Wadliwość robót budowlanych, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność, rodzi po stronie inwestora pewne uprawnienia.
Zgodnie z art. 647 k.c.: przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.
Należy się zgodzić z poglądem, że odbiór robót jest elementem przełomowym w stosunkach między stronami umowy o roboty budowlane, gdyż z jednej strony potwierdza wykonanie zobowiązania i otwiera wykonawcy prawo do żądania wynagrodzenia bądź wskazuje na jego niewykonanie lub nienależyte wykonanie w całości lub w części, wobec istnienia wad, i rodzi odpowiedzialność za wady ujawnione przy odbiorze, a z drugiej strony wyznacza początek biegu terminów rękojmi za wady (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 17 lutego 2000 r., I ACa 1027/99, „Prawo Gospodarcze” nr 2/2001).
W świetle art. 647 k.c. odbiór robót należy do obowiązków inwestora i nie może być uzależniony od braku wad bądź usterek tych robót. Powołany przepis stanowi bowiem o odbiorze robót, a nie o bezusterkowym odbiorze robót. Tak również rozstrzyga tę kwestię wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 stycznia 2016 r., I ACa 253/15: Zapis umowy zawartej przez strony, mówiący, iż odbiór prac nastąpi jedynie wówczas, gdy zostanie sporządzony protokół odbioru bezusterkowego, pozostaje w sprzeczności z art. 647 k. c., statuującym obowiązek inwestora odbioru prac, zatem zapis ten nie może być uznany za wiążący.
Zgodnie z art. 354 § 1 k.c. wykonawca powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje, także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania inwestor (art. 354 § 2 k.c.). Strony umowy o roboty budowlane mają zatem obowiązek współdziałania przy wykonywaniu swoich zobowiązań.
Fot. Andrey Armyagov – Fotolia.com
Na gruncie art. 647 k.c. przyjmuje się, że jeżeli wykonawca zgłosił zakończenie robót budowlanych, to inwestor zobowiązany jest dokonać ich odbioru, a w protokole z tej czynności należy zawrzeć ustalenia co do jakości wykonanych robót, w tym ewentualny wykaz wszystkich ujawnionych wad z terminami ich usunięcia lub oświadczeniem inwestora o wyborze innego uprawnienia przysługującego mu z tytułu odpowiedzialności wykonawcy za wady ujawnione przy odbiorze. Odmowa zaś odbioru robót przez inwestora jest uzasadniona jedynie w przypadku, gdy przedmiot zamówienia został wykonany niezgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej lub wady są na tyle istotne, że obiekt nie nadaje się do użytkowania (por wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013 r., II CSK 476/12, LEX nr 1314394; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 stycznia 2014 r., I ACa 1447/13, LEX nr 1544807).
Jeżeli jednak inwestor z przyczyn jedynie zależnych od niego uchybia obowiązkowi odbioru robót, to następują skutki zwłoki po jego stronie i takie zachowanie pozostaje bez wpływu na należność wykonawcy, który uprawniony jest do żądania wynagrodzenia, a roszczenie wykonawcy staje się wymagalne z chwilą, w której po spełnieniu obowiązków przez wykonawcę odbiór powinien nastąpić. Odmowa odbioru będzie zatem uzasadniona jedynie w przypadku, gdy przedmiot zamówienia będzie mógł być kwalifikowany jako wykonany niezgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej lub wady będą na tyle istotne, że obiekt nie będzie się nadawał do użytkowania.
Podobnie też tę kwestię rozstrzygnął Sąd Apelacyjny w Katowicach: Jedynie wady istotne uzasadniają odmowę odbioru robót, odstąpienie od umowy, a co za tym idzie – rzutują na kwestie wymagalności roszczenia o wynagrodzenie za wykonane roboty. Wady nieistotne oznaczają zaś wykonanie zobowiązania, ale w sposób nienależyty co do jakości, rzutując na uprawnienie inwestora, który może domagać się ich usunięcia w oznaczonym terminie bądź obniżenia wynagrodzenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 marca 2014 r., V ACa 725/13).
