O zakresie uprawnień budowlanych wydawanych na przestrzeni kilkudziesięciu lat oraz przepisach karnych dotyczących kierownika budowy i odpowiedzialności zawodowej w budownictwie.
W ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2019 r. poz. 1186 ze zm.) są dwa rozdziały przewidujące sankcje m.in. dla kierownika budowy: rozdział 9 „Przepisy karne” i rozdział 10 „Odpowiedzialność zawodowa w budownictwie”.
Prawo budowlane. Rozdział 9 „Przepisy karne”
1. Art. 91 ust. 1 pkt 2
Art. 91. 1. Kto:
2) wykonuje samodzielną funkcję techniczną w budownictwie, nie posiadając odpowiednich uprawnień budowlanych lub prawa wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Fot. stock.adobe / Sergey Yarochkin
Kwestia pierwsza – przekraczanie zakresu uprawnień budowlanych. Na rynku funkcjonują osoby posiadające uprawnienia nadane na podstawie aktualnej ustawy – Prawo budowlane (nadawane od początku 1995 r.), ustawy – Prawo budowlane z 1974 r. (nadawane w latach 1975-1994) i ustawy – Prawo budowlane z 1961 r. Każda z tych ustaw podchodziła inaczej do kwestii nadawania uprawnień budowlanych i zakresu tych uprawnień. Osoby uzyskujące uprawnienia na podstawie aktualnej ustawy i ustawy z 1961 r. musiały zdać egzamin, dostawały prawo albo do kierowania robotami budowlanymi, albo do projektowania, albo łącznie do projektowania i kierowania. Zakres tych uprawnień jest czytelny. Trzeba tylko posiadać pewną wiedzę na temat przepisów regulujących zakres uprawnień. Ograniczenia zakresu uprawnień są określone w rozporządzeniach, na podstawie których nadawano uprawnienia. Zmiana nastąpiła w 2019 r. w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Rozporządzenie w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie zostało zastąpione rozporządzeniem w sprawie przygotowania zawodowego do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Określenie zakresu uprawnień budowlanych przeniesiono do ustawy – Prawo budowlane. Problemy z określeniem zakresu uprawnień budowlanych wynikają w znacznej części z częstych zmian aktualnej ustawy w tym zakresie. Na przykład specjalność konstrukcyjno-budowlana zawierała również dzisiejsze specjalności inżynieryjne: drogową, mostową i hydrotechniczną. W 2003 r. wyodrębniono z niej specjalności drogową i mostową, a w 2014 r. specjalność hydrotechniczną. Przez pewien czas osobom uzyskującym uprawnienia w specjalności konstrukcyjno-budowlanej bez ograniczeń nadawano uprawnienia w specjalnościach drogowej i mostowej w ograniczonym zakresie. Natomiast osobom uzyskującym uprawnienia w specjalności drogowej lub mostowej bez ograniczeń nadawano uprawnienia w specjalnościach konstrukcyjno-budowlanej w ograniczonym zakresie. Zakres uprawnień budowlanych powinien być określony w decyzji o ich nadaniu. Jednak nie zawsze tak było. Szczególnie w decyzjach wydawanych w latach 1995-2002 przez wojewodów. Często posiadacze decyzji nie czytają ich. Zdarzały mi się pytania osób, które uzyskały uprawnienia do kierowania robotami budowlanymi, czy mają uprawnienia do projektowania.
