagania oświetleniowe określono wartościami: średniej luminancji jezdni, równomierności luminancji całkowitej, równomierności luminancji wzdłużnej, wskaźnika wzrostu wartości progowej kontrastu, wskaźnika oświetlenia poboczy
Pozostałe klasy oświetlenia (CE, S, A, ES, EV) związane są z techniką natężenia oświetlenia, częściowo z uwzględnieniem składowej pionowej natężenia oświetlenia oraz półsferycznego i półcylindrycznego natężenia oświetlenia.
Klasy CE mają charakter klas zastępczych w stosunku do klas
ME/MEW, do stosowania gdy kryterium luminancyjne jest nieprzydatne. W szczególności są przeznaczone dla ruchu motorowego w strefach kolizyjnych, dla ulic w dzielnicach handlowych, skomplikowanych skrzyżowań. Także dla ruchu rowerowego i pieszego. Wymagania oświetleniowe określono wartościami: średniego natężenia oświetlenia jezdni, równomierności natężenia oświetlenia całkowitej.
W uzupełnieniu przewidziano stosowanie klas światłości lub (w miarę możliwości) wskaźnika wzrostu wartości progowej kontrastu.
Klasy S oraz A przeznaczone są dla ścieżek pieszych i rowerowych, drogowych pasów awaryjnych i różnych stref ruchu występujących oddzielnie lub wzdłuż jezdni. Także dla dróg osiedlowych, ulic dla pieszych, parkingów itp. Klasy te są również zamiennymi odpowiednikami klas
ME/MEW oraz CE.
Dla klas S wymagania oświetleniowe określono wartościami: średniego natężenia oświetlenia jezdni i minimalnego natężenia oświetlenia jezdni.
Dla klas A wymagania oświetleniowe określono wartościami: średniego półsferycznego natężenia oświetlenia jezdni i całkowitej równomierności półsferycznego natężenia oświetlenia.
Klasy ES i EV przeznaczone są dla stref ruchu pieszego, w celu zmniejszenia zagrożenia przestępczością i zwiększenia poczucia bezpieczeństwa (ES) oraz do stosowania w sytuacjach, w których zachodzi potrzeba oświetlania płaszczyzn pionowych (EV).
Klasy ES scharakteryzowano wymaganiem oświetleniowym wyrażonym wartością minimalnego półcylindrycznego natężenia oświetlenia (na płaszczyźnie 1,5 m nad jezdnią). Natomiast klasy EV – wartością minimalnego pionowego natężenia oświetlenia (na pionowej płaszczyźnie usytuowanej prostopadle do kierunku ruchu pieszego).
W odniesieniu do klas S, A, ES, EV przewidziano przyjmowanie klas wskaźnika olśnienia (D), w celu ograniczenia olśnienia przykrego.
Wszystkie podawane średnie wartości, dotyczące luminancji i natężenia oświetlenia, są wartościami minimalnymi, eksploatacyjnymi. Także minimalne wartości natężenia oświetlenia są wartościami eksploatacyjnymi. Wartości równomierności oświetlenia i wskaźnika oświetlenia poboczy są wartościami minimalnymi. Wartości wskaźnika wzrostu wartości progowej kontrastu są wartościami maksymalnymi. Rekomendowane poziomy oświetlenia są istotnie zróżnicowane, stosownie do stopniowanych klas danej grupy klas oświetlenia.
JERZY BĄK
emerytowany prof. zwyczajny Politechniki Warszawskiej
Zamów
prenumeratę
Artykuł zamieszczony
w „Inżynierze budownictwa”,
grudzień 2006.
