Łowienie ryb w mętnej wodzie

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 06.11.2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną część techniczno-użytkową oraz sposobu sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej (nie mogłem odmówić sobie satysfakcji zacytowania pełnego, iście barokowego tytułu rozporządzenia) okazało się kompletnym niewypałem pełnym błędów i sprzeczności. Sama treść obecnie obowiązującej ustawy  – Prawo budowlane (po zmianach z 19.09.2007 r.) odbiera inżynierom posiadającym właściwe uprawnienia budowlane prawo sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynków. Magister sztuki po pięćdziesięciogodzinnym kursie podstawowej wiedzy może sporządzać świadectwa – inżynier po kilkuletnich technicznych studiach wyższych, legitymujący się praktyką zawodową i potwierdzonymi umiejętnościami, zawodowo zajmujący się od wielu lat zagadnieniami związanymi ściśle z zagadnieniami energetycznymi w budownictwie – nie może. To tak, jakby lekarzowi zakazać leczyć, dopuszczając w to miejsce ratownika ochotnika. Czy to przypadek? Nie. Już w kolejnym punkcie art. 8 ustawy – Prawo budowlane dochodzimy do sedna sprawy. Kto nie musi przechodzić kursu ani zdawać egzaminu? Audytorzy energetyczni.
Kolejny dziwny zabieg to prowadzenie rejestru osób uprawnionych do sporządzania świadectw charakterystyk energetycznych budynków przez właściwego ministra. Haczyk jednak znajduje się w tym, że w rejestrze ministerialnym będą znajdowały się wyłącznie osoby, które zdały egzamin przed ministrem. Takie zapisy – to fakty. Zapraszam do lektury treści zmian w ustawie. Kolejnym nieuzasadnionym pomysłem (na razie tylko w projekcie zmian do ustawy) jest wprowadzenie zakazu sporządzania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku przez uczestnika procesu budowlanego. Znamienne, że rozporządzenie MI w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego nakłada na autora projektu budowlanego obowiązek sporządzenia charakterystyki energetycznej budynku. Oznacza to, że charakterystyka energetyczna budynku nowo budowanego sporządzana będzie co najmniej dwukrotnie.
Pomimo wielu ograniczeń inżynierowie budownictwa, którzy z mocy ustawy mają prawo do sporządzania świadectw, przystąpili do pracy. A tu kolejna niespodzianka. Opracowana przez MI metodologia jest pełna wad, sprzeczności wewnętrznych i sprzeczności pomiędzy innymi aktami prawnymi tego samego ministerstwa. Oto parę przykładów:
– Współczynnik końcowy EP zależy m.in. od zapotrzebowania energii do przygotowania ciepłej wody użytkowej określanego na podstawie liczby osób użytkujących lokal. Dla budynków istniejących jest to liczba mieszkańców według stanu na dzień sporządzania świadectwa. Dyskwalifikuje to świadectwo jako dokument umożliwiający porównywanie budynków (identyczne pod względem konstrukcji, ochrony cieplnej i wyposażenia budynki z inną liczbą mieszkańców legitymują się innym EP).
– Obliczając zapotrzebowanie ciepła do celów grzewczych i wentylacji, uwzględnia się tzw. zyski wewnętrzne pochodzące od ludzi i urządzeń w zależności od czasu i sposobu użytkowania budynków. Zyski te mogą być określane na podstawie tabel, gdzie podane są w formie zakresu. Wartości przyjmowane według tych zakresów mogą się od siebie różnić o kilkaset procent (patrz tab. 10 Zał. 5 do metodologii).
– Wartości obliczeniowego zapotrzebowania energii do celów grzewczych, wentylacji, przygotowania c.w.u. po przemnożeniu przez współczynniki sprawności (obejmujące sprawność wytwarzania ciepła, dystrybucji, regulacji instalacji) dają w efekcie wartość energii końcowej EK. Ta z kolei mnożona przez współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej daje w wyniku tzw. wartość energii pierwotnej, która jest podstawą do obliczenia EP. Brak precyzji w określeniu zapotrzebowania energii w pierwszym etapie daje olbrzymie rozbieżności po uwzględnieniu wskaźników. Podważa to wiarygodność i użyteczność końcowego wskaźnika EP. Zwrócić należy uwagę na fakt, że wskaźniki sprawności również przyjmuje się ze sporą dowolnością (patrz tab. 2, 4.1, 4.2, 5 w Zał. 5 do metodologii) w oparciu o np. wiedzę techniczną (w tym także tę nabytą w trakcie 50-godzinnego kursu) czy wizję lokalną, gdy nie jest możliwe np. jednoznaczne ustalenie średniorocznej sprawności regulacji instalacji c.o.

