Jak obniżyć poziom radonu w budynkach?

Radon-222 jest bezbarwnym, bezwonnym gazem promieniotwórczym. W sposób naturalny przenika przez ziemię do atmosfery. Według Światowej Organizacji Zdrowia radon, obok palenia papierosów, jest jednym z głównych powodów raka płuc. Szacuje się, że ten promieniotwórczy gaz powoduje od 3 do 14 proc. wszystkich nowotworów płuc w Polsce. Dlatego w miejscach o podwyższonym stężeniu radonu, zapobieganie jego przedostawaniu się oraz zmniejszanie jego stężania staje się istotnym wyzwaniem. Od 2021 r. Państwowa Agencja Atomistyki prowadzi kampanię informacyjną „Poznaj radon”. Na stronie internetowej kampanii, PAA udostępnia wiele informacji na temat tego promieniotwórczego gazu szlachetnego, jego historii, ale też sposobów ochrony przed szkodliwym wpływem radonu.

Drogi wnikania radonu

Radon-222 pochodzi z promieniotwórczego rozpadu radu-226. Z kolei źródłem radu-226 jest promieniotwórczy rozpad uranu-238. Uran, w różnej ilości, występuje prawie wszędzie w glebach i skałach.

Z racji tego, że struktura geologiczna w Polsce jest różnorodna, stężenie radonu w Polsce różni się w zależności od miejsca. Generalnie jest go więcej w podłożach skalnych i górskich.

Radon w glebie i skałach miesza się z powietrzem a następnie wydobywa się na powierzchnię, gdzie szybko rozchodzi się w atmosferze. Jeżeli ten promieniotwórczy gaz przedostanie się do zamkniętych przestrzeni, może osiągnąć wysokie, niebezpieczne stężenie.

Zgodnie z ustawą – Prawo atomowe, poziom odniesienia dla średniorocznego stężenia promieniotwórczego radonu w miejscach pracy wewnątrz pomieszczeń oraz w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi wynosi 300 Bq/m³ (bekereli na metr sześcienny).

Najczęściej radon dostaje się do budynku w wyniku różnicy ciśnienia atmosferycznego. Już niewielkie podciśnienie w budynku wystarcza do zassania powietrza z gruntu nawet w odległości do 20 metrów.

Drogami przenikania radonu są najczęściej pęknięcia, szczeliny, nieuszczelnione przepusty (zwłaszcza z kablami lub kanalizacją) i przepuszczalne elementy konstrukcji budowlanej. Radon może przenikać poprzez kominy, studzienki albo podłogi piwnic, które są wykonane z ziemi, żwiru lub gruzu. Źródłem radonu w budynkach może być też woda lub użyte materiały budowlane, jednak w tych przypadkach zwykle nie są to znaczące ilości.

Rys. 1 Drogi wnikania radonu do budynku

Gdzie występuje podwyższone stężenie radonu?

W Polsce obszary, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń może przekraczać poziom odniesienia 300 Bq/m³ obejmuje 27 powiatów. Lista powiatów opublikowana jest w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 czerwca 2020 r. (Dz.U. z 2020 poz. 1139) i obejmuje następujące powiaty w województwach:

• dolnośląskim: dzierżoniowski, jeleniogórski, Jelenia Góra, kamiennogórski, kłodzki, lubański, lwówecki, polkowicki, trzebnicki, wałbrzyski, Wałbrzych, ząbkowicki, zgorzelecki, złotoryjski;
• lubelskim: tomaszowski;
• opolskim: nyski, prudnicki;
• podkarpackim: bieszczadzki, jasielski, krośnieński, leski, mielecki, sanocki;
• śląskim: cieszyński;
• świętokrzyskim: kielecki, opatowski, skarżyski.

Rys. 2. Obszary, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekraczać poziom odniesienia 300 Bq/m³

Od czego zacząć?

Aby stwierdzić, czy na danym terenie lub w budynku występuje podwyższone stężenie radonu, należy przeprowadzić odpowiednie pomiary. Najczęściej do tego celu używane są detektory śladowe. Czas trwania pomiarów powinien trwać co najmniej miesiąc. Więcej o pomiarach przeczytasz na stronie kampanii „Poznaj radon”: https://www.gov.pl/web/poznajradon/pomiaryradonu

Jak obniżyć poziom radonu w budynku? Eksperci zalecają przestrzeganie strategii pięciu etapów, zarówno przy projektowaniu nowych budynków, jak i remoncie istniejących:

1. ustalenie stanu początkowego – np. czy inwestycja przewidziana jest na obszarze zwiększonego występowania radonu;
2. zaplanowanie działań – im wcześniej, tym lepiej, np. nie przeznaczenie piwnic na lokale biurowe czy mieszkalne, odpowiednie prowadzenie rur i kabli;
3. uszczelnienie konstrukcji budynku lub gruntu pod nim;
4. usuwanie radonu – gaz ten można wydobyć spod budynku poprzez odpowiednio zaprojektowane otwory wentylacyjne;
5. monitorowanie poprzez pomiary – sprawdzenie skuteczności podjętych metod.

