Korzystanie z cudzych projektów z reguły obarczone jest ryzykiem naruszenia praw autorskich.
Korzystanie z projektów obiektów budowlanych przeznaczonych do wielokrotnego zastosowania należy rozpatrywać w dwóch kontekstach normatywnych: przepisów Prawa budowlanego oraz ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.). Podstawowy problem polega w tym przypadku na tym, że w powyższych ustawach brak wzajemnych odniesień, wobec czego konieczne jest równoległe stosowanie obu tych regulacji.
Jeżeli chodzi o kontekst Prawa budowlanego, to zagadnienie powyższe uwzględnione zostało w par. 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U. z 2012 r. poz. 462 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem projekt obiektu budowlanego przeznaczony do wielokrotnego zastosowania, spełniający odpowiednie wymagania (par. 11–13), może być zastosowany jako projekt architektoniczno-budowlany przez projektanta obiektu budowlanego, po dostosowaniu do ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego.
Z powyższego przepisu wynika po pierwsze to, że projekt obiektu budowlanego przeznaczony do wielokrotnego zastosowania, podobnie jak w przypadku projektów budowlanych sporządzanych na potrzeby konkretnej inwestycji, musi spełniać liczne wymagania, określone w par. 11–13 rozporządzenia z 25 kwietnia 2012 r., dotyczące zawartości projektu (w zakresie opisu technicznego oraz części rysunkowej). Jeśli zatem brany pod uwagę projekt tych wymogów nie spełnia, nie może zostać uznany za projekt obiektu budowlanego przeznaczony do wielokrotnego zastosowania w powyższym rozumieniu.
Projektu, o którym mowa w par. 4 ust. 3 wymienionego rozporządzenia, nie należy wobec tego mylić z różnego rodzaju projektami, określanymi jako projekty gotowe, typowe czy powtarzalne, publikowanymi w katalogach czy specjalistycznych czasopismach branżowych, jeśli nie spełniają one wymagań, określonych w par. 11–13 wymienionego rozporządzenia.
Inaczej sprawa projektów wielokrotnego zastosowania przedstawia się w świetle przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ustawa ta nie posługuje się pojęciem projektów budowlanych czy architektoniczno-budowlanych, ale mowa jest w niej o utworach i projektach architektonicznych (np. art. 1 ust. 2 pkt 6 i art. 61 powyższej ustawy). Prawo autorskie nie uzależnia ochrony projektu od tego, czy spełnia on wymogi Prawa budowlanego oraz czy został sporządzony przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia budowlane do projektowania. Jeśli zatem autorem projektu, który nie może zostać uznany za projekt obiektu budowlanego w rozumieniu par. 4 ust. 3 rozporządzenia z 25 kwietnia 2012 r., jest osoba bez wymaganych uprawnień budowlanych, braki w tym zakresie nie powodują, że projekt taki nie może być traktowany jako utwór chroniony prawami autorskimi, ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami.
© nahariyani100 – Fotolia.com
Dlatego też niezależnie od tego, czy w przypadku zastosowania do celów inwestycyjnych projektant chce wykorzystać cudzy projekt, który jest projektem przeznaczonym do wielokrotnego zastosowania, o którym mowa w par. 4 ust. 3 rozporządzenia z 25 kwietnia 2012 r., albo nawet projektem, opublikowanym w katalogu lub czasopiśmie, niespełniającym wymogów, przewidzianych w Prawie budowlanym, konieczne jest wzięcie pod uwagę uwarunkowań ochronnych wynikających z przepisów prawa autorskiego. Dotyczą one w rozpatrywanym kontekście zasadniczo dwojakiego rodzaju uprawnień: autorskich praw osobistych oraz wyłącznego prawa zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego.
Jeżeli chodzi o autorskie prawa osobiste, to jednym z nich jest prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania (art. 16 pkt 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych), związane z decydowaniem o wprowadzaniu zmian w utworze (projekcie).
Natomiast odnośnie do wykonywania zależnego prawa autorskiego istota tego prawa sprowadza się do zezwalania przez twórcę projektu pierwotnego na wykorzystanie (zastosowanie) cudzego projektu, powstałego w wyniku przerobienia tego pierwszego projektu (art. 2 i art. 46 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Jest to o tyle istotne w kontekście projektów, o których mowa w par. 4 ust. 3 rozporządzenia z 25 kwietnia 2012 r., że zgodnie z tym przepisem projekt obiektu budowlanego przeznaczony do wielokrotnego zastosowania może zostać zastosowany jako projekt architektoniczno-budowlany przez projektanta obiektu budowlanego, po dostosowaniu do ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy albo decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego. Niezbędne jest zatem, aby przeznaczony do wielokrotnego zastosowania projekt poddany został odpowiedniej przeróbce, czyli opracowaniu w rozumieniu przepisów prawa autorskiego, co związane jest z istotą wyłącznego prawa zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego.
Jeśli zatem projektant chcew swojej działalności, niezależnie od tego, czy z własnej inicjatywy czy też na życzenie inwestora, wykorzystać cudze projekty, publikowane w katalogach lub czasopismach albo projekty przeznaczone do wielokrotnego zastosowania, o których mowa w par. 4 ust. 3 rozporządzenia z 25 kwietnia 2012 r., w celu uniknięcia w takiej sytuacji zarzutów o naruszenie praw autorskich musiałby dokonać stosownych uzgodnień z osobami lub podmiotami uprawnionymi z tytułu praw autorskich do wcześniej wykonanych projektów, nabywając od nich stosowne uprawnienia. Projektant, do którego przychodzi inwestor z życzeniem, aby przy projektowaniu obiektu wykorzystany został inny cudzy projekt, może jedynie poinformować inwestora, że dla zachowania wymogów prawa autorskiego takie posłużenie się istniejącym już projektem poprzedzone powinno zostać dokonaniem stosownych uzgodnień, zezwoleń czy licencji od osób uprawnionych do branego pod uwagę projektu. Jeśli chodzi o projekty zamieszczane w katalogach lub czasopismach, to podstawowy problem polega w tym przypadku na trudności w ustaleniu, czy zakup egzemplarza projektu jest równoznaczny z zakupem odpowiednich uprawnień z zakresu prawa autorskiego do zastosowania cudzego projektu. Poza opatrzeniem egzemplarza projektu stosownym oświadczeniem wydawcy (rozpowszechniającego egzemplarze projektu) o uprawnieniu nabywcy do wykorzystania projektu na potrzeby inwestycyjne, wydawca powinien uzyskać od autora publikowanego projektu odpowiednie uprawnienia z zakresu prawa autorskiego do dysponowana nim na potrzeby osób trzecich. Nabywca egzemplarza projektu może co prawda założyć, że wydawca uzgodnił z autorem projektu zakres i zasady jego rozpowszechniania, ale weryfikacja dokonania takich uzgodnień wymagałaby albo przedłożenia przez wydawcę formalnej dokumentacji w tym zakresie, albo też zwrócenia się do autora projektu z prośbą o potwierdzenie możliwości wykorzystania jego dzieła na zasadach przedstawionych przez wydawcę. Dlatego też korzystanie z cudzych projektów z reguły obarczone jest dużym ryzykiem naruszenia praw autorskich innych podmiotów.
Rafał Golat
radca prawny