Pierwsze doświadczenia praktycznego stosowania ministerialnej metodologii ujawniły zapisy umożliwiające manipulację wynikiem (i to w całkiem sporym zakresie). Oto przykłady:
– Pkt 3.2.1.2 Zał. 5: „Długość sezonu ogrzewczego (…) może być wyznaczona z zależności (…).
– Pkt 3.2.3 Zał. 5: „Współczynniki przenikania liniowych mostków ciepła (…) wyznacza się w oparciu o:
dokumentację techniczną budynku,
tablice mostków cieplnych,
obliczenia szczegółowe mostków cieplnych.
– Pkt 3.2.5 Zał. 5: „Strumień powietrza wentylacyjnego (…) należy wyznaczyć w oparciu o:
obowiązujące przepisy,
dokumentację techniczną budynku i instalacji wentylacyjnej, program użytkowania budynku lub lokalu mieszkalnego,
wiedzę techniczną oraz wizję lokalną obiektu.
Cała precyzja, finezja metodologii, naukowe przemyślenia, matematyczne wzory biorą w łeb, gdy skorzysta się z tych możliwości. Ale autor świadectwa ponosi odpowiedzialność z tytułu obliczonej i poświadczonej przez siebie charakterystyki budynku przez 10 lat jak za wadę fizyczną. Gdy weźmiemy pięciu specjalistów w zakresie charakterystyk energetycznych, zamkniemy ich w pięciu odizolowanych pomieszczeniach, to uzyskamy pięć różnych pod względem liczbowym świadectw. I co? Wszystkie będą dobre, czy może dobre będzie to najbardziej kolorowe? Oj, zbliżają się nieuchronnie sprawy sądowe za sprzedaż nieruchomości obciążonej wadą fizyczną.
W związku ze zgłaszanymi przez osoby sporządzające charakterystyki energetyczne budynków oraz ich świadectwa poważnymi zastrzeżeniami co do prawidłowości metodologii będącej treścią rozporządzenia MI z dn. 6.11.2008 r. Nr 201, poz. 1240, a także brakiem spójności pomiędzy treścią ww. rozporządzenia i treścią rozporządzenia MI z dn. 12.04.2002 r. Dz.U. Nr 75, poz. 690 z 2002 z późn. zm., PIIB zwróciła się do Ministerstwa Infrastruktury o wiążące wyjaśnienia do następujących rozporządzeń:
Rozporządzenie MI z dn. 06.11.2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną część techniczno-użytkową oraz sposobu sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej
– zwane tu Metodologią
Rozporządzenie MI z dn. 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z późniejszymi zmianami (w szczególności ze zmianą wg rozporządzenia MI z 6.11.2008 r. – Dz.U. Nr 201, poz. 1238 i zmianą wg Rozporządzenia MI z 17.12.2008 r.
– Dz.U. Nr 228, poz. 1514) – zwane tu WT2008
1) dot. par. 2 pkt 4) Metodologii
Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o (…) pomieszczeniu o regulowanej temperaturze powietrza – należy przez to rozumieć pomieszczenie, które ze względu na swoją funkcję powinno być ogrzewane lub chłodzone
Czy pomieszczenia, które ze względu na swoją funkcję nie muszą być ogrzewane/chłodzone, lecz w rzeczywistości są ogrzewane/chłodzone, należy zaliczać do „pomieszczeń o regulowanej temperaturze powietrza” i przez to uwzględniać przy obliczeniach EP?
2) dot. par. 329 pkt 3 WT2008
Af – powierzchnia użytkowa ogrzewana budynku (lokalu) i Zał. 5 pkt 2.1. Metodologii Af – powierzchnia ogrzewana (o regulowanej temperaturze) budynku lub lokalu mieszkalnego
Czy występująca we wzorach obu rozporządzeń Af jest to ta sama powierzchnia? Czy jako powierzchnia użytkowa powinna być pomniejszona w stosunku do powierzchni podłogi o część, której wysokość jest mniejsza niż pomieszczeń użytkowych (np. 1,9 m dla pokoi mieszkalnych)? Jeśli tak, to wg której normy przyjmować definicję powierzchni użytkowej? Dotyczy to w szczególności pomieszczeń na poddaszach, gdzie Af może być określana jako powierzchnia podłogi lub powierzchnia przestrzeni o określonej wysokości. Czy powierzchnię zajmowaną przez ścianki działowe należy zaliczać do Af. Czy powierzchnia nieużytkowa (wg definicji normowych) w pomieszczeniach ogrzewanych powinna być zaliczana do Af?
UWAGA: ze względu na specyfikę Metodologii precyzja określenia Af ma kluczowe znaczenie dla wielkości końcowej wartości EP.