Pamiętaj, że stężenie radonu można obniżyć do akceptowalnego poziomu w każdym budynku, niezależnie od wstępnych pomiarów.

Metody obniżania stężenia radonu w budynkach

Większość metod zmniejszania stężenia radonu w budynkach opiera się na doprowadzeniu świeżego powietrza. Jednak najważniejszą kwestią jest zidentyfikowanie źródła narażenia i dostosowanie odpowiedniego rozwiązania do panującej sytuacji, zwłaszcza w przypadku stwierdzenia istotnego poziomu zawartości radonu.

Techniki ograniczenia stężenia radonu w budynkach dzielą się na trzy kategorie:

1. bariery przeciw radonowi (uszczelnianie);
2. obróbka fundamentów (wyrównywanie ciśnienia, wentylacja piwnicy);
3. usuwanie powietrza zanieczyszczonego radonem (wentylacja).

Powyższe działania podejmuje się stopniowo i zgodnie ze wskazaną wyżej kolejnością. Ostateczną techniką powinno być wytworzenie nadciśnienia w budynku.

Już na etapie projektu możemy zaplanować pewne rozwiązania konstrukcyjne, utrudniające przenikanie radonu do budynku. Możemy też ograniczać jego stężenie wewnątrz pomieszczeń. Często w budynkach, w których stwierdzono niewielkie stężenie radonu, wystarczy zamknięcie pęknięć i uszczelnienie otworów. Niewłaściwy projekt lub wykonanie budynku może narazić jego mieszkańców na długotrwałą ekspozycję na szkodliwe dla zdrowia promieniowanie.

Wybrane techniki zapobiegania dostawania się radonu i obniżania stężenia radonu wewnątrz budynków:

• doprowadź świeże powietrza z zewnątrz,
• popraw wentylację w budynku, np. rozważ zainstalowanie odpowiedniego systemu wentylacji,
• przed wylaniem betonowej posadzki w piwnicy ubij ziemię, nałóż warstwę 10 cm żwiru, na nią folię geotekstylną oraz folię polietylenową,
• bardzo trudno jest znaleźć wszystkie pęknięcia i otwory w budynku, dlatego inspekcję przeprowadzaj co najmniej raz w roku, a zauważane ubytki uszczelniaj odpowiednimi produktami,
• połączenia między ścianami a podłogą uszczelniaj elastyczną folią poliuretanową PU, zaprawą lub pianką izolacyjną,
• w przypadku ścian porowatych (np. z bloczków betonowych) na odpowiednio przygotowanym podłożu nałóż wodoodporną farbę, cement lub żywicę epoksydową,
• uszczelnij podłoże, np. poprzez zabetonowanie,
• rozważ wentylację fundamentów w piwnicy – naturalną lub mechaniczną,
• wykonaj izolację termiczną budynku tak, aby w sposób ciągły przechodziła między pomieszczeniami ogrzewanymi, a nieogrzewanymi,
• zaplanuj odpływy przez podłogę piwnicy w jak najmniejszej ilości miejsc,
• odwierty do gruntowych pomp ciepła są głównymi kanałami dla radonu. Nie projektuj ich pod fundamentami, powinny być oddzielone od budynku,
• zrezygnuj z zamiany piwnic na lokale mieszkalne,
• zaplanuj wejście do piwnicy tylko w jednym miejscu przez hermetyczne drzwi lub zaplanuj wejście do piwnicy tylko z zewnątrz,
• zaplanuj przydział pomieszczeń w zakładzie pracy – tam gdzie występuje zagrożenie radonem niech pracownicy będą jak najkrócej.

Więcej metod: https://www.gov.pl/web/poznajradon/rady-na-radon—poradnik

Radon w budynkach – przepisy

Przepisy szczegółowo regulują zasady ochrony pracowników narażonych na podwyższone stężenie radonu. Określają zadania pracodawców oraz organów nadzorujących i różnych instytucji. Jednym z najistotniejszych obecnie dokumentów jest Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 22 stycznia 2021 r. w sprawie ogłoszenia „Krajowego planu działania w przypadku długoterminowych zagrożeń wynikających z narażenia na radon w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi oraz w miejscach pracy”.

Należy pamiętać, że kierownicy jednostek wykonujących działalność, w których może wystąpić podwyższone stężenie radonu, zobowiązani są do jego pomiaru oraz działań zapewniających ograniczenie i optymalizację narażenia pracowników na radon.

Więcej informacji o obowiązujących przepisach w sprawie radonu znajdziesz na stronie: https://www.gov.pl/web/poznajradon/prawo

Opracowanie: Zespół do Spraw Informacji i Komunikacji Państwowej Agencji Atomistyki. Do zakresu działania Państwowej Agencji Atomistyki należy wykonywanie zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej kraju.