Wymagania techniczne, jakim powinny odpowiadać drogi komunikacyjne w budynkach, spełniające wymagania dróg ewakuacyjnych. Sporne zagadnienia dotyczące interpretacji przepisów w tym zakresie. Proponowane zmiany przepisów.
Prawidłowe zaprojektowanie i wykonanie dróg ewakuacyjnych w obiektach budowlanych, wbrew pozorom, nie jest zagadnieniem prostym i łatwym. Spowodowane jest to niejednoznacznością obowiązujących w tym zakresie przepisów, co powoduje niejednokrotnie problemy z ich interpretacją. Podstawowe wymagania dotyczące parametrów technicznych i funkcjonalnych dróg ewakuacyjnych zawarte są w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.), dalej: WT (warunki techniczne).
Wymagania ogólne
Z dowolnych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi powinna być zapewniona możliwość ewakuacji w bezpieczne miejsce, na zewnątrz budynku lub do sąsiedniej strefy pożarowej, bezpośrednio albo drogami komunikacji ogólnej, które nazywamy drogami ewakuacyjnymi. Aby określić, jakie parametry techniczne będą miały te drogi, należy ustalić, z jaką liczbą osób będziemy mieli do czynienia i jaki będzie ich stopień sprawności w zakresie poruszania się. W obiektach, w których z przeznaczenia i sposobu zagospodarowania pomieszczeń nie wynika jednoznacznie maksymalna liczba ich użytkowników, liczbę tę można przyjmować na podstawie zawartych w WT wskaźników powierzchni użytkowej, wynoszących, np. dla sal konferencyjnych, lokali gastronomiczno-rozrywkowych, poczekalni, holi, świetlic itp. – 1 m2/ osobę, a dla pomieszczeń handlowo- usługowych – 4 m2/osobę. Określona w ten sposób liczba osób posłuży jako wartość do dalszych obliczeń, ponieważ na podstawie tej wartości możemy wyznaczyć: minimalną łączną szerokość wyjść ewakuacyjnych z pomieszczeń, szerokość korytarzy stanowiących poziome drogi ewakuacyjne, a także szerokość biegów i spoczników klatek schodowych w budynkach. Szerokości te należy
obliczać proporcjonalnie do liczby osób, przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, jednocześnie zachowując minimalne wartości określone w WT dla