Dostępność obiektów dla osób niepełnosprawnych. Przepisy

Zasadniczym elementem wyrównania szans osób niepełnosprawnych, które stanowią spory odsetek społeczeństwa, jest zapewnienie maksymalnej dostępności przestrzeni publicznych (np. siedzib urzędów, przychodni lekarskich, dworców, parków, miejsc rekreacji i wypoczynku, obiektów szkolnictwa) oraz miejsc powszechnego użytku (m.in. budynków mieszkalnych, sklepów). Poprzez dostępność przestrzeni i wszelakich obiektów, o których była mowa powyżej, należy rozumieć możliwość samodzielnego korzystania z nich przez osoby niepełnosprawne, poruszające się na wózkach inwalidzkich i przy pomocy chodzików, czy też osoby niewidome.

Fot. stock.adobe / pressmaster

Jeżeli w przypadku obiektów budowlanych (i ich otoczenia) istnieją powszechne regulacje prawne dotyczące ich dostępności i przystosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych, to w przypadku przestrzeni publicznych brakuje ujednoliconych standardów oraz koncepcji w tym zakresie. W Polsce nie ma prawnie przyjętych wytycznych dotyczących dostępności przestrzeni publicznych. W niektórych polskich miastach wdrażane są standardy dostępności przestrzeni miejskich, ale ze względu na swój lokalny charakter są często niespójne, w wyniku czego nie zapewniają właściwych oraz sprawdzonych rozwiązań. Obecnie ustawodawstwo ogranicza się do likwidacji barier w dostępie do przestrzeni i budynków. Aktami normatywnymi wprowadzono odpowiednie wymagania dla zapewnienia niezbędnych warunków do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne. Brak globalnej koncepcji udostępniającej przestrzeń publiczną osobom niepełnosprawnym, za pośrednictwem zharmonizowanych i jednolitych standardów, a także nowoczesnych rozwiązań, to obecnie główny problem szerokiego wdrażania programu aktywizacji osób niepełnosprawnych.

Czytaj też:

• Standardy dostępności budynków
• Mieszkania bez barier

• Ustawa Dostępność Plus

Fot. Wejście do budynku bez barier architektonicznych

W ramach prospołecznych działań polskich władz Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju sporządziło „Program Dostępność Plus”. Został on wprowadzony uchwałą Rady Ministrów nr 102/2018 z dnia 17 lipca 2018 r., a w styczniu 2019 r. Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju na stronie internetowej https://budowlaneabc.gov.pl/ opublikowało aktualizację przedmiotowego dokumentu. Jego zadaniem jest zainicjowanie działań prowadzących do zniesienia barier oraz aktywizacji osób niepełnosprawnych. Pozwoli to tej grupie obywateli korzystać z wszelkich dóbr społecznych dostępnych do tej pory wyłącznie dla pełnosprawnej części społeczeństwa. Wpisuje się to w ogólnie pojętą politykę wyrównywania szans i jest jednym z zasadniczych jej elementów. Głównym założeniem przedmiotowej inicjatywy rządowej jest podniesienie jakości życia i zapewnienie niezależności osobom o szczególnych potrzebach (w tym osobom niepełnosprawnym) poprzez poprawę dostępności:

• przestrzeni publicznej,
• architektury,
• transportu,
• produktów i usług.

Czy uda się wdrożyć skuteczne rozwiązania i zrealizować założenia programu, okaże się w przyszłości. Jednak niezależnie od powyższego, ważne jest, że zainicjowano działania zmierzające do globalnej regulacji kwestii szeroko pojętej dostępności dla osób o szczególnych potrzebach. Tylko w ten sposób można starać się tej dużej przecież grupie zapewnić równoprawny udział w życiu społecznym.

Poniżej zostały przedstawione podstawowe zasady, którymi, zgodnie z obowiązującymi przepisami i wytycznymi programu, powinni kierować się projektanci oraz osoby odpowiedzialne za obiekty budowlane i ich otoczenie, mając na uwadze dobro osób niepełnosprawnych. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 4 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2019 r., poz. 1186 z późn. zm.): „Obiekt budowlany jako całość oraz jego poszczególne części, wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając (…) niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich”.

W wielu przypadkach poprzez stwierdzenie „niezbędne warunki do korzystania z obiektu” rozumie się spełnienie tych warunków jedynie w ograniczonym do minimum wymaganym zakresie. W przypadku budynków objętych ochroną konserwatorską określenie zakresu wyżej wymienionych minimalnych warunków zależy dodatkowo od decyzji właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Co do zasady wszystkie nowo powstające, przebudowywane lub rozbudowywane budynki użyteczności publicznej oraz budynki mieszkalne wielorodzinne muszą być dostępne dla osób niepełnosprawnych. Oznacza to, że projekt budowlany, na podstawie którego będą wykonywane roboty, powinien zawierać odpowiednie rozwiązania w tym zakresie. Zgodnie z art. 34 ust. 3 pkt 2 ustawy Prawo budowlane projekt architektoniczno-budowlany stanowiący podstawę do przeprowadzenia inwestycji powinien określać:

• funkcję obiektu budowlanego,
• formę obiektu budowlanego,
• konstrukcję obiektu budowlanego,
• charakterystykę energetyczną i ekologiczną obiektu budowlanego,
• proponowane niezbędne rozwiązania techniczne oraz materiałowe,
• opis dostępności dla osób niepełnosprawnych.

Jak ważne jest usuwanie barier dla osób niepełnosprawnych, potwierdzają dyspozycje art. 9 ust. 1 ustawy Prawo budowlane. Regulacje te stanowią, iż, pomimo dopuszczalności sytuacji, gdy możliwe są pewne odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych, niedopuszczalne są odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych w stosunku do obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego w zakresie ograniczenia dostępności dla osób niepełnosprawnych.

Szczegóły dotyczące rozwiązań projektowych mających na celu dostosowanie budynków do potrzeb osób niepełnosprawnych znajdują się w Rozporządzeniu z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r., poz. 1065). Ponadto w zaktualizowanej wersji wytycznych do „Programu Dostępność Plus” pt. „Standardy projektowania budynków dla osób z niepełnosprawnościami” opublikowano dodatkowe wskazania, którymi powinni kierować się projektanci. Zostały one rozszerzone m.in. o zalecenia w zakresie antypoślizgowości powierzchni czy wskazanie minimalnych i komfortowych wymiarów dotyczących obrotu wokół własnej osi wózków inwalidzkich różnego typu. Powyższa rządowa publikacja jest bardzo obszerna i wszystkie zawarte w niej wskazówki nie będą miały zastosowania w każdej sytuacji projektowej. Ograniczenia jej stosowania będą wynikały z rodzaju inwestycji, jak również ze względu na ograniczenia finansowe inwestorów.

Artykuł ukazał się w „Forum Nowoczesnego Budownictwa” nr 2/2019.

Literatura

1. Program Rządowy Dostępność Plus 2018-2025, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, lipiec 2018 r.
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2019 r., poz. 1186 z późn. zm.).
3. Rozporządzenie z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r., poz. 1065).
4. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2018 r., poz. 2067 z późn. zm.).
5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2019 r., poz. 1172 z późn. zm.).
6. B. Stelmach-Fita, Dostosowanie obiektów budowlanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, C.H. Beck, moduł: nieruchomości, Nieruchomości, 8 (36) sierpień 2001.
7. www.niepelnosprawni.pl.

mgr inż. Katarzyna Mateja
Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Piekarach Śląskich