Wiele wypadków na budowie jest efektem braku odpowiedzialności i kwalifikacji pracowników, jednak nie mniej wymaga się od nadzoru budowy, często nie dość zaangażowanego w bezpieczną organizację prac.
Każda budowa niezależnie od rozmiarów i zakresu jest, a przynajmniej powinna być, objęta restrykcyjnymi przepisami w celu zachowania bezpieczeństwa. W ubiegłym roku ¼ odnotowanych wypadków przy pracy miała miejsce na budowach, pracownicy budowlani stanowią zaś aż 20% wszystkich poszkodowanych w wypadkach przy pracy i procent ten jest wyższy niż w poprzednich latach. Liczba wypadków na budowach z roku na rok niepokojąco rośnie. Jest to wynikiem zarówno wzrostu liczby budów (wzrasta prawdopodobieństwo potencjalnych zagrożeń), jak i emigracji zarobkowej oraz zatrudniania na budowach osób o niższych kwalifikacjach.
Pomimo wzrostu liczby kontroli na budowach oraz ich szczegółowości mającej podnosić jakość organizacji pracy do standardów Europy Zachodniej, świadomość zagrożeń oraz wdrażanie zasad BHP − szczególnie w mniejszych firmach − nie rośnie równie szybko.
Fot. 1. Prawidłowy montaż rusztowań
Firmy budowlane powinny starać się wprowadzać dobre praktyki bezpieczeństwa przez przestrzeganie kilku podstawowych zasad:
– Przy wprowadzeniu pracownika bądź firmy na budowę niezbędne są aktualne badania lekarskie (koniecznie również tzw. wysokościowe, jeśli takie prace są wykonywane) oraz komplet szkoleń BHP, przy czym niezależnie powinny być przeprowadzone szkolenia stanowiskowe, zapoznanie się z oceną ryzyka na danym stanowisku i instrukcjami przeciwpożarowymi.
Fot. 2. Zadaszenie drogi komunikacyjnej
– Dobrym rozwiązaniem jest posiadanie wewnętrznego systemu szkoleń (np. szkolenie z szalunków i oceny ryzyka zawodowego uaktualnianego po realizacji 20%, 50% i 80% projektu), z którym zapoznaje się załoga, oraz prowadzenie wewnętrznej statystki z regularnych przeglądów budów pod względem BHP (sytuacje niebezpieczne, ryzykowne zachowania, osoby po spożyciu alkoholu). Prowadzenie takiej dokumentacji świadczy o odpowiedzialności pracodawcy, bo daje podstawę do prowadzenia działań naprawczych i korygujących.
– Ewidencja czasu pracy oraz dostępu na budowę powinna się odbywać poprzez elektroniczny system kontroli dostępu oraz monitoringu budowy. Przy wejściu na teren budowy (oraz przy jej opuszczaniu po pracy) pracownicy logują się za pomocą kart elektronicznych na bramce, potwierdzając tożsamość oraz aktualność badań lekarskich i szkoleń. Umożliwia to wstępną selekcję dostępu na budowę osób nieupoważnionych (próby zatrudniania osób na czarno) oraz kontrolę, czy odpowiednie dokumenty pracowników są aktualne.
Fot. 3. Zapory przeciwko nagłym podmuchom wiatru
Żaden system nie jest jednak na tyle pewny, by zwalniał nadzór budowy z kontroli powyższych dokumentów oraz ich weryfikacji.
– Bardzo ważne jest również sprawdzanie sprzętu budowlanego, urządzeń elektrycznych, rusztowań, drabin czy przewodów (wyłącznie przewody budowlane!). Każdy sprzęt powinien (jeżeli wymagane jest to przepisami) mieć oddzielną dokumentację, instrukcję obsługi (z którą musi się zapoznać operator/pracownik) oraz aprobatę UDT (jeśli jest wymagana). Rusztowania powinny być wykonane zgodnie z projektem (podpisanym przez osobę uprawnioną oraz datowanym), komisyjnie odebrane oraz sprawdzone pod względem ich kotwienia. Rusztowania jezdne muszą być codziennie kontrolowane przez nadzór dopuszczający je do użytkowania i stwierdzający ich sprawność podpisem na protokole kontroli. Z analiz PIP wynika, że ¼ osób, które doznały urazu wskutek upadku z wysokości w 2008 r., to osoby przebywające na rusztowaniach. Poważnym zagrożeniem są nieodpowiednie przewody elektryczne zasilające sprzęt budowlany. Przewody te podlegać powinny codziennej kontroli z uwagi na powszechne stosowanie zwykłych przewodów oraz ich stan zużycia (niebezpieczeństwo przebicia).