3) dot. par. 2 pkt 13) Metodologii
Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o (…) instalacji chłodzenia – należy przez to rozumieć instalacje i urządzenia obsługujące więcej niż jedno pomieszczenie, dzięki którym następuje kontrolowane obniżenie temperatury lub wilgotności powietrza.
Czy budynek, w którym zainstalowanych jest wiele klimatyzatorów indywidualnych, z których każdy obsługuje tylko jedno pomieszczenie, należy traktować jako budynek niewyposażony w instalację chłodzenia?
4) dot. Zał. nr 6 pkt 1 Metodologii
Dla obliczenia charakterystyki energetycznej budynków innych niż mieszkalne niewyposażonych w instalację chłodzenia, stosuje się metodologię określoną w załączniku nr 5 do rozporządzenia.
Czy w związku z tym w budynkach tych należy pominąć zapotrzebowanie na energię przez oświetlenie wbudowane (występuje tylko w załączniku nr 6 i nie występuje w załączniku nr 5) przy obliczaniu EK i EP?
5) dot. Zał. 2 Metodologii – druga strona wzoru świadectwa budynku w kolumnie 4 tabel zapotrzebowania na energię występuje wentylacja mechaniczna i nawilżanie.
Czy należy tu wpisać tylko energię elektryczną tzw. pomocniczą do zasilania urządzeń wentylacyjnych i ew. nawilżaczy, czy także zapotrzebowanie energii cieplnej na pokrycie strat przez wentylację mechaniczną? Według zasad Metodologii zapotrzebowanie ciepła do wentylacji (mechanicznej i naturalnej i infiltracji) jest liczone wspólnie z zapotrzebowaniem ciepła do ogrzewania w przedziałach miesięcznych, a sumowanie następuje po uwzględnieniu zysków ciepła. Nie jest możliwe w tej metodologii wyodrębnienie zapotrzebowania ciepła tylko  do wentylacji mechanicznej.
Gdzie uwzględnić zapotrzebowanie energii do wentylacji naturalnej budynku?
6) dot. Zał. 7 pkt 1 Metodologii
Uzyskaną w wyniku obliczeń wartość wskaźnika EP porównuje się z odpowiednią wartością referencyjną EP wynikającą z wymagań zawartych w przepisach techniczno-budowlanych dotyczących ochrony cieplnej budynku i techniki instalacyjnej oraz sposobu zaopatrzenia w energię.
i par. 2 pkt 2) Metodologii
Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o (…) przepisach techniczno-budowlanych – należy przez to rozumieć przepisy techniczno-budowlane określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690, z 2003 r. Nr 33, poz. 270, z 2004 r. Nr 109, poz. 1156 oraz z 2008 r. Nr 201, poz. 1238)
i  par. 329. 1 WT2008
Wymaganie określone w § 328 ust. 1 uznaje się za spełnione dla budynku mieszkalnego, jeżeli:
1) przegrody zewnętrzne budynku oraz technika instalacyjna odpowiadają wymaganiom izolacyjności cieplnej oraz powierzchnia okien spełnia wymagania określone w pkt 2.1. załącznika nr 2 do rozporządzenia, przy czym dla budynku przebudowywanego dopuszcza się zwiększenie średniego współczynnika przenikania ciepła osłony budynku o nie więcej niż 15% w porównaniu z budynkiem nowym o takiej samej geometrii i sposobie użytkowania,
lub
2) wartość wskaźnika EP [kWh/(m2rok)] określającego roczne obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz chłodzenia jest mniejsza od wartości granicznych określonych odpowiednio w ust. 3 pkt 1 i 2, a także jeżeli przegrody zewnętrzne budynku odpowiadają przynajmniej wymaganiom izolacyjności cieplnej niezbędnej dla zabezpieczenia przed kondensacją pary wodnej, określonym w pkt 2.2. załącznika nr 2 do rozporządzenia, przy czym dla budynku przebudowywanego dopuszcza się zwiększenie wskaźnika EP o nie więcej niż 15% w porównaniu z budynkiem nowym o takiej samej geometrii i sposobie użytkowania.
Zatem WT2008 dopuszczają dwa sposoby spełnienia wymagań energooszczędności budynku poprzez:
sposób I – spełnienie wymagań izolacyjności przegród i instalacji oraz ograniczenie powierzchni okien,
sposób II – ograniczenie wskaźnika EP oraz zabezpieczenie przed kondensacją.
Co należy przyjmować jako wartość referencyjną w przypadku, gdy budynek został zaprojektowany i wykonany wg sposobu I?
Ponadto Metodologia nie ocenia jakości izolacyjności przegród i instalacji ani powierzchni okien pod kątem spełnienia wymogów WT2008, zatem stwierdzenie na pierwszej stronie świadectwa dotrzymania wymagań WT2008 tylko na podstawie porównania EP jest nadinterpretacją i często nieprawdą.

