Modernizacja dźwigów

Modernizacja to zmiana konstrukcji, zastosowanych materiałów lub parametrów technicznych urządzenia w stosunku do pierwotnie ustalonych, która nie jest traktowana jako wytworzenie nowego urządzenia. Modernizacja urządzeń dźwigowych nie podlega tak ścisłym rygorom jak montaż nowych urządzeń, obligatoryjnie spełniających wymagania zawarte w dyrektywie dźwigowej nr 2014/33/UE i zgodnych z odpowiednimi normami. Starsze dźwigi nie są objęte aktualnymi wytycznymi, działają na zasadzie praw nabytych. Dla urządzeń przechodzących proces modernizacji nie ma obowiązkowych wymagań, co wynika z różnych zakresów zmian, jakie mogą być wprowadzane. Zatwierdzaniu modernizacji przez Urząd Dozoru Technicznego towarzyszy zasadnicze założenie, że docelowo po przejściu wszystkich etapów modernizacyjnych dźwig całkowicie spełni obowiązujące normy.

Fot. 1 Nowoczesna tablica sterowa wyposażona w regulator częstotliwości

W celu zwiększenia bezpieczeństwa użytkowników istniejących dźwigów Europejski Instytut Normalizacyjny (CEN) opracował dla państw Unii Europejskiej normę SNEL (Safety Norm for Existing Lifts EN 81-80), która w Polsce funkcjonuje jako norma PN-EN 81-80-2005 (Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów. Dźwigi użytkowane. Część 80: zasady poprawy bezpieczeństwa użytkowanych dźwigów osobowych i towarowych). Do normy tej nie wydano przepisów wykonawczych, stanowi więc ona obecnie jedynie zalecenia dla firm dźwigowych, właścicieli urządzeń oraz Urzędu Dozoru Technicznego.

Źródłem kontrowersji towarzyszących modernizacji urządzeń nierzadko bywają odmienne oczekiwania właścicieli i użytkowników dźwigów niż propozycje wysuwane przez firmy działające w branży dźwigowej i Urząd Dozoru Technicznego. Przyczyny i cele przeprowadzania modernizacji mogą być bardzo zróżnicowane.

Często działania modernizacyjne zostają wymuszone przez zaistniałą awarię lub krytyczne zużycie eksploatacyjne podzespołów dźwigów. Przy starszych urządzeniach istotne części zamienne mogą być niedostępne na rynku, a wymiana na inny typ lub model oznacza ingerencję w konstrukcję dźwigu. Każda taka zmiana musi zostać uzgodniona z Urzędem Dozoru Technicznego jako modernizacja.

Fot. 2 Sterowanie starego typu

Innym powodem, który skłania właścicieli dźwigów do przeprowadzenia modernizacji, są względy praktyczne. Starsze urządzenia często nie nadają się do transportu osób niepełnosprawnych lub wymagają stałej obsługi (na przykład dźwigi szpitalne). Aby uniknąć niedogodności związanych z eksploatacją lub zlikwidować bariery architektoniczne w budynku, wykonuje się modernizacje polegające na wymianie drzwi lub wymianie albo przerobieniu kabiny.

Podobnym problemem jest nieobsługiwanie przez dźwig niektórych kondygnacji budynku, zwykle najwyższego piętra. Taka sytuacja ma miejsce w blokach z wielkiej płyty, w których dźwigi nie obsługiwały najwyższej kondygnacji, gdzie mieściło się pomieszczenie maszynowni, albo w budynkach, gdzie na potrzeby mieszkalne adaptuje się powierzchnie użytkowe, na przykład strych. W takim przypadku modernizacja polega na rozwiązaniu umożliwiającym dobudowanie dodatkowego przystanku, co zazwyczaj łączy się z rezygnacją z pomieszczenia maszynowni i zainstalowaniem zespołu napędowego, wyposażonego w bezre- duktorową wciągarkę, bezpośrednio w nadszybiu. Przy takim rozwiązaniu aparaturę sterową umieszcza się przy dźwigu na najwyższej kondygnacji w specjalnej szafie lub zabudowuje w ościeżnicy drzwi.

Zastosowanie nowoczesnych zespołów napędowych z płynną regulacją częstotliwości, wciągarek bezreduk- torowych oraz sterowania mikroprocesorowego znacznie ogranicza zużycie energii w porównaniu ze starszymi rozwiązaniami. Przy intensywnej eksploatacji dźwigu może być to źródło istotnych oszczędności, co często skłania właścicieli dźwigów do dokonywania zmian. Względy ekonomiczne decydują też o modernizacji polegającej na zmianie oświetlenia z tradycyjnych żarówek lub świetlówek na systemy LED.

