Efektywność energetyczna budynków to koniczność. Składają się na nią trzy filary – dobrze zaizolowane przegrody zewnętrzne i stolarka o odpowiednich parametrach, źródło ciepła i chłodu oraz możliwość optymalizacji przepływów energii w systemie ogrzewania, klimatyzacji, wentylacji, ciepłej wody użytkowej i oświetleniu.
Dekarbonizacja i kluczowa dla niej efektywność energetyczna to obecnie bez wątpienia jedne z najistotniejszych celów polityki europejskiej. Wpływają one bezpośrednio na większość sektorów gospodarki, w tym również na budownictwo. Komisja Europejska, ogłaszając pod koniec 2016 r. tzw. pakiet zimowy zatytułowany „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”, zaakcentowała to bardzo wyraźnie. Przedstawiono projekty dokumentów oraz zestawienie istniejących aktów prawnych, które należy poddać rewizji w celu utrzymania konkurencyjności Europy w warunkach nieuniknionych zmian na rynkach energetycznych. Główne założenie pakietu, jakim jest energy efficiency first, pokazuje, jak istotne znaczenie, z perspektywy panujących obecnie w Europie i na świecie trendów, ma efektywność energetyczna.
Fot. stock.adobe.com / Alberto Masnovo
Efektywność energetyczna to konieczność
W Polsce, poza niekwestionowanymi korzyściami ekonomicznymi, efektywność energetyczna ma jeszcze bardzo istotny aspekt społeczny i środowiskowy. To najskuteczniejsze działanie w walce z dwoma palącymi problemami – ubóstwem energetycznym, które dotyka ponad 12% społeczeństwa polskiego, oraz często powiązanym z nim problemem smogu. Polska wciąż jest jednym z krajów Europy o najgorszej jakości powietrza. Połowa Polaków mieszka w domach jednorodzinnych, które stanowią 90% wszystkich budynków mieszkalnych. Ponad 70% z nich ma niski i bardzo niski poziom efektywności energetycznej, a tym samym bardzo duże zapotrzebowanie na ciepło. Dodatkowo większość z nich ogrzewana jest za pomocą starych pieców i kotłów węglowych, których mamy w kraju ponad 3,8 min, a ponad 80% z nich to te najstarsze o technologii zasypowej.
Zobacz też: Wizja branży budowlanej 2025. Raport
Z uwagi na problem jakości powietrza efektywność energetyczna stopniowo staje się jednym z priorytetów polskiego rządu. W Unii Europejskiej trend ten trwa już od dawna. Od momentu przyjęcia w roku 2009 tzw. pakietu klimatyczno-energetycznego, zakładającego do 2020 r. ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu z 1990 r., 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii w UE oraz zwiększenie o 20% efektywności energetycznej, cele te były systematycznie zwiększane. Obecnie, w ramach rewizji zawartych w pakiecie zimowym dyrektyw, jako cele do roku 2030 przyjęto: redukcję o 40% emisji dwutlenku węgla, 32% udziału odnawialnych źródeł energii oraz zwiększenie efektywności energetycznej o 32,5%. Jakie to będzie miało przełożenie na sektor budownictwa?
Rewizja EPBD odnośnie charakterystyki energetycznej budynków
Na początku czerwca 2018 r. weszła w życie dyrektywa 2018/844 zmieniająca dotychczasową dyrektywę w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Zakłada ona redukcję emisji gazów cieplarnianych w unii o 80-95% w stosunku do poziomu z 1990 r., w celu zapewniania wysokiej efektywności energetycznej i dekarbonizacji zasobów budowlanych, a także przekształcenie wszystkich istniejących budynków w budynki o niemal zerowym zużyciu energii. Aby to osiągnąć, każdy kraj członkowski ma przygotować strategię renowacji z uwzględnieniem celów krótko- (do 2030 r.), średnio- (do 2040 r.) i długookresowych (do 2050 r.). Zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej, aby spełnić unijne ambicje w zakresie wzrostu poziomu efektywności energetycznej, średni poziom renowacji budynków powinien ulec potrojeniu, osiągając – w porównaniu do dzisiejszego 1% – wartość 3%.
Należy przy tym pamiętać, że już poprzednia wersja dyrektywy z 2010 r. wprowadziła wymóg niemal zerowej emisyjności dla nowych obiektów budowanych od stycznia 2021 r. (dla budynków zajmowanych lub będących własnością władz publicznych od stycznia 2019 r.).
W Polsce oznacza to, że nowo powstające obiekty będą musiały spełnić jednocześnie dwa warunki: mieć odpowiednią izolację przegród zewnętrznych i wyposażenia technicznego określonego w załączniku 2 do rozporządzenia o warunkach technicznych oraz wykazywać roczne zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną (Ep), nieprzekraczające określonych wartości. Przykładowo, dla nowych domów jednorodzinnych wskaźnik Ep nie może być większy niż 70 kWh/(m2rok), a dla budynków wielorodzinnych – 65 kWh/(m2rok). Obecnie to odpowiednio 95 i 85 kWh/ (m2rok). Właściwe obniżenie wskaźnika Ep można uzyskać z jednej strony przez zastosowanie efektywnych energetycznie rozwiązań, a tym samym zmniejszenie
zapotrzebowania na energię budynku.
Z drugiej zaś strony wskaźnik Ep obniża się poprzez instalację źródeł ciepła o współczynniku nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej zbliżonym do zera, takich jak pompy ciepła czy kolektory słoneczne. Korzystne jest również wykorzystanie ciepła sieciowego pochodzącego z kogeneracji lub lokalnych sieci ciepłowniczych zasilanych biomasą.
Techniczne systemy budynków a efektywność energetyczna
Myśląc o efektywności energetycznej w budynkach, należy pamiętać, że składają się na nią trzy istotne filary – skorupa, czyli dobrze zaizolowane przegrody zewnętrzne i stolarka o odpowiednich parametrach, źródło ciepła i chłodu oraz możliwość optymalizacji przepływów energii w systemach technicznych budynku, a więc w systemie ogrzewania, klimatyzacji, wentylacji, ciepłej wody użytkowej i oświetleniu.
To, jak istotne w kontekście efektywności energetycznej budynku są wszystkie wymienione kwestie, pokazała przeprowadzona w tym roku rewizja wspomnianej dyrektywy, w której napisano: Należy zapewnić, by środki służące poprawie charakterystyki energetycznej budynków nie koncentrowały się wyłącznie na przegrodach zewnętrznych, ale obejmowały wszystkie istotne elementy i systemy techniczne budynku (…).
Zmieniona dyrektywa wprowadza obowiązek wyposażenia nowych budynków w urządzenia do automatycznej regulacji temperatury poszczególnych odbiorników ciepła, a w przypadku budynków istniejących – przy każdorazowej wymianie źródła ciepła, jeśli jest to możliwe z ekonomicznego i technicznego punktu widzenia. Zapis ten skutkuje usunięciem istniejącego do tej pory w Polsce wykluczenia domów jednorodzinnych z tego obowiązku. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza w kontekście coraz szerszych działań antysmogowych i licznych inwestycji polegających na wymianie źródła ciepła lub termomodernizacji budynków, zwłaszcza jednorodzinnych. Dlatego warto już teraz, projektując nowe lub modernizowane instalacje w budynkach jednorodzinnych, pamiętać o urządzeniach do automatycznej regulacji temperatury zarówno w przypadku zastosowania grzejników, jak i wodnego ogrzewania podłogowego. Istotne jest również dopasowanie nowego źródła do rzeczywistego zapotrzebowania na ciepło/chłód. Sugerowanie się mocą istniejącego kotła może być mylące i spowodować przewymiarowanie, a tym samym wzrost kosztów eksploatacji.
Dużą wagę przyłożono również do automatyki budynków i elektronicznego monitorowania systemów technicznych. Tego typu rozwiązania mają istotny potencjał oszczędności energii, którą możemy uzyskać w sposób efektywny kosztowo. Zgodnie z zapisami znowelizowanej dyrektywy, państwa członkowskie mają ustanowić wymagania zapewniające, że budynki niemieszkalne z systemami ogrzewania lub łączonymi systemami ogrzewania i wentylacji o znamionowej mocy użytecznej powyżej 290 kW, a także z systemami klimatyzacji oraz łączonymi klimatyzacji i wentylacji o tej samej wartości znamionowej mocy użytecznej, będą najpóźniej do 2025 r. wyposażone w systemy automatyki oraz sterowania dla budynków.
Dodatkowo instalacje automatyki i elektronicznego monitorowania systemów technicznych uznano za najkorzystniejszą alternatywę dla przeglądów w dużych budynkach, ponieważ dzięki nim działania usprawniające można podejmować na podstawie dostarczanych informacji oraz systematycznie uzyskiwać oszczędności energii. W odniesieniu do przeglądów systemów ogrzewania i klimatyzacji dokument wprowadza postulat zmiany istniejących przepisów, które zdaniem Komisji Europejskiej nie uwzględniają w wystarczającym stopniu charakterystyki początkowej oraz trwałej charakterystyki tych systemów. Ponieważ w celu osiągnięcia
poprawy charakterystyki energetycznej budynku należy polepszyć parametry systemów technicznych w rzeczywistych warunkach użytkowania, przeglądy powinny być wykonywane w warunkach obciążenia częściowego.
W przypadku instalacji, wymiany lub modernizacji systemu technicznego trzeba ocenić ogólną charakterystykę energetyczną zmienionej części i całego systemu. Dokumentacja z wynikami oceny posłuży następnie na potrzeby wydania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku.
Smart readiness indicator i e-mobility
Komisja zobowiązała się również, że do 31 grudnia 2019 r. przygotuje akt uzupełniający znowelizowaną dyrektywę, którym ustanowi opcjonalny wspólny program Unii Europejskiej
w zakresie oceny gotowości budynków do obsługi inteligentnych sieci, zawierający m.in. definicję wskaźnika gotowości budynków oraz metodologię jego obliczania.
Obok systemów technicznych w nowej dyrektywie sporo uwagi poświęcono także kwestii tworzenia warunków do rozwoju elektromobilności. W przypadku budowy nowych lub istotnych modernizacji istniejących budynków niemieszkalnych, mających więcej niż dziesięć miejsc parkingowych, wprowadzono wymóg zapewnienia co najmniej jednego punktu ładowania wraz z infrastrukturą kanałową na co najmniej jednym na pięć miejsc parkingowych. Analogicznie zapisano obowiązek zapewnienia infrastruktury kanałowej na wszystkich miejscach parkingowych w przypadku budynków mieszkalnych, mających więcej niż dziesięć miejsc parkingowych, tak aby w przyszłości możliwe było zamontowanie punktów ładowania.
Transpozycja dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej
Państwa członkowskie mają 20 miesięcy od daty wejścia dyrektywy w życie na transpozycję jej zapisów do prawa krajowego. Termin mija 10 marca 2020 r. i do tego czasu należy wprowadzić w życie przepisy ustawodawcze, wykonawcze i administracyjne, niezbędne do wykonania dyrektywy. Możemy zatem w najbliższym czasie spodziewać się uwzględniających powyższe zmian w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
Artykuł ukazał się pierwotnie w „Warunkach Technicznych.pl” nr 4/2018.
Aleksandra Stępniak – konsultant ds. efektywności energetycznej w Danfoss Poland sp. z o.o.
Polecamy: Ekologiczne ogrzewanie i chłodzenie pomieszczeń
