W praktyce projektowej zdarza się często, że zachodzi potrzeba kontynuowania nadzoru autorskiego mimo zmian dotyczących sprawującego ten nadzór projektanta, związanych z jego aktualnym zawodowym zaangażowaniem.
Potrzeba kontynuowania nadzoru autorskiego mimo zmian dotyczących sprawującego ten nadzór projektanta dotyczy m.in. sytuacji, w których projektant zaprzestaje współpracy z dotychczasowym pracodawcą, u którego w związku z zatrudnieniem sporządzał projekty, realizowane nadal już po rozwiązaniu stosunku pracy, co implikuje wykonywanie określonych obowiązków w ramach sprawowania nadzoru autorskiego. W związku z tym powstaje pytanie, czy w przypadku tego rodzaju zmian podmiotowych, dotyczących zaangażowania zawodowego (zatrudnienia) projektanta, istnieje bezwzględna konieczność kontynuowania przez niego nadzoru autorskiego w stosunku do wszystkich stworzonych wcześniej przez danego projektanta projektów, niezależnie od związanych z tym faktycznych utrudnień natury obiektywnej, np. związanych z pokonywaniem dużych odległości między obecnym miejscem zamieszkania projektanta a miejscem realizacji zaprojektowanej przez niego inwestycji budowlanej.
W celu odpowiedzi na powyższe pytanie niezbędna jest analiza istotnych dla poruszanego zagadnienia przepisów prawnych, w tym zwłaszcza przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.), z której wynikają konkretne wnioski natury praktycznej.
Zakres obowiązku nadzorczego projektanta
Z przepisów Prawa budowlanego (Pb) wynikają dwa podstawowe wnioski, jeżeli chodzi o zakres sprawowania przez projektanta nadzoru autorskiego: 1) że sprawowanie tego nadzoru jest jednym z podstawowych obowiązków projektanta oraz 2) że obowiązek w tym zakresie jest ustawowo ograniczony.
O zakwalifikowaniu sprawowania nadzoru autorskiego do podstawowych obowiązków projektanta przesądza wyraźnie art. 20 ust. 1 pkt 4 Pb. Z drugiej strony przepis ten, pomijając samo przedmiotowe sprecyzowanie zakresu tego obowiązku (jego istoty, polegającej m.in. na stwierdzaniu przez projektanta w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem), ogranicza go przez zaznaczenie, że chodzi w tym kontekście o sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub właściwego organu.
Przepis powyższy należy powiązać z art. 18 ust. 3 i art. 19 ust. 1 Pb, z których odpowiednio wynika, że: 1) inwestor może zobowiązać projektanta do sprawowania nadzoru autorskiego oraz 2) właściwy organ może w decyzji o pozwoleniu na budowę nałożyć na inwestora obowiązek zapewnienia nadzoru autorskiego, m.in. w przypadkach uzasadnionych stopniem skomplikowania obiektu lub robót budowlanych.
Okazuje się wobec powyższego, że obowiązek sprawowania przez projektanta nadzoru autorskiego ma charakter warunkowy, tzn. wystąpienie go uzależnione jest od nałożenia zobowiązania w tym zakresie odpowiednio na inwestora przez właściwy organ lub na projektanta przez inwestora.
Jeśli zobowiązanie takie zostało nałożone, co skutkuje skonkretyzowanie obowiązku sprawowania nadzoru autorskiego w odniesieniu do określonego projektanta (autora projektu), obowiązek taki powinien być oczywiście przez projektanta realizowany, przy czym przepisy Pb nie warunkują obowiązku sprawowania nadzoru autorskiego konkretnymi trudnościami natury obiektywnej, związanymi np. z relacjami między zobowiązanym projektantem a inwestorem.
Jest to dla projektanta o tyle ważne, że uchylanie się od podjęcia nadzoru autorskiego lub wykonywanie niedbale obowiązków wynikających z pełnienia tego nadzoru jest jedną z przesłanek ponoszenia odpowiedzialności zawodowej w budownictwie (por. art. 95 pkt 5 Pb).
Kluczowe w tym kontekście jest wobec tego to, czy projektant, który został zobowiązany do sprawowania nadzoru autorskiego, ze względu na określone okoliczności, utrudniające wykonywanie obowiązków w tym zakresie, może z obowiązków tych w sposób legalny (zgodnie z przepisami prawa) się zwolnić, bez obawy o negatywne konsekwencje zmiany w tym zakresie, związane m.in. z zasygnalizowaną powyżej odpowiedzialnością zawodową.