Fot. 4. Siatki na rusztowaniach
– Kolejnym elementem używanym w celu zapewnienia bezpieczeństwa na budowie są zabezpieczenia zbiorowe: obarierowanie BHP, siatki na rusztowaniach, wyznaczone strefy zagrożeń, siatki horyzontalne, pomosty, schodnie, zadaszenia przejść na drogach komunikacyjnych (fot. 2) czy zabezpieczenie otworów w stropach. Bariery BHP powinny znajdować na poziomie 70 cm, 110 cm oraz posiadać bortnice w miejscach zagrożonych upadkiem z wysokości. Siatki na rusztowaniach są niezbędne, by uchronić osoby przebywające w ich pobliżu zarówno przed upadającymi elementami, jak również w celu uniknięcia zaśmiecania otoczenia (szczególnie przy wykonywaniu elewacji lekko mokrej) – fot. 4. Istotne jest, by siatki nie tworzyły tzw. efektu żagla, a rusztowanie było sprawdzone pod względem kotwienia. Wyznaczenie stref zagrożenia jest szczególnie istotne w rejonach pracy dźwigów, wciągarek, w okolicach wykopów, pod rusztowaniami oraz przy pracy dużych maszyn budowlanych. Dobrze jest w takich rejonach, oprócz ich wygrodzenia, stosować oznakowanie informujące o rodzaju zagrożenia. Istotne jest odpowiednie zabezpieczenie dróg komunikacyjnych przez właściwe wykonanie stabilnych pomostów, schodni, zabezpieczenie ich przed upadkiem z wysokości oraz zabezpieczenie szachtów instalacyjnych i innych przejść instalacyjnych w stropach. Do zabezpieczeń zbiorowych zaliczają się również siatki horyzontalne stosowane do zabezpieczenia przestrzeni wokoło obiektu do momentu zamknięcia zewnętrznych ścian osłonowych przy transporcie pionowym za pomocą żurawi budowlanych i dźwigów oraz przed ewentualnym upadkiem elementów montażowych z wyższych poziomów (fot. 5). W przypadku wysokich obiektów warto stosować zapory przeciw nagłym podmuchom wiatru oraz przeciągom na etapie stanu otwartego (fot. 3).
– Należy zawsze pamiętać o zabezpieczeniach w postaci środków ochrony osobistej (kaski ochronne, obuwie budowlane, rękawice robocze, gogle ochronne, nauszniki chroniące przed hałasem, szelki z amortyzatorami czy maski i kombinezony chroniące przed żrącymi substancjami i oparami chemicznymi).
– Codzienne wyrywkowe kontrole trzeźwości pracowników (np. 5% stanu budowy) są skutecznym elementem prewencji stosowanym na wielu budowach dużych firm.
Fot. 5. Siatki horyzontalne
Nadzór budowy jest kluczową komórką organizacyjną w systemie kontroli BHP (w ubiegłym roku ponad 12% wypadków przy pracy było spowodowanych brakiem nadzoru). Do obowiązków nadzoru należy weryfikacja i kontrola badań lekarskich, szkoleń (w 2008 r. ponad 12% przyczyn wypadków przy pracy wiązało się z brakiem lub niewłaściwymi instrukcjami bezpiecznej pracy), dokumentacja sprzętu oraz organizacja pracy.
Należy wykonywać inspekcje BHP na terenie budowy poświęcone tylko sprawom bezpieczeństwa. Wszelkie niedociągnięcia powinny być omawiane z podwykonawcami.
Za wszelkie nieprawidłowości nadzór ponosi prawną odpowiedzialność. Do wspomnianej organizacji prac należy również odpowiednie wyznaczenie, zabezpieczenie i oznakowanie dróg ewakuacyjnych na budowie. Ważne jest, by załoga była z ich organizacją zapoznana oraz by plany ewakuacji były rozmieszczone przy drogach komunikacyjnych. Podsumowując, przy organizacji pracy na budowie trzeba pamiętać o odpowiedzialności za swoje i cudze bezpieczeństwo oraz o zachowaniu przede wszystkim zdrowego rozsądku.
Bernard Wiśniewski
kierownik robót KARMAR S.A.
Dane statystyczne PIP
Zdjęcia: Archiwum firmy KARMAR S.A.