Fot. 3 Dobudowa przystanku do istniejącego dźwigu

Z punktu widzenia użytkowników bezpośrednio korzystających z dźwigu istotnymi względami przemawiającymi za modernizacją są podniesienie komfortu jazdy dźwigu oraz poprawa jego estetyki. Instalacja napędu z falownikiem, umożliwiającym łagodny start i zatrzymanie kabiny na przystanku, montaż drzwi automatycznych oraz zmiana wystroju kabiny są zmianami najbardziej zauważalnymi dla osób poruszających się dźwigiem.

Motywacją do dokonywania modernizacji dźwigu może być również chęć stopniowego wymienienia urządze
nia na nowe. Dzięki działaniu etapami takie rozwiązanie nie wiąże się z koniecznością poniesienia jednorazowo dużych kosztów, jak przy jednorazowej wymianie kompletnego dźwigu. Zaletą w tym przypadku jest rozłożenie dużego wydatku na raty, chociaż suma koniecznych do zainwestowania środków z pewnością znacznie przekroczy cenę nowego urządzenia.

Ze względu na różne przyczyny i cele przeprowadzania modernizacji urządzeń dźwigowych oraz ograniczony budżet, jaki można na nią przeznaczyć, zakres prac powinien być dobrze zaplanowany i starannie przemyślany. Firmy dźwigowe przeprowadzające modernizacje muszą posiadać odpowiednie uprawnienia Urzędu Dozoru Technicznego (lista uprawnionych zakładów jest dostępna na stronie www. udt.gov.pl), są to podmioty o dużym doświadczeniu na rynku, od których właściciel dźwigu może oczekiwać pomocy i rady.

Dobrą praktyką zarówno Urzędu Dozoru Technicznego, jak i firm przeprowadzających modernizacje jest każdorazowe zwiększanie bezpieczeństwa urządzenia, niezależnie od ewentualnych pozostałych wprowadzanych zmian. Nawet, jeśli nie jest to celem przyświecającym właścicielowi urządzenia, przy okazji modernizacji wykonuje się zwykle, zależnie od możliwości i potrzeb, jedną z poniższych modyfikacji dźwigu:

– Zainstalowanie drzwi kabinowych – w celu zmniejszenia ryzyka wypadku spowodowanego dostaniem się części ciała między kabinę a szyb.

– Zastosowanie falownika i zwiększenie w ten sposób dokładności zatrzymywania się kabiny – w celu zmniejszenia ryzyka potknięcia przy wsiadaniu i wysiadaniu.

– Dostosowanie elementów sterowania i wyposażenia kabiny do potrzeb osób niepełnosprawnych – poprzez
zastosowanie przycisków z oznaczeniem alfabetem Braille'a lub sygnalizacji dźwiękowej.

– Zastosowanie zabezpieczenia drzwi automatycznych w postaci kurtyny świetlnej – w celu zmniejszenia ryzyka przytrzaśnięcia drzwiami.

– Wyposażenie dźwigów o prędkości powyżej 0,6 m/s w chwytacze działające z opóźnieniem – w celu zmniejszenia ryzyka odniesienia urazów przez pasażerów w razie zadziałania chwytaczy.

– Instalowanie modułów łączności alarmowej umożliwiającej w sytuacjach nadzwyczajnych kontakt pasażerów ze służbami ratunkowymi.

– Zainstalowanie dwukierunkowych chwytaczy, uniemożliwiających niekontrolowany ruch kabiny w także w górę – w celu wyeliminowania ryzyka uderzenia kabiny w strop w przypadku bezwładnego przekroczenia prędkości nominalnej.

– Montaż kamer monitoringu – zmniejszenie ryzyka wandalizmu, będącego przyczyną wielu awarii dźwigów.

– Zainstalowanie dodatkowych łączników STOP – w celu zwiększenia bezpieczeństwa pracy osób sprawujących nadzór techniczny nad urządzeniem.

– Wyposażenie kabin w oświetlenie awaryjne, zasilane niezależnie od głównego oświetlenia.

Obecnie nie ma przepisów wymuszających na właścicielach dźwigów podjęcia się modernizacji urządzeń. Działania w tym zakresie są całkowicie dobrowolne, postulat modernizacji dźwigów zainstalowanych przed 1 maja 2004 r. stanowi zalecenie, nie ma jednak charakteru obligatoryjnego.
W związku z brakiem jednoznacznych wytycznych co do sposobu przeprowadzania modernizacji i potencjalnie wysokim kosztem zmian warto precyzyjnie zaplanować podejmowane działania, zestawiając nakłady inwestycyjne z ich realnymi efektami. Nierzadko się zdarza, że atrakcyjne cenowo podzespoły okazują się bardzo kosztowne w eksploatacji. Dotyczy to zarówno tanich części mało znanych producentów, jak i wyrobów wymagających specjalistycznych części zamiennych lub autoryzowanego serwisu, co często ma miejsce w przypadku wyrobów zagranicznych koncernów. Przede wszystkim jednak modernizacja urządzenia od początku powinna zostać zaplanowana jako proces, w którym przewiduje się kolejne etapy.

Anna Szuster-Chojnacka

Zdjęcia: archiwum firmy Masterlift