Obowiązek porównania otrzymanej wartości EP z odpowiednią wartością referencyjną dotyczy także świadectw sporządzanych dla lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącego samodzielną całość techniczno-użytkową. Przyjmowanie za maksymalną dopuszczalną wartość EP wyznaczaną wg WT2008 dla całego budynku (A/Ve dla bryły budynku) będzie bardzo restrykcyjne dla lokali skrajnych i bardzo łagodne dla lokali środkowych.
7) dot. Zał. 3 Metodologii
We wzorze świadectwa dla lokalu mieszkalnego brak jest strzałek i linijki z wartością EP wg wymagań WT2008. Czy jest to błąd w druku? Jeśli nie ma obowiązku porównania (bo np. nie można wyznaczyć wartości referencyjnej – patrz pytania powyżej), to należy usunąć sformułowania: „stwierdzenie dotrzymania wymagań wg WT2008” i pkt 4) z informacji dodatkowych. Jeżeli strzałki powinny być, to jak wyznaczyć wartość referencyjną dla lokalu mieszkalnego?
8) dot. Zał. 7 pkt 1 Metodologii
Uzyskaną w wyniku obliczeń wartość wskaźnika EP porównuje się z odpowiednią wartością referencyjną EP wynikającą z wymagań zawartych w przepisach techniczno-budowlanych dotyczących ochrony cieplnej budynku i techniki instalacyjnej oraz sposobu zaopatrzenia w energię.
i par. 2 pkt 2) Metodologii
Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o (…) przepisach techniczno-budowlanych – należy przez to rozumieć przepisy techniczno-budowlane określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690, z 2003 r. Nr 33, poz. 270, z 2004 r. Nr 109, poz. 1156 oraz z 2008 r. Nr 201, poz. 1238)
i rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 17.12.2008 r.
Do budynków, wobec których przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia została wydana decyzja o pozwoleniu na budowę lub odrębna decyzja o zatwierdzeniu projektu budowlanego lub został złożony wniosek o wydanie takich decyzji, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Jak wyznaczyć w takim razie wartość referencyjną konieczną do sporządzenia świadectwa dla budynku istniejącego (istniejący użytkowany budynek lub oddawany do użytku a wybudowany na podstawie pozwolenia sprzed 1.01.2009 r.)? Metodologia nakazuje porównanie EP z wartościami wg WT2008, a zmiana z 17.12.2008 r. mówi, że należy stosować przepisy dotychczasowe, a więc sprzed zmiany wprowadzonej w rozporządzeniu z 6.11.2008 r. Jest to sprzeczność rozporządzeń MI.
9) dot. par. 329 pkt 3 ppkt 4) WT2008
jeżeli w budynku występują różne funkcje użytkowe, to wyznacza się średnią wartość wskaźnika EPm według ogólnej zależności:
EPm = Σi (EPi·Af,i) / Σi Af,i; [kWh/(m2·rok)]
gdzie: EPi — wartość wskaźnika określającego roczne obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz chłodzenia, dla części budynku o jednolitej funkcji użytkowej.
Czy w budynkach np. biurowo-handlowych i usługowo-mieszkalnych (czyli budynkach, w których występują różne funkcje), lecz posiadających wspólną instalację grzewczą, dla których wyznacza się wartość średnią EPm, nie uwzględnia się zapotrzebowania energii do oświetlenia (we wzorze do sumowania podstawia się wskaźniki EPi dla „ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz chłodzenia”)?
10) dot. Zał. 7 Metodologii
Jeżeli budynek posiada  wspólną instalację ogrzewczą i wspólne źródło ciepła, to obliczeniowe zapotrzebowanie na energię końcową i pierwotną dla lokalu mieszkalnego reprezentatywnego w budynku jest takie samo jak części mieszkalnej budynku.
Zapotrzebowanie na energię wyrażane w kWh/rok dla jednego lokalu nie może być równe zapotrzebowaniu dla większej liczby lokali! Można jedynie przyjąć, że jednostkowe zapotrzebowanie na energię wyrażone w kWh/(m2 · rok) będzie takie samo.
Ministerstwo Infrastruktury tworzy prawo nie wsłuchując się w głos ponad stutysięcznej grupy zawodowej inżynierów budownictwa.
Należałoby się zastanowić nad metodologią prostą, zrozumiałą, nie tak kosztowną ani czasochłonną. Wzory proste i jednoznaczne w praktyce sprawdzają się zdecydowanie lepiej niż instrukcje grubości książki telefonicznej i do tego obarczone błędami.

Piotr Korczak
prezes Oddziału Gdańskiego PZITS,
zastępca sekretarza Krajowej Rady PIIB,
projektant, inspektor nadzoru

Skomentuj ten artykuł na forum.