Odpowiada Łukasz Gorgolewski – rzeczoznawca budowlany w specjalności instalacyjno-inżynieryjnej w zakresie sieci i instalacji elektrycznych.
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie w par. 183 pkt 1 stanowi, iż należy stosować urządzenia ochronne różnicowoprądowe uzupełniające podstawową ochronę przeciwporażeniową i ochronę przed powstaniem pożaru. Po sprawdzeniu instalacji elektrycznej w większości przypadków deweloper mówi otwarcie, iż nie ma takich zabezpieczeń. Czasami zabezpieczenie różnicowoprądowe jest zaprojektowane tylko w łazience. Klient otrzymuje często informację, że nie jest wymagane takie zabezpieczenie. Proszę o podanie stanowiska w tej sprawie.
Stosowane w instalacjach elektrycznych niskiego napięcia urządzenia ochronne różnicowoprądowe (nazywane również skrótowo RCD od angielskiego residual-current device) mają właściwości trudne do przecenienia, nieporównanie lepsze niż inne zabezpieczenia. RCD jako jedyne skutecznie chronią ludzi i zwierzęta przed porażeniem elektrycznym w sytuacji bezpośredniego dotknięcia części znajdujących się pod napięciem. Są także wykorzystywane do ochrony przed powstaniem pożaruna skutek prądów upływowych czy zwarć doziemnych o małych wartościach prądu, powstających najczęściej na skutek uszkodzenia izolacji.
Mają bardziej skomplikowaną budowę niż np. wyłączniki nadprądowe i przez to są niestety także bardziej zawodne, dlatego nie powinny być stosowane w obwodach, dla których wymagana jest pewność zasilania, a których ryzyko ich zadziałań zbędnych jest duże.
Możliwość użycia urządzeń ochronnych różnicowoprądowych zależy też od innych czynników, takich jak:
– układ zasilania – najlepiej sprawdzają się w układzie TNS, a nie powinno się ich stosować w układzie IT;
– przyjęty środek ochrony przed porażeniem elektrycznym – pełnią funkcję ochrony uzupełniającej przed porażeniem elektrycznym przy samoczynnym wyłączeniu zasilania; ich zadziałanie następuje dopiero na skutek przepływu prądu przez ciało człowieka, podczas gdy w przypadku ochrony przy uszkodzeniu (dodatkowej) wyzwolenie powinno nastąpić natychmiast po uszkodzeniu izolacji;
– napięcie w instalacji – wyższe od 50 V prądu przemiennego.
To wszystko powinno być brane pod uwagę, kiedy w instalacji projektuje się urządzenia ochronne różnicowoprądowe.
Paragraf 183 ust. 1 rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.) stanowiący, że w instalacjach elektrycznych należy stosować urządzenia ochronne różnicowoprądowe uzupełniające podstawową ochronę przeciwporażeniową i ochronę przed powstaniem pożaru, powodujące w warunkach uszkodzenia samoczynne wyłączenie zasilania, mimo że wprowadzony w 2009 r. nadal powoduje wiele nieporozumień. Dzieje się tak głównie dlatego, że według interpretacji osób, które ograniczyły się tylko do przeczytania tekstu rozporządzenia, urządzenia te powinny być stosowane w każdym obwodzie – zawsze i wszędzie. Tymczasem równie dobrze tego zapisu mogłoby nie być, gdyż przypadki, w których rzeczywiście istnieje konieczność stosowania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych, szczegółowo opisano w przywołanych w rozporządzeniu, a zatem obowiązujących normach.
Zgodnie z PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed porażeniem elektrycznym – w instalacjach prądu przemiennego ochrona uzupełniająca za pomocą urządzeń różnicowoprądowych o znamionowym prądzie różnicowym nieprzekraczającym 30 mA powinna być przewidziana dla:
– obwodów gniazd wtyczkowych powszechnego użytku o prądzie znamionowym nieprzekraczającym 20 A, które są używane przez osoby niewykwalifikowane w zakresie ochrony przed porażeniem elektrycznym (norma dopuszcza wyjątek dla gniazd wtyczkowych obsługiwanych pod nadzorem osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych, np. w niektórych obiektach handlowych lub przemysłowych, ale należy z tej możliwości korzystać z rozwagą);
– urządzeń ruchomych o prądzie znamionowym nieprzekraczającym 32 A używanych na zewnątrz pomieszczeń.