Polecamy: Odpowiedzialność dyscyplinarna i zawodowa inżyniera budownictwa
Jednak najwięcej problemów jest z uprawnieniami uzyskanymi decyzjami o stwierdzeniu przygotowania zawodowego do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie wydawanymi na podstawie rozporządzenia z 1975 r. Używa się tu pojęcia „powszechnie znane rozwiązania konstrukcyjne”, które nie zostało wyjaśnione w żadnym przepisie. Jest również problem z pojęciem „budownictwo osób fizycznych” używanym do czasu zmiany rozporządzenia w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w roku 1991. Rozporządzenie z 1991 r. zastępuje ograniczenie zakresu uprawnień za pomocą określenia „budownictwo osób fizycznych” innymi ograniczeniami. Z rozporządzenia wynika, że ma zastosowanie również do wcześniej wydanych decyzji o stwierdzeniu przygotowania zawodowego do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Również Krajowa Komisja Kwalifikacyjna (KKK) Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa uważała, że zakres uprawnień określony w decyzjach wcześniejszych należy odczytywać z zastosowaniem rozporządzenia z 1991 r. Było to wygodne, można było jasno określić zakres uprawnień. KKK zmieniła stanowisko w wyniku wyroków sądów administracyjnych. Zakres uprawnień budowlanych należy odczytywać z treści decyzji o ich nadaniu. Oczywiście nie można tu stosować aktualnych przepisów. Dziś osoby fizyczne mogą budować praktycznie wszystko. W czasach kiedy takie uprawnienia nadawano, osoby fizyczne miały mocno ograniczone możliwości inwestowania. Chcąc określić zakres uprawnień, należałoby ustalić, co mogły budować osoby fizyczne według stanu prawnego obowiązującego przy wydawaniu decyzji.
Zgodnie z art. 81 ust. 3 aktualnego Prawa budowlanego:
Art. 81. 3. Organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego kontrolują posiadanie przez osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie uprawnień do pełnienia tych funkcji.
Wynika z tego, że już w momencie złożenia przez inwestora zawiadomienia o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót budowlanych organ nadzoru budowlanego powinien sprawdzać, czy kierownik budowy ma odpowiednie uprawnienia budowlane. Ze względu na brak czasu złożoność zagadnienia zdarza się, iż organ nie zauważy tego, że kierownik tych uprawnień nie ma. Wychodzi to dopiero podczas kontroli lub wypadku. Może też się zdarzyć, że kierownik budowy ma wystarczające uprawnienia do kierowania budową, ale kieruje on również robotami, do których nie ma uprawnień.
Zobacz też: O odpowiedzialności zawodowej inżyniera budownictwa
Kwestia druga – warunek określony w art. 12 ust. 7 ustawy – wpis na listę członków właściwej izby samorządu zawodowego, potwierdzony zaświadczeniem wydanym przez tę izbę, z określonym w nim terminem ważności. Zaświadczenie powinno być załączone do zawiadomienia inwestora o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót budowlanych. Kontroluje to organ nadzoru budowlanego.
Znam przypadki, w których kierownik, posiadający aktualne zaświadczenie w momencie składania oświadczenia o przyjęciu obowiązku kierowania budową, w trakcie budowy przestaje płacić składki i zostaje przez samorząd zawieszony w prawach członka, nie posiada więc wymaganego zaświadczenia. Popełnia on wtedy przestępstwo określone w art. 91 ust. 1 pkt 2 ustawy.
2. Art. 92 ust. 1 pkt 1
Art. 92. 1. Kto:
1) w razie katastrofy budowlanej nie dopełnia obowiązków określonych w art. 75 lub art. 79, podlega karze aresztu albo karze ograniczenia wolności, albo karze grzywny.
Chodzi o obowiązki kierownika budowy (robót) w przypadku katastrofy budowlanej w trakcie wykonywania robót budowlanych. Nie znam takiego przypadku.
Polecamy: Odpowiedzialność kierownika budowy za stan rusztowań
3. Art. 93
W tym przepisie wymienione są wykroczenia, za popełnienie których organy nadzoru budowlanego nakładają grzywny w formie mandatu karnego. Kierownika budowy mogą dotyczyć niektóre z wymienionych tam wykroczeń.
1) przy projektowaniu lub wykonywaniu robót budowlanych w sposób rażący nie przestrzega przepisów art. 5 ust. 1-2b, Dotyczy to zarówno projektanta, jak i kierownika budowy. Moim zdaniem, jeżeli kierownik budowy będzie wykonywał roboty dokładnie według prawidłowo sporządzonego projektu, nie powinien mieć problemów związanych z tym przepisem.
