Plan BIOZ a prace remontowe

Źródła i rodzaje zagrożeń

Remonty obiektów budowlanych są naturalnym skutkiem procesu ich eksploatacji. Przeprowadzo­na analiza procesów budowlanych oraz sytuacji wypadkowych w bu­downictwie pozwoliła wyodrębnić i sklasyfikować źródła zagrożeń w robotach budowlanych [2]. Zna­jomość źródeł zagrożeń jest pod­stawą identyfikacji zagrożeń. I tak pierwotnym źródłem zagrożeń w robotach budowlanych są:

– rozwiązanie architektoniczno-materiałowo-konstrukcyjne obiektu,

– stan techniczny elementów kon­strukcyjnych, wykończeniowych i izolacyjnych w przypadku obiek­tów poddanych remontowi lub modernizacji,

– lokalizacja obiektu w terenie.

Wymienione źródła pierwotne, w zależności od zakresu robót remontowych, wyzwalają źródła, które można określić jako bez­pośrednie. Źródła bezpośrednie powodują zagrożenia, które uak­tywnione podczas realizacji robót remontowych mogą oddziaływać na pracownika i spowodować wy­padek przy pracy lub chorobę za­wodową. Schemat powiązań mię­dzy pierwotnymi a bezpośrednimi źródłami zagrożeń przedstawiono na rys. 1.

Plan BIOZ

Ustawa – Prawo budowlane nakłada na uczestników procesu budowlane­go obowiązek takiego przygotowania i prowadzenia robót budowlanych, aby zapewnione było bezpieczeństwo i ochrona zdrowia w procesie pracy, m.in. obowiązkiem kierownika budo­wy jest sporządzenie lub zapewnienie sporządzenia przed rozpoczęciem bu­dowy planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (planu BIOZ). Plan ten powi­nien uwzględniać specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót budowlanych, w tym planowane jednoczesne prowadzenie robót bu­dowlanych i produkcji przemysłowej. Celem tego opracowania jest przede wszystkim:

– ustalenie źródeł i rodzajów zagro­żeń, które mogą wystąpić w trakcie realizacji robót budowlanych,

– określenie możliwych rozwiązań w zakresie profilaktyki zapobiegają­cych zagrożeniom.

Obowiązek wykonania planu BIOZ za­leży od kilku warunków, plan ten się sporządza, jeżeli:

– roboty budowlane będą trwały dłu­żej niż 30 dni i jednocześnie za­trudnionych będzie przy nich więcej niż 20 pracowników lub gdy praco­chłonność robót przekroczy 500 osobodni,

– podczas budowy wykonywany będzie przynajmniej jeden z rodzajów robót budowlanych zakwalifikowanych do robót o wysokim ryzyku.

Schemat decyzyjny w zakresie obo­wiązku wykonania planu BIOZ za­mieszczono na rys. 2.

Pełen zestaw robót budowlanych o wysokim ryzyku zagrożeń zawarto w rozporządzeniu [7]. W wymienio­nych już sytuacjach inwestor jest obowiązany na siedem dni przed roz­poczęciem robót zawiadomić o zamia­rze rozpoczęcia robót budowlanych właściwego inspektora pracy.

Rys. 1 Schemat powiązań między pierwotnymi a bezpośrednimi źródłami zagrożeń

Wybrane czynniki zagrożeń zawodowych

Zakres robót remontowych jest bar­dzo obszerny i zróżnicowany i zależy od rodzaju obiektu budowlanego oraz jego stanu technicznego. Warto zwrócić uwagę na wybrane czynniki zagrożeń, które mogą wystąpić w czasie wykony­wania robót remontowych.

Wybrane rodzaje robót remontowych

Do prac uznanych za szczególnie nie­bezpieczne i mających charakter prac remontowych należą m.in.:

– czyszczenie powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi przy użyciu urządzeń z otwartym lub zamknię­tym obiegiem ścierniwa, w strumie­niu sprężonego powietrza, wody lub mieszaniny wody i sprężonego po­wietrza [6];

– rozbiórka elementów budowlanych zawierających azbest [7].