Taka ochrona powinna być także stosowana w warunkach szczególnego zagrożenia wynikającego z wpływów zewnętrznych, lokalizacji czy przeznaczenia pomieszczeń w sytuacjach szczegółowo opisanych w arkuszach części 7 norm PN-IEC 60364 oraz PN-HD 60364.
Jest wśród nich norma – PN-HD 60364-7-701:2010 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Część 7-701: Pomieszczenia wyposażone w wannę lub prysznic – w której zapisano, że wszystkie obwody w pomieszczeniu wyposażonym w wannę lub prysznic powinny mieć zapewnioną ochronę uzupełniającą przez jedno lub kilka urządzeń ochronnych różnicowoprądowych o znamionowym prądzie różnicowym nieprzekraczającym 30 mA. Wyjątek uczyniono dla obwodów, które są chronione przez separację elektryczną, jeżeli każdy obwód zasila pojedynczy odbiornik elektryczny, a także dla obwodów, w których zastosowano środek ochrony „bardzo niskie napięcie zapewnione przez SELV i PELV”.
W normie PN-HD 60364-4-41:2009 zapisano też, że stosowanie urządzeń różnicowoprądowych jest ochroną uzupełniającą i nie eliminuje konieczności zastosowania środków ochrony podstawowej (ochrony przed dotykiem bezpośrednim) czy środków ochrony przy uszkodzeniu (ochrony przy dotyku pośrednim).
Konieczność stosowania urządzeń różnicowoprądowych jako środka ochrony przed powstaniem pożaru wynika z kolei z normy PN-IEC 60364-4-482:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa
Dotyczy ona tylko pomieszczeń, w których ze względu na właściwości materiałów obrabianych lub magazynowanych występuje zagrożenie pożarowe. Zapisano w niej, że jeżeli ze względu na niebezpieczeństwo pożaru jest konieczne ograniczenie prądów zwarcia w oprzewodowaniu, obwód powinien być zabezpieczony urządzeniem różnicowoprądowymo znamionowym różnicowym prądzie zadziałania nieprzekraczającym 0,5 A lub kontrolowany w sposób ciągły przez urządzenie do pomiaru stanu izolacji, sygnalizujące stan jej uszkodzenia.
Tylko w tych wymienionych wyżej sytuacjach przywołane w rozporządzeniu normy nakazują stosowanie urządzeń ochronnych różnicowoprądowych w zakresie ochrony przed porażeniem elektrycznym i ochrony przed powstaniem pożaru.W pozostałych przypadkach decyzję o ich zastosowaniu podejmuje, kierując się zasadami wiedzy technicznej, projektant. Powinien przy tym pamiętać o zawartym w normie – PN-IEC 60364-5-56:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa – zaleceniu stosowania w obwodach instalacji, które mają działać w czasie pożaru, środków ochrony przed porażeniem elektrycznym, które nie powodują samoczynnego wyłączania w przypadku pierwszego uszkodzenia.
Odpowiadając na pytanie, należy stwierdzić, że w typowym mieszkaniu ochroną uzupełniającą za pomocą urządzeń różnicowoprądowych o znamionowym prądzie różnicowym nieprzekraczającym 30 mA powinny być objęte:
– obwody w pomieszczeniu wyposażonym w wannę lub prysznic(poza obwodami, które są chronione pod określonymi warunkami przez separację elektryczną, np. gniazdo do golarki z transformatorem ochronnym, lub przez bardzo niskie napięcie, np. 24 V);
– wszystkie obwody gniazd wtyczkowych.
W mieszkaniu nie jest wymagana ochrona przed pożarem za pomocą urządzeń różnicowoprądowych.Decyzję o zastosowaniu urządzeń ochronnych różnicowoprądowych w innych obwodach podejmuje projektant, bo tylko on, a nie deweloper czy użytkownik, posiada w myśl ustawy – Prawo budowlane odpowiednie kwalifikacje i ponosi z tego tytułu odpowiedzialność.