Zmiana projektanta sprawującego nadzór
Nie ma formalnych przeszkód, aby w trakcie realizacji inwestycji budowlanej dokonać zmiany projektanta sprawującego nadzór autorski. Wynika to wyraźnie z art. 44 ust. 1 pkt 3 Pb. Przepis ten nakłada na inwestora obowiązek bezzwłocznego zawiadomienia właściwego organu o zmianie projektanta sprawującego nadzór autorski.
W stosunku do powyższego zawiadomienia wprowadzone zostały przy tym dwa wymogi treściowe, gdyż inwestor, wykonując obowiązek w tym zakresie, powinien podać, od kiedy nastąpiła zmiana projektanta sprawującego nadzór autorski, oraz dołączyć do zawiadomienia oświadczenie nowego projektanta o przejęciu obowiązków (por. art. 44 ust. 2 Pb).
Przepisy prawa, dopuszczając więc zmianę osoby projektanta sprawującego nadzór autorski, nie regulują szczegółowo procedury w tym przedmiocie, choć wynika z nich jednoznacznie, że projektant, który zastąpić ma innego projektanta, sprawującego dotychczas nadzór autorski, musi wyraźnie przejąć obowiązki w zakresie tego nadzoru – poprzez złożenie pisemnego oświadczenia w tym zakresie (podpisanie stosownej deklaracji o przejęciu powyższych obowiązków).
Oświadczenie to musi zostać złożone przez inwestora, nie ma natomiast znaczenia, czy zostanie ono uzyskane bezpośrednio przez inwestora, czy też przez zainteresowanego dokonaniem tego rodzaju zmiany projektanta, który uzyska oświadczenie od innego projektanta i przekaże je inwestorowi w celu wykonania obowiązku z art. 44 ust. 2 Pb.
W tym kontekście kluczowe znaczenie ma znalezienie innego projektanta, który gotów byłby podjąć się obowiązków w zakresie kontynuowania nadzoru autorskiego w stosunku do realizowanej już inwestycji. Projektant taki może być pozyskany dopiero po pojawieniu się potrzeby dokonania takiej podmiotowej zmiany. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby pomyśleć o takiej ewentualności odpowiednio wcześniej, co może znaleźć także odpowiednie odzwierciedlenie w umowie regulującej nadzór autorski, która może wyraźnie przewidywać możliwość dokonania zmiany w zakresie sprawowania nadzoru autorskiego, w tym określić zasady postępowania na wypadek potrzeby skorzystania z tej możliwości.
Zmiana osoby sprawującej nadzór to nie zmiana autora
Dokonując zmiany projektanta sprawującego nadzór autorski zgodnie z przepisami Pb, należy pamiętać o tym, że zmiana taka nie pociąga za sobą zmiany autorstwa danego projektu. Mimo że nadzór sprawowany będzie faktycznie przez innego projektanta, twórcą projektu w rozumieniu prawa autorskiego (ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) będzie nadal projektant, który brany pod uwagę projekt rzeczywiście sporządził (stworzył).
Mimo że ustawa powyższa w art. 60 ust. 5 nakazuje do sprawowania nadzoru autorskiego nad utworami architektonicznymi stosować odpowiednie przepisy, czyli przepisy Pb, autorowi (twórcy) projektu, niezależnie od tego, czy faktycznie sprawuje on nadzór autorski, przysługują osobiste prawa autorskie do jego projektu, których to praw, zgodnie z art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, nie może przenieść na inne osoby, w tym na innych projektantów albo na inwestorów.
Zakazu przenoszenia osobistych praw autorskich do twórczych projektów nie należy jednak mylić z upoważnianiem innych osób (projektantów) do wykonywania tych praw, co znajduje swą formalną podstawę w przepisach Pb – art. 44. Jeśli artykuł ten na potrzeby realizacji obowiązku w zakresie sprawowania nadzoru autorskiego zostanie zastosowany, dojdzie do faktycznego, ale legalnego rozdziału między autorem (twórcą) projektu a osobą wykonującą przysługujące twórcy z mocy ustawy osobiste prawo autorskie do sprawowania nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (por. art. 16 pkt 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Rafał Golat
radca prawny