1a) przy wykonywaniu robót budowlanych stosuje wyroby, naruszając przepis art. 10,
Chodzi o zastosowane wyroby budowlane. Można wbudowywać tylko wyroby, które zostały wprowadzone do obrotu lub udostępnione na rynku krajowym zgodnie z przepisami i posiadające właściwości użytkowe umożliwiające spełnienie podstawowych wymagań. Znam przypadki, w których kierownicy budowy wbudowywali wyroby o właściwościach innych niż przewidziane w projekcie bez akceptacji projektanta.
4) przystępuje do budowy lub prowadzi roboty budowlane bez dopełnienia wymagań określonych w art. 41 ust. 4, art. 42, art. 44, art. 45,
Kierownika budowy dotyczy art. 42 ust. 2.
Art. 42. 2. Kierownik budowy (robót) jest obowiązany:
1) prowadzić dziennik budowy lub rozbiórki;
2) umieścić na budowie lub rozbiórce, w widocznym miejscu, tablicę informacyjną oraz ogłoszenie zawierające dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia; nie dotyczy to budowy obiektów służących obronności i bezpieczeństwu państwa oraz obiektów liniowych;
3) odpowiednio zabezpieczyć teren budowy (rozbiórki).
Kierownika budowy dotyczy również art. 45 ust. 2.
Art. 45. 2. Przed rozpoczęciem robót budowlanych należy dokonać w dzienniku budowy wpisu osób, którym zostało powierzone kierownictwo, nadzór i kontrola techniczna robót budowlanych. Osoby te są obowiązane potwierdzić podpisem przyjęcie powierzonych im funkcji. oraz art. 93 pkt 6
6) wykonuje roboty budowlane w sposób odbiegający od ustaleń i warunków określonych w przepisach, pozwoleniu na budowę lub rozbiórkę bądź w zgłoszeniu budowy lub rozbiórki, bądź istotnie odbiegający od zatwierdzonego projektu,
Przypadek opisany w tym przepisie zdarza się najczęściej. Mieści się tu zarówno naruszenie przepisów bezpieczeństwa pracy, jak i wykonywanie robót budowlanych niezgodnie z zatwierdzonym projektem. Kierownikowi budowy bez akceptacji projektanta nie wolno wykonywać robót inaczej, niż przewiduje to projekt. Niezależnie od tego, czy jest to odstąpienie istotne czy też nie.
Prawo budowlane. Rozdział 10 „Odpowiedzialność zawodowa w budownictwie”
Przesłanki do odpowiedzialności zawodowej są określone w art. 95.
Art. 95. Odpowiedzialności zawodowej w budownictwie podlegają osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, które:
1) dopuściły się występków lub wykroczeń, określonych ustawą;
Na podstawie tego przepisu odpowiedzialności zawodowej podlegają osoby, które dopuściły się występków lub wykroczeń wymienionych w art. 90-93. Przepisy, które dotyczą kierowników budów, wymieniłem wcześniej.
2) zostały ukarane w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie;
O ile w przypadku pkt 1 można mieć wątpliwości, czy osoba pełniąca samodzielną funkcję techniczną w budownictwie dopuściła się występków lub wykroczeń, o tyle w przypadku pkt 2 nie ma wątpliwości – jest wyrok sądu lub grzywna nałożona przez organ nadzoru budowlanego. Organ samorządu zawodowego musi tylko rozstrzygnąć, czy miało to związek z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Mandat za brak tablicy budowy czy zabezpieczenia terenu budowy stanowi podstawę do odpowiedzialności zawodowej.
3) wskutek rażących błędów lub zaniedbań, spowodowały zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska albo znaczne szkody materialne;
Przypadek tu opisany to przypadek skrajny. Nie budzi wątpliwości konieczność prowadzenia postępowania w sprawie odpowiedzialności zawodowej takich osób.
4) nie spełniają lub spełniają niedbale swoje obowiązki;
Przepis ten nie jest jednoznaczny, pozostawia duży margines uznaniowości.
5) uchylają się od podjęcia nadzoru autorskiego lub wykonują niedbale obowiązki wynikające z pełnienia tego nadzoru.
Przepis ten nie dotyczy kierowników budowy.
mgr inż. Andrzej Stasiorowski
