Polska zajmuje 4. miejsce na świecie pod względem mocy zainstalowanej PV na jednego mieszkańca. W 2023 roku moc zainstalowana PV wzrosła o 4,6 GW, osiągając łącznie na koniec pierwszego kwartału br. 17,73 GW. Największy przyrost mocy PV nastąpił w farmach powyżej 1 MW, wyhamował natomiast wzrost w segmencie mikroinstalacji.
Farma fotowoltaiczna w Polsce. Fot. stock.adobe.com – Cinematographer
Wzrost rynku w 2023 roku w dużej mierze opierał się na mikroinstalacjach prosumenckich (43% przyrostu
nowych mocy), stanowiących 66,3% całkowitej mocy zainstalowanej w PV. W porównaniu z rokiem
2022 widać jednak spowolnienie przyrostu w tej grupie. Analiza pierwszego kwartału 2024 roku wskazuje
również, że – z dużym prawdopodobieństwem – możemy się spodziewać dalszego wyhamowania
lub ustabilizowania przyrostu mikroinstalacji w 2024 roku. Przyczyny to utrzymujące się „mrożenie” cen
energii dla odbiorców indywidualnych, ciągle wysoki poziom inflacji oraz wynikające z niego wyższe koszty
kredytów bankowych i osłabienie pozycji ekonomicznej klasy średniej. To skutkuje wstrzymywaniem
się małych inwestorów lub odraczaniem decyzji zakupowych przez prosumentów.
>>> Bezpieczne instalacje fotowoltaiczne
>>> Odnawialne źródła energii w systemach grzewczych w budynku jednorodzinnym
Rys. Roczne przyrosty mocy zainstalowanej w fotowoltaice w Polsce. Źródło: URE (rejestry MIOZE i koncesji), IEO (baza danych farm PV), dane URE i ARE. Oprac. IEO.
Spowolnienie w tej grupie zrekompensował jednak wzrost instalowanych mocy w małych instalacjach
oraz farmach powyżej 1 MW, wynosząc odpowiednio: 24,3% i 9,4%. Był to dla tej grupy inwestorów rekordowy
rok, zarówno pod względem liczby oddanych do użytku instalacji, jak i łącznej mocy urządzeń
– przyłączono 1417 małych instalacji (od 50 kW do 1 MW) o łącznej mocy 1,1 GW oraz 80 farm powyżej
1 MW o łącznej mocy 0,77 GW. Fotowoltaika dalej pozostaje więc zdecydowanym liderem wśród
wszystkich innych OZE w naszym kraju, jeśli chodzi o tempo rozwoju i moce zainstalowane. Obecnie
moce PV stanowią około 60% mocy zainstalowanej w całym sektorze odnawialnych źródeł energii (OZE).
Na tle innych krajów Unii Europejskiej Polska zajęła czwarte miejsce pod względem przyrostu mocy PV
w 2023 roku i awansowała na szóste miejsce pod względem skumulowanej mocy zainstalowanej.
Rys. Przyrost mocy w fotowoltaice w 2023 roku. Oprac. IEO na podstawie IRENA i URE. Źródło: Instytut Energetyki Odnawialnej
Rok 2023 oraz początek roku 2024 przyniosły również istotne zmiany w otoczeniu regulacyjnym, mające
na celu dalsze wspieranie rozwoju fotowoltaiki oraz innych OZE w Polsce i Unii Europejskiej. Wśród najważniejszych krajowych aktów prawnych należy wymienić nowelizację ustawy Prawo energetyczne, przyjętą
w lipcu 2023 roku. Ustawa ta z opóźnieniem zaimplementowała zapisy poprzednich dyrektyw z 2019 roku,
w tym dyrektywy w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii regulując m.in. kwestie magazynowania energii oraz częściowo wdraża poprzednią dyrektywę o odnawialnych źródłach energii (RED II), której czas transpozycji minął w czerwcu 2021 roku. Dopiero w sierpniu 2023 roku znowelizowano również
ustawę o odnawialnych źródłach energii, która także częściowo wdraża zapisy RED II.
Tymczasem w październiku 2023 roku Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej przyjęły już nową
dyrektywę – RED III, zakładającą ambitniejsze cele w zakresie zwiększenia udziału energii z OZE w ogólnym
zużyciu energii w UE do 2030 roku. Podczas gdy RED II zakładała zwiększenie udziału przynajmniej
do 32%, RED III stawia cel na poziomie 42,5% z zamiarem osiągnięcia 45%. Kraje członkowskie mają 18
miesięcy na transpozycję zapisów tej dyrektywy do swoich porządków prawnych.