W metodach strumieniowo-ściernych do czyszczenia powierzchni stosowa­ne są ścierniwa metalowe, jak śrut staliwny lub żeliwny, cięty drut sta­lowy, oraz ścierniwa niemetalowe, jak piaski kwarcowe, ścierniwa odpa­dowe, rozdrobnione skały i minerały i inne ścierniwa sztucznie wytworzo­ne. W przypadku stosowania metod strumieniowo-ściernych występuje wiele negatywnie działających na czło­wieka zjawisk:

– Przede wszystkim piasek kwarcowy uznany jest za szkodliwy dla ludz­kiego zdrowia. Używanie suchego piasku kwarcowego jako ścierniwa jest niedopuszczalne, natomiast jest dopuszczalne używanie piasku kwarcowego jako ścierniwa w me­todach pneumatycznych mokrych i wilgotnych.

– Zużyte ścierniwo zawiera w so­bie cząstki farby i inne nieobo­jętne dla środowiska i człowieka zanieczyszczenia bardzo trudne do wyodrębnienia, a tym samym do utylizacji.

– Wytwarzany w procesie czyszcze­nia pył i kurz często prowadzą do uszkodzenia urządzeń w rejonie prowadzenia robót oraz skażenia atmosfery, co jest szczególnie nie­bezpieczne w przypadku robót pro­wadzonych w zwartej zabudowie miejskiej.

Do prac szczególnie niebezpiecz­nych należy rozbiórka elementów budowlanych zawierających azbest. Wszystkie rodzaje azbestu są rako­twórcze. 80% importowanego do Pol­ski, w drugiej połowie XX w., azbestu zastosowano do produkcji wyrobów budowlanych, takich jak: płyty faliste azbestowo-cementowe, płyty acekol i kolorys, płyty karo, rury azbestowo­-cementowe, sznury azbestowe i maty azbestowe i inne. Azbest do dziś znajduje się w wielu elemen­tach obiektów budowlanych. Oso­by zawodowo związane z wyrobami azbestowymi powinny chronić układ oddechowy przed pyłem azbestowym zawsze, kiedy pył taki może się poja­wić w powietrzu, i to bez wzglądu na spodziewany jego poziom. Szkodliwe dla zdrowia pyły azbestu mieszczą się w klasie włókien respirabilnych. Są one nieusuwalne z organizmu i mogą powodować np. pylicę azbestową i nowotwory [4].

Substancje i mieszaniny chemiczne stosowane w robotach budowlanych

Charakterystyczne dla prac remonto­wych są naprawy i wzmocnienia ele­mentów budowlanych. Podczas takich prac stosowanych jest wiele produk­tów zawierających niebezpieczne substancje chemiczne o właściwo­ściach: wybuchowych, utleniających, łatwo palnych, wysoce łatwo palnych, skrajnie łatwo palnych, toksycznych, bardzo toksycznych, szkodliwych, żrących, drażniących, uczulających, rakotwórczych, mutagennych, dzia­łających szkodliwie na rozrodczość, niebezpiecznych dla środowiska. Na­leżą do nich: cement, domieszki i do­datki do betonów i zapraw, zaprawy naprawcze i szpachlówki, impregna­ty i konserwanty do drewna, środki hydroizolacyjne, materiały iniekcyjne uszczelniające, kleje, pianki montażo­we, rozpuszczalniki i rozcieńczalniki. Substancje i mieszaniny chemicz­ne powinny być zaopatrzone w karty charakterystyki zawierające zbiór informacji o niebezpiecznych właściwościach substancji oraz zasadach i zaleceniach ich bezpiecznego sto­sowania. Każdy produkt zawierający niebezpieczną substancję chemiczną ma przypisany zwrot Ri oraz zwrot Si [10].