Odbiór robót jest więc etapem przełomowym w stosunkach między inwestorem i wykonawcą, ponieważ z jednej strony potwierdza wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią i otwiera drogę do zapłaty wynagrodzenia wykonawcy lub też wskazuje na niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania w całości lub części i rodzi odpowiedzialność za wady ujawnione przy odbiorze, z drugiej zaś strony wyznacza początek biegu rękojmi za wady. Według art. 3 pkt 13 Prawa budowlanego protokół stanowi (zarówno częściowy, jak i końcowy) część dokumentacji budowy. Protokół jest pokwitowaniem spełnienia świadczenia i podstawą dokonania rozliczeń stron. Niezbędne jest więc zawarcie w nim ustaleń poczynionych co do ilości i jakości wykonanych robót. Odbiór robót budowlanych nie ma charakteru czysto technicznego, jak się to powszechnie rozumie, ale ma w istocie charakter ważnej czynności prawnej zamawiającego i wykonawcy, a mianowicie charakter pokwitowania wykonania przedmiotu umowy lub umówionej jej części czy etapu. Inwestor wykonuje obowiązek odbioru przez swoich upoważnionych przedstawicieli i podpisując protokół odbioru, stwierdza, że wykonawca wykonał świadczenie w postaci robót budowlanych zgodnie z projektem i umową.
W akcie odbioru zamawiający przyjmuje świadczenie (odbiór we właściwym rozumieniu), aprobując w ten sposób, że wykonane jest ono zgodnie z umową, i zwalnia wykonawcę z wykonanego świadczenia.
Podkreślić należy, że inwestor może odmówić przyjęcia świadczenia, przyjąć je z zastrzeżeniem usunięcia wad, usterek, niezupełności, może przyjąć świadczenie z zastrzeżeniem wartości świadczenia wzajemnego (oceny, wynagrodzenia).
Zastrzeżenia takie stanowią warunek zawieszający, od którego spełnienia zależy aprobata świadczenia wykonawcy przez zamawiającego, czyli dokonanie właściwego odbioru, np. wyrok z dnia 5 marca 1997 r., II CKN 28/97 (OSNC 1997, nr 6-7, poz. 90): Istotę tej czynności oddaje stwierdzenie o „skwitowaniu” wykonawcy ze spełnionego świadczenia. W art. 643 i 647 KC obowiązek odbioru dzieła i robót budowlanych wchodzi w grę wówczas, gdy świadczenie wykonawcy odpowiada treści zobowiązania. Trzeba jednak pamiętać, że sporządzenie i podpisanie protokołu odbioru robót budowlanych uzasadnia domniemanie, iż zostały one wykonane zgodnie z umową. W świetle art. 647 k.c. odbiór robót budowlanych należy do obowiązków zamawiającego, który powinien do niego przystąpić po zawiadomieniu go przez wykonawcę o zakończeniu robót i przedstawieniu ich do odbioru. Oznacza to, że nie można uzależniać dokonania odbioru od wykluczenia istnienia jakiejkolwiek wady w chwili oddania przedmiotu zamówienia. Wszelkie ustalenia co do jakości wykonanych robót (w tym wykaz wszystkich ujawnionych wad) powinny zatem zostać ujęte w protokole czynności odbioru, bo dopiero ich stwierdzenie obliguje wykonawcę do ich usunięcia. Warto również zauważyć, że odbiór częściowy i zapłata części wynagrodzenia za roboty budowlane nie rozliczają stron co do tej części robót ze skutkiem wygaśnięcia w tym zakresie ich zobowiązań i nie pozbawiają możliwości całościowego rozliczenia robót po oddaniu całości obiektu przez wykonawcę i przyjęciu przez inwestora. Przyjęcie w umowie określonego w art. 654 k.c. sposobu częściowego rozliczenia robót nie powoduje zmiany zobowiązań stron umowy, przedmiotem zobowiązania wykonawcy jest nadal oddanie całości obiektu, a nie jego poszczególnych części. Natomiast przedmiotem zobowiązania inwestora jest odebranie całego obiektu, jego całościowe rozliczenie i zapłata całego umówionego wynagrodzenia. Artykuł 654 k.c. odnosi się bowiem jedynie do prawa żądania przez wykonawcę robót wynagrodzenia za etap już wykonanych prac, a wypłata tego wynagrodzenia nie rodzi wszak skutku wygaśnięcia wzajemnych zobowiązań inwestora i wykonawcy w zakresie zamkniętego etapu robót. Końcowe (po wykonaniu częściowym i etapowym) rozliczenie robót budowlanych może obejmować już odebrane i rozliczone prace, a inwestor oraz wykonawca mogą przy tym rozliczeniu korygować swoje stanowisko co do już dokonanych rozliczeń częściowych. Podobnie też rozstrzyga tę sprawę wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 listopada 2007 r., I ACa 461/07: Możliwość częściowego odbioru robót za zapłatę częściowego wynagrodzenia (art. 654 kc) nie pozbawia znaczenia odbioru końcowego (art. 647 kc) jako momentu, od którego biegną terminy do ostatecznego rozliczenia całości robót objętych umową.Trzeba również pamiętać, że odbiór robót budowlanych nie jest oświadczeniem woli stanowiącym element czynności prawnej, lecz oświadczeniem wiedzy o tym, czy roboty będące przedmiotem umowy zostały wykonane w całości bądź w części, jak też oświadczeniem wiedzy o jakości tych robót. Inwestor zatem od dokonania odbioru robót może się uchylić tylko poprzez wskazanie obiektywnie istniejących i osadzonych w treści umowy bądź przepisach prawa przyczyn, czyniących to zgłoszenie nieskuteczne. To jakość wykonanych robót ma istotne znaczenie do ustalenia, czy doszło do wykonania przez wykonawcę zobowiązania umownego, czy roboty zostały wykonane zgodnie ze sztuką budowlaną, a ich rezultat nadaje się do wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem, czy też dotknięte są one tego rodzaju wadami, które wyłączają ich funkcjonalność, przydatność i wykorzystanie zgodnie z celem umowy. W zależności od tego, czy wady są istotne czy nie, wykonanie robót może być równoznaczne albo z niewykonaniem zobowiązania w ogóle, albo z nienależytym wykonaniem zobowiązania.
Podsumowując, należy wskazać, że wadliwość robót budowlanych, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność, rodzi po stronie inwestora pewne uprawnienia, niezależnie oczywiście od uprawnienia z rękojmi lub gwarancji, tzn. jeżeli wady dadzą się usunąć, to podstawowym prawem jest żądanie spełnienia świadczenia zgodnie z treścią umowy. Inwestor ma możliwość domagać się od wykonawcy usunięcia wad, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin. Może on także wstrzymać się z zapłatą wynagrodzenia, dopóki strona nie przedstawi świadczenia wzajemnego, czyli nie przedstawi swoich prac, zgodnie z tym co strony określiły w umowie. Bezskuteczny upływ terminu lub nieprzyjęcie naprawy wywiera skutki prawne przewidziane art. 471 k.c., co oznacza, że żądanie spełnienia świadczenia zgodnie z treścią umowy dołącza się wówczas do roszczenia o naprawienie szkody wywołanej przez naruszenie obowiązków wykonawcy. Natomiast w przypadku gdy wady robót budowlanych, za powstanie których wykonawca ponosi odpowiedzialność, nie dadzą się usunąć, inwestor może żądać odszkodowania zamiast świadczenia albo od umowy odstąpić, co potwierdza art. 493 § 1 kodeksu cywilnego.