Wśród nowych aktów prawnych, które będą miały znaczenie dla branży, nie sposób nie wymienić również,
zatwierdzonego przez Parlament Europejski w kwietniu 2024 roku, rozporządzenia o przemyśle
o zerowej emisji netto (Net-Zero Industry Act). Rozporządzenie to zakłada osiągnięcie unijnej zdolności
produkcyjnej w zakresie strategicznych technologii neutralnych emisyjnie, w tym fotowoltaiki, na poziomie
co najmniej 40% rocznych potrzeb do 2030 roku. Net-Zero Industry Act zawiera konkretne środki,
takie jak: przyspieszone wydawanie pozwoleń oraz ułatwianie dostępu do rynku poprzez stosowanie
kryteriów pozacenowych preferujących lokalną produkcję urządzeń PV, komponentów i usług w zamówieniach
publicznych, aukcjach energii odnawialnej i innych systemach wsparcia.
>>> Zwiększenie autokonsumpcji energii elektrycznej z instalacji fotowoltaicznej
>>> Mikroinstalacja fotowoltaiczna w kontekście przepisów budowlanych
Nowym zjawiskiem w Polsce jest narastający w latach 2023–2024 problem tzw. curtailmentu – czyli czasowe
ograniczenia pracy farm PV przyłączonych do sieci, szczególnie w szczytach generacji. Do tej nierynkowej
formy zarządzania krzywą podaży energii coraz częściej ucieka się bowiem Operator Systemu Przesyłowego. Zjawisko to dotyczy głównie instalacji PV innych niż mikroinstalacje (te są ograniczane przez automatykę ponadnapięciową) i występuje w okresach najwyższej produktywności, szczególnie w godzinach okołopołudniowych, początkowo w dni świąteczne w efekcie głębokiego spadku zapotrzebowania na energię, a obecnie także w dni robocze.
Mitygacja tego problemu wymaga nowych strategicznych działań i rozwoju innowacyjnych rozwiązań.
Przy stosunkowo dużym nasyceniu rynku znaczenia nabiorą rozwiązania zapewniające bardziej rozłożony
w ciągu dnia profil produkcji energii, w tym np. systemy PV o ekspozycji wschód–zachód, bezpośrednie
wykorzystywanie nadmiaru generowanej energii oraz odraczanie w czasie wykorzystania energii
dzięki jej magazynowaniu w krótkoterminowych magazynach energii elektrycznej („load shifting” o 2–4
godziny z pory południowej na popołudniową) i magazyny ciepła (dobowe i sezonowe).
Rozwiązanie problemów braku przyłączeń PV do sieci według modelu „PV hosting capacity” (otwierania
się systemu energetycznego na nowe źródło energii) i ograniczanie skali wyłączeń generacji PV z sieci,
przyśpieszenie (skrócenie) procedur administracyjnych dla inwestorów inwestycyjnych oraz promocja
innowacyjnych rozwiązań i reindustrializacja europejskiego przemysłu PV będą kluczowymi wyzwaniami,
z którymi zmierzy się już w najbliższym czasie branża PV. Wszystkie z tych wzywań są ważne i łącznie
stanowią też generalnie wyzwanie dla administracji rządowej, która wyznacza kierunki rozwoju energetyki
i przemysłu oraz dla branży PV, która urosła i uodporniła się na różnego typu zakłócenia, ale ciągle
jest poddawana wstrząsom.
W raporcie „Rynek fotowoltaiki w Polsce 2024”, poza tradycyjną analizą rynku technologii, dostawców,
instalatorów, operatorów oraz analizą regulacji i programów, znalazły się nowe rozdziały poświęcone
możliwej skali i skutkom ujemnych cen energii curtailmentów (to zjawisko nasiliło się w 2024 roku),
problemom rozwoju przemysłu PV (nierównowaga podażowo-popytowa w efekcie wieloletniego zaburzenia
rynku ujawniła się z początkiem 2023 roku), szansom dla branży i rolnictwa oferowanym przez
agrofotowoltaikę oraz systemowemu podejściu do magazynowania energii z PV, w szczególności w postaci
magazynów ciepła (sector coupling) i energii elektrycznej.
Raport identyfikuje problemy, ale wskazuje też kierunki działania w najbliższej perspektywie 2025 roku
w taki sposób, aby możliwe było zrealizowanie celów na 2030 rok wraz z odpowiednią wartością dodaną
dla polskiej branży PV i całego krajowego łańcucha dostaw.
Cały raport dostępny jest na stronie >>> https://ieo.pl/raport-rynek-fotowoltaiki-w-polsce-2024
Instytut Energetyki Odnawialnej