Zwrot Ri określa rodzaj zagrożenia. Wyrażany jest on za pomocą cyfry lub kombinacji cyfr poprzedzonych literą R. Każdej cyfrze frazy R przypisana jest określona niebezpieczna właści­wość materiału, np. R1 oznacza ma­teriał wybuchowy w stanie suchym. Zwrot Si określa warunki bezpieczne­go stosowania. Na przykład S2 ozna­cza, że materiał należy chronić przed dziećmi. Oznakowania te powinny być umieszczane na etykietach lub bez­pośrednio na opakowaniu substancji niebezpiecznej.

Szkodliwe związki chemiczne stoso­wane w materiałach budowlanych to m.in.: aldehyd mrówkowy (formalde­hyd), fenole, toulen, ksylen, styren, znajdujące się głównie w lepikach, kle­jach, lakierach i materiałach impreg­nacyjnych [1].

Rys. 2 Schemat decyzyjny dotyczący konieczności opracowania planu BIOZ

Miejsce prowadzenia robót remontowych

Roboty remontowe mogą być pro­wadzone na poziomie terenu, poniżej tego poziomu lub powyżej, w czyn­nych zakładach pracy oraz pomiesz­czeniach zamkniętych, takich jak: zbiorniki, studnie, tunele.

Roboty budowlane związane z napra­wą elementów znajdujących się poniżej poziomu terenu odbywają się w wyko­pach. Roboty te zaliczane są do robót niebezpiecznych [7]. Podstawowym za­grożeniem podczas prac w wykopach jest możliwość osunięcia się gruntu i przysypania pracownika. Prace ziem­ne polegające na samym wykonaniu wykopu powinny być prowadzone na podstawie projektu, określającego po­łożenie instalacji i urządzeń podziem­nych, mogących znaleźć się w zasięgu prowadzonych robót.

Z kolei pracą na wysokości jest pra­ca na stanowisku położonym na wy­sokości większej lub równiej 1 m w odniesieniu do powierzchni podłogi lub ziemi. Nie jest natomiast pracą na wysokości praca na powierzchni, niezależnie od wysokości, na jakiej się ona znajduje, jeżeli powierzchnia ta:

– osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m peł­nymi ścianami lub ścianami z okna­mi oszklonymi,

– wyposażona jest w inne stałe kon­strukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wyso­kości.

Osoby przebywające na stanowisku pracy, znajdującym się na wysokości co najmniej 1 m od poziomu podłogi lub ziemi, powinny być zabezpieczone przed upadkiem z wysokości. Przed rozpoczęciem prac na wysokości należy wyznaczyć i ogrodzić stre­fę niebezpieczną, która wynosi 1/10 wysokości, z której mogą spadać materiały i narzędzia, lecz nie mniej niż 6 m [8].

Do szczególnie niebezpiecznych zgod­nie z rozporządzeniem [9] należą również roboty rozbiórkowe, remon­towe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub

jego części. Roboty takie powinny być organizowane w taki sposób, aby nie narażać pracowników na niebezpie­czeństwa i uciążliwości wynikające z zaistniałej sytuacji.

Do szczególnie niebezpiecznych zgodnie z przywołanym wyżej roz­porządzeniem należą również prace w zbiornikach, kanałach, studniach, studzienkach kanalizacyjnych, wnę­trzach urządzeń technicznych i w in­nych zamkniętych przestrzeniach, do których wejście odbywa się przez włazy lub otwory o niewielkich roz­miarach lub jest ono w inny sposób utrudnione. Podjęcie i prowadzenie robót remontowych w przestrze­niach zamkniętych może nastąpić jedynie po spełnieniu warunków opi­sanych w rozporządzeniu [9].

