Oceniając korzystanie z twórczych projektów w celach inwestycyjnych, należy brać pod uwagę dwa porządki prawne, tzn. z jednej strony wymogi wynikające z przepisów Prawa budowlanego, z drugiej zaś strony przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
W kontekście praw autorskich do twórczych projektów niezbędne jest natomiast uwzględnianie trzech formalnych perspektyw, tzn.: 1) majątkowych praw autorskich do projektu, 2) osobistych praw autorskich do projektu oraz 3) prawa zezwalania na wykonywanie autorskiego prawa zależnego. Są to bowiem trzy odrębne rodzaje (sfery) uprawnień.
Dokonywanie zmian w projekcie odnosić należy do sfery autorskich praw osobistych.Jednym z tego rodzaju praw jest, zgodnie z art. 16 pkt 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.), prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania. Prawo to przysługuje twórcy, czyli projektantowi. Jest to prawo, które nie podlega zrzeczeniu się ani zbyciu. Przysługuje ono twórcy nawet wtedy, gdy przeniesie on na inny podmiot majątkowe prawa autorskie do swojego utworu. Dokonywanie zmian w utworze bez zgody twórcy dopuszczone zostało wyjątkowo przez art. 49 ust. 2 powyższej ustawy, zgodnie z którym następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Występowanie przesłanek z tego przepisu, w tym to, czy dokonanie zmian w konkretnym utworze jest spowodowane oczywistą koniecznością, należałoby ocenić, biorąc pod uwagę indywidualne okoliczności rozpatrywanego przypadku.
© julien tromeur – Fotolia.com
Jeżeli chodzi o przeróbki twórczych projektów, to z kolei jest to kwestia związana z problematyką autorskich praw zależnych. Przesądza o tym art. 2 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, traktujący przeróbkę jako jeden z rodzajów opracowań cudzego utworu. Twórcza przeróbka cudzego utworu jest odrębnym utworem, do której prawa ma osoba, która przeróbkę stworzyła. Relacja między twórcą przeróbki a twórcą przerabianego, twórczego projektu polega na tym, że zgodnie z art. 2 ust. 2 powyższej ustawy rozporządzanie i korzystanie z opracowania, czyli także z twórczej przeróbki, zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. Innymi słowy zezwolenie (zgodę) „pierwotnego” projektanta należy uzyskać nie tyle na samo wykonanie przeróbki, ile na jej wykorzystanie na potrzeby konkretnej inwestycji, co leży w interesie inwestora, który powinien być wobec tego zainteresowany uzyskaniem zgody „pierwotnego” projektanta w tym zakresie jeszcze przed podjęciem prac nad daną przeróbką.
Jeżeli chodzi o zakres dokonywania w „pierwotnym” projekcie zmian, to poza powołanym powyżej uwarunkowaniem, dotyczącym osobistych praw autorskich, istotne jest wzięcie pod uwagę wymogów wynikających z ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.). W szczególności jednym z obowiązków projektanta, w zakresie sprawowanego przez niego nadzoru autorskiego, jest uzgadnianie możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego (por. art. 20 ust. 1 pkt 4 lit. b) Prawa budowlanego). Projektant ma też w trakcie realizacji budowy prawo m.in. żądania wpisem do dziennika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie wykonywania ich niezgodnie z projektem (por. art. 21 pkt 2 lit. b) Prawa budowlanego).
Biorąc pod uwagę nadzór autorski, realizowany przez projektanta w stosunku do twórczego projektu jego autorstwa, konieczne jest uwzględnienie zarówno regulacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jak i przepisów Prawa budowlanego. W prawie autorskim prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu traktowane jest bowiem wyraźnie jako jedno z osobistych praw autorskich (por. art. 16 pkt 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Natomiast Prawo budowlane, jak już zasygnalizowano, w art. 20 ust. 1 pkt 4 sprawowanie nadzoru autorskiego traktuje jako jeden z podstawowych obowiązków projektanta, nie tylko w zakresie uzgadniania możliwości wprowadzania rozwiązań zamiennych, ale także stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem.
Poza przepisami ustawowymi o ogólnym charakterze uwarunkowania nadzoru kształtowane są także w odniesieniu do konkretnych inwestycji. Świadczy o tym art. 36 ust. 1 pkt 4 Prawa budowlanego, zgodnie z którym w decyzji o pozwoleniu na budowę właściwy organ, w razie potrzeby, określa szczegółowe wymagania dotyczące nadzoru na budowie. Ponadto istotne odniesienie dla nadzoru autorskiego mają zawierane w tym zakresie między inwestorem a projektantem umowy o wykonywanie tego nadzoru.
Umowy o nadzór autorski oceniane być powinny w kontekście ogólnych przepisów kodeksu cywilnego, w tym regulujących należyte wykonywanie umów oraz ich rozwiązywanie, jak również indywidualnie uzgodnionych postanowień tych umów. W kodeksie cywilnym oraz w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych brak szczególnego unormowania umów o nadzór autorski, które wobec tego stanowią tzw. umowy nienazwane, niemające swej odrębnej regulacji ustawowej, tak jak np. w odniesieniu do umów o roboty budowlane. Wynikające z umów zobowiązania powinny być dotrzymywane. Ogólna zasada zawarta w art. 471 k.c. stanowi, że dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Kwestia przejęcia obowiązków w zakresie sprawowania nadzoru autorskiego przez innego projektantaw ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie jest regulowana. Rozwiązanie takie dopuszcza natomiast Prawo budowlane, które w art. 44 stanowi, że inwestor jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić właściwy organ o zmianie m.in. projektanta sprawującego nadzór autorski, podając, od kiedy nastąpiła zmiana, przy czym do zawiadomienia należy dołączyć oświadczenie nowego projektanta o przejęciu obowiązków. Z przepisu tego nie wynika wymóg zgłaszania oświadczeń projektanta, który pierwotnie realizował nadzór autorski, w tym jego zgody na przejęcie obowiązków w tym zakresie przez innego projektanta. Przyjąć należałoby jednak, że przejęcie obowiązków powinno odbywać się z udziałem „pierwotnego” projektanta, trudno bowiem wyobrazić sobie przejęcie od kogoś konkretnego zadania bez jego wiedzy i akceptacji, tym bardziej że z wykonywaniem nadzoru autorskiego wiąże się odpowiedzialność zawodowa w budownictwie, której podlegają m.in. osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, które uchylają się od podjęcia nadzoru autorskiego lub wykonują niedbale obowiązki wynikające z pełnienia tego nadzoru (por. art. 95 pkt 5 Prawa budowlanego). Poza tym nie można zapominać, że nadzór nad sposobem korzystania z utworu, jak wyżej zaznaczono, stanowi jedno z osobistych praw autorskich przysługujących twórcy, który wobec tego jako podmiot wyłącznie uprawniony powinien mieć wpływ na to, przez kogo prawo to jest wykonywane.
Rafał Golat
radca prawny
