W poprzednich numerach „Inżyniera budownictwa” przedstawiliśmy przykładowy wzór umowy o roboty budowlane oraz omówiliśmy postanowienia chroniące interesy stron umowy. Dziś omawiamy zgłaszane w listach czytelników zagadnienia dotyczące zatrudniania podwykonawców.
Zatrudnianie podwykonawców
W kwietniu 2003 r. weszła w życie zmiana przepisów kodeksu cywilnego polegająca na dodaniu art. 6471, który uregulował wzajemne relacje wykonawcy z podwykonawcą oraz zasady odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy.
Zgodnie z postanowieniami wymienionego wyżej art. 6471 § 1 k.c., w umowie o roboty budowlane, zawartej między inwestorem a wykonawcą (generalnym wykonawcą), strony ustalają zakres robót, które wykonawca będzie wykonywał osobiście lub za pomocą podwykonawców.
Przepis ten jest regulacją uchylającą ogólną zasadę, iż dopuszczalne jest spełnienie świadczenia przy pomocy osoby trzeciej. Dlatego też ustalenia zawarte między inwestorem a wykonawcą w umowie o roboty budowlane będą określały zakres posłużenia się przez wykonawcę podwykonawcami przy spełnieniu swoich obowiązków wynikających z kontraktu budowlanego. W pozostałym zakresie, niewymienionym w umowie o roboty budowlane, wykonawca zobowiązany będzie do realizacji robót osobiście. W przypadku zaś wykonywania przy pomocy podwykonawców robót budowlanych innych niż określone w umowie z inwestorem, wykonawca będzie się dopuszczał nienależytego wykonania zobowiązania.
Niezależnie od wymienionych uregulowań art. 6471 § 2 k.c. wskazuje, iż do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą oraz do zawarcia przez podwykonawcę umowy z dalszym podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy. Umowy z podwykonawcami powinny być dokonane w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
W myśl art. 6471 § 5 k.c. zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Odmienne postanowienia umów, o których mowa powyżej, są nieważne.
Z treści cytowanych przepisów wynika, że solidarna odpowiedzialność inwestora wobec podwykonawcy ma charakter bezwzględny. Inwestor zaś nie ma możliwości uchylenia się od odpowiedzialności wobec podwykonawcy nawet w sytuacji, gdy terminowo i w całości zapłacił wynagrodzenie wykonawcy za zrealizowane roboty budowlane, a ten nie uregulował swoich zobowiązań wobec podwykonawcy. Jednak w przypadku zaniechania przez wykonawcę zgłoszenia inwestorowi zamiaru zawarcia umowy z podwykonawcą lub w przypadku zgłoszenia przez inwestora, w terminie 14 dni od poinformowania o zamiarze zaangażowania podwykonawcy, pisemnego sprzeciwu lub zastrzeżenia, inwestor będzie mógł uchylić się od solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania wobec podwykonawcy. {mospagebreak}
Powyższe przepisy, mające w zamyśle ich twórców chronić interesy firm budowlanych, powodują jednak wzrost kosztów realizowanych inwestycji, gdyż inwestor, licząc się z ewentualną odpowiedzialnością za zobowiązania wobec podwykonawców, zmuszony jest w budżecie inwestycji uwzględniać rezerwę finansową na nałożoną na niego odpowiedzialność za zobowiązania wykonawcy.
Naturalnym zjawiskiem jest w takim przypadku wprowadzanie przez inwestorów w umowach z wykonawcami mechanizmów, które będą zabezpieczały interesy inwestorów. Dlatego też następuje wzrost wysokości dotychczas ustanawianych zabezpieczeń. Wysokość kaucji oraz gwarancji bankowej wynosiła zazwyczaj około 5 – 6% wartości realizowanego przez wykonawcę kontraktu, przy czym część kaucji była zwracana (w przypadku gwarancji bankowej jej wysokość była obniżana) po odbiorze końcowym budowy, a pozostała część stanowiła zabezpieczenie w okresie rękojmi. Solidarna odpowiedzialność inwestora wobec podwykonawcy z pewnością powoduje podwyższenie wysokości zatrzymywanej przez inwestora kaucji lub wartości wręczanej inwestorowi gwarancji bankowej.
Następnym negatywnym zjawiskiem wprowadzenia cytowanych przepisów są opóźnienia w płatnościach dokonywanych przez inwestora. Dotychczas podstawą płatności wynagrodzenia wykonawcy były faktury wystawione na podstawie protokołów odbioru robót zrealizowanych przez wykonawcę (częściowe oraz końcowy). W istniejącym stanie prawnym należy spodziewać się, że do wystawienia faktury przez wykonawcę niezbędne będzie – oprócz protokołu odbioru robót – także oświadczenie podwykonawcy o uregulowaniu na jego rzecz należności za dotychczas zrealizowane przez niego roboty.
W przypadku zaś braku takiego oświadczenia podwykonawcy, inwestorzy będą kwestionować zasadność wystawienia faktury i dokonania płatności na rzecz wykonawcy.
Wskazać także należy, że wobec wprowadzenia w cytowanym przepisie kodeksu cywilnego obowiązku umieszczania w umowie o roboty budowlane, zawartej między inwestorem a wykonawcą (generalnym wykonawcą), zakresu robót, które wykonawca będzie wykonywał osobiście lub za pomocą podwykonawców, inwestorzy będą dążyć do wyeliminowania z realizacji budów podwykonawców lub znacznego ograniczenia ich liczby. Dlatego też konsekwencją wprowadzenia omawianych przepisów może być powstawanie swoistej szarej strefy w budownictwie, polegającej na zatrudnianiu podwykonawców bez zgłoszeń inwestorowi, co wyłącza solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę.
Ponadto należy podkreślić, że omawiane przepisy dotyczą jedynie podwykonawców. Nie chronią one natomiast dostawców materiałów budowlanych, wynajmujących maszyny i urządzenia oraz osób wykonujących inne prace niebędące robotami budowlanymi (np. kierownik budowy, inspektor nadzoru).
Sławomir Żurawski
radca prawny