Maszyny i urządzenia

Wszystkie maszyny i urządzenia techniczne stosowane w procesach pracy powinny być tak skonstruowa­ne i budowane, aby zapewniały bez­pieczne i higieniczne warunki pracy, a w szczególności aby zabezpieczały pracownika przed: urazami, dzia­łaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji, działaniem promieniowania, niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy, a także uwzględniały zasady ergonomii. Maszyny, urządzenia i narzędzia wpro­wadzane do eksploatacji powinny [5]:

– być oznaczone znakiem bezpieczeń­stwa CE i posiadać aktualny certyfikat uprawniający do oznaczania tym znakiem, jeśli znajdują się one w wy­kazie wyrobów podlegających obo­wiązkowi zgłaszania do certyfikacji;

– posiadać deklarację zgodności z normami wprowadzonymi do obo­wiązkowego stosowania oraz wy­maganiami określonymi właściwymi przepisami.

Ze względu na stopień zagrożeń zwią­zanych z użytkowaniem maszyn w ro­botach budowlanych należy zwrócić szczególną uwagę na maszyny i urzą­dzenia poddozorowe, maszyny do robót ziemnych, maszyny do obróbki drewna.

Maszyny i urządzenia techniczne pod­legające dozorowi technicznemu mogą być używane podczas wykonywania robót budowlanych tylko wówczas, gdy UDT wystawił pozytywną decyzję uprawniającą do ich eksploatacji.

Podsumowanie

Większość budowlanych robót remon­towych oraz sytuacje na placu budowy, w jakich są one wykonywane, kwalifiko­wane są do robót o wysokim ryzyku za­grożenia życia i zdrowia pracowników. Przed rozpoczęciem wykonywania ta­kich robót należy opracować plan BIOZ. Plan ten powinien pomóc w ustaleniu źródeł i rodzajów zagrożeń mogących wystąpić w trakcie ich realizacji oraz wskazać rozwiązania w zakresie pro­filaktyki. Szczegółowe warunki, które determinują wykonanie planu BIOZ, za­warte są w rozporządzeniu [7]. Usta­lając źródła zagrożeń, które mogą po­jawić się czasie robót remontowych, należy wziąć pod uwagę: rozwiązanie architektoniczno-materiałowo-konstrukcyjne obiektu, stan techniczny elementów konstrukcyjnych i wykończe­niowych oraz lokalizację obiektu w tere­nie. Czynniki te powodują bezpośrednie źródła zagrożeń, a te z kolei zagrożenia dla życia i zdrowia pracowników.

Literatura

1. B. Bieś, Chemia na budowie,„Atest – Ochrona Pracy” nr 5/2011, s. 33-36.

2. B. Hoła, M. Iżykowska-Kujawa, Za­gadnienia bezpieczeństwa pracy przy pracach remontowych,XXIX Ogólno­polskie Warsztaty Pracy Projektanta Konstrukcji, Szczyrk 26-29 marca 2014 r.

3. B. Hoła, Modelowanie jakościowe i ilo­ściowe wypadkowości w budownictwie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wroc­ławskiej, Wrocław 2008.

4. E. Komorowska, Aspekty zdrowotne związane z obecnością azbestu w śro­dowisku człowieka, „Problematyka pracy z azbestem”, seminarium PIP Białystok 2006, www.bialystok.pip.gov.pl

5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w spra­wie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakre­sie użytkowania maszyn przez pracow­ników podczas pracy (Dz.U. z 2002 r. Nr 191, poz. 1596).

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 stycznia 2004 r. w sprawie bezpieczeń­stwa i higieny pracy przy czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym (Dz.U. z 2004 r. Nr 16, poz. 156).

7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpie­czeństwa i ochrony zdrowia (Dz.U. z 2003 r. Nr 120, poz. 1126).

8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r w sprawie bhp podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. z 2003 r. Nr 47, poz. 401).

9. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polity­ki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpie­czeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650).

10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2012 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji nie­bezpiecznych i mieszanin niebezpiecz­nych oraz niektórych mieszanin (Dz.U. z 2012 r. poz. 445).

11. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 z późn. zm.).