W przepisach regulujących ubezpieczenia społeczne w sposób szczególny potraktowani zostali twórcy. Przepisy w tym zakresie są zatem istotne także dla działających jako twórcy projektantów.
Zakres składek na ZUS od autorskich umów o dzieło
Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) wylicza w art. 6 w związku z art. 8 podstawy prawne zatrudnienia, skutkujące powstaniem obowiązku naliczania w ramach wynagrodzenia brutto składek na ubezpieczenie społeczne. Poza stosunkami pracowniczymi (zatrudnianiem twórców na podstawie umowy o pracę) znalazły się wśród nich umowy o dzieło zawierane przez ubezpieczonego twórcę z własnym pracodawcą.
Z zapisu powyższego wyprowadzić należy zatem wniosek, iż jeżeli twórca (projektant) realizuje dane dzieło (projekt) na podstawie umowy zawartej z innym podmiotem niż jego pracodawca, składek na ZUS od tego rodzaju umów rozliczać zasadniczo nie trzeba. Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy projektant na podstawie umowy o dzieło tworzy projekt na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, natomiast umowa o dzieło zawarta jest z innym podmiotem (chodzi o umowy zawierane na rzecz osoby trzeciej).
Regulację w tym zakresie zawiera art. 8 ust. 2a powyższej ustawy, zgodnie z którym za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
Obowiązek w zakresie ubezpieczeń społecznych nie występuje natomiast w sytuacji, gdy treść umowy ogranicza się do samego tylko rozporządzenia wcześniej wykreowanym dziełem (projektem), czyli jest to klasyczna umowa licencyjna albo umowa o przeniesienie majątkowych praw autorskich. Tego rodzaju umowy nie zostały bowiem wymienione w wykazie art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
© brozova – Fotolia.com
Składki na ZUS a 50-procentowe koszty uzyskania przychodów
To, czy wynagrodzenie brutto z tytułu realizacji danej umowy musi uwzględniać odpowiednią składkę na ZUS, czy też nie, ma znaczenie dla rozliczeń 50-procentowych kosztów uzyskania przychodów – zarówno w stosunkach pracowniczych, jak i jeśli są one stosowane, w przypadku zawierania autorskich umów o dzieło. Artykuł 22 ust. 9 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych stanowi bowiem, że koszty uzyskania przychodów określa się z tytułu korzystania przez twórców z praw autorskich, w rozumieniu odrębnych przepisów, lub rozporządzania przez nich tymi prawami – w wysokości 50% uzyskanego przychodu, z tym że koszty te oblicza się od przychodu pomniejszonego o potrącone przez płatnika w danym miesiącu składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe, o których mowa w art. 26 ust. 1 pkt 2 lit. b), których podstawę wymiaru stanowi ten przychód.
Podmiotowe ujęcie twórcy w prawie ubezpieczeń społecznych
W odróżnieniu prawa autorskiego (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.), kładącego nacisk w pierwszej kolejności na przedmiotową stronę procesu twórczego (twórcą jest tutaj osoba, której przypisać można kreację konkretnego dzieła, czyli odpowiednio utworu – twórczego projektu), w prawie ubezpieczeń społecznych zawarta została, na użytek tego prawa, zupełnie inna, podmiotowa definicja twórcy.
Mianowicie zgodnie z art. 8 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych twórcą jest osoba, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii i lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego.
Ubezpieczenie obowiązkowe czy dobrowolne
Szczególne ubezpieczenie społeczne twórców jest przeznaczone przede wszystkim dla tych osób, które z działalności twórczej faktycznie się utrzymują. Dlatego też twórcy, dla których działalność ta jest podstawowym źródłem zarobkowania, np. niepozostający równolegle w stosunku pracy, mają obowiązek z tytułu prowadzenia tej działalności się ubezpieczyć, płacąc stosowne, comiesięczne składki (także gdy działalność architekta ma charakter działalności gospodarczej, która objęta jest odrębnie obowiązkiem ubezpieczeniowym). Twórcy w tym kontekście zaliczeni zostali do szerszej kategorii osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, obejmującą również osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych (por. art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
W sytuacji natomiast, gdy działalność twórcza lub artystyczna stanowi zajęcie dla danej osoby poboczne, np. jeśli poza tym zatrudniona jest ona w zupełnie innej, nietwórczej sferze na podstawie umowy o pracę, będąc z tego tytułu objęta obowiązkowo ubezpieczeniem społecznym, uiszczanie składek ubezpieczeniowych w związku z prowadzeniem działalności twórczej ma charakter dobrowolny, tzn. pozostawione jest decyzji ubezpieczonego twórcy (por. art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Szczególna procedura ubezpieczeniowa
W sytuacji gdy dany twórca, np. architekt, zainteresowany jest uzyskaniem szczególnych świadczeń emerytalnych, związanych z prowadzeniem działalności twórczej, wszcząć powinien postępowanie przed specjalnie powołaną w celu rozpatrywania tego rodzaju kwestii Komisją do spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającą przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego, któremu przysługuje w tym kontekście status organu odwoławczego, czyli drugiej instancji (postępowanie przed Komisją odbywa się zgodnie z zasadami procedury administracyjnej, uregulowanej w k.p.a.).
Dla wszczęcia postępowania ubezpieczeniowego konieczne jest złożenie przez twórcę do powyższej Komisji stosownego wniosku, według formularza.
Postępowanie kończy się wydaniem przez Komisję orzeczenia mającego charakter decyzji administracyjnej. Jeśli jest ono dla twórcy niekorzystne, może on je zaskarżyć do ministra. Decyzja pozytywna (uznająca działalność wnioskującego za twórczą) stanowi dla właściwego oddziału ZUS podstawę do uznania uprawnień ubezpieczeniowych przysługujących danemu twórcy.
Regulację w tym zakresie zawiera wydane na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 9 marca 1999 r. w sprawie powołania Komisji do spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców oraz szczegółowego określenia jej zadań, składu i trybu działania (Dz.U. Nr 27, poz. 250).
Rafał Golat
radca prawny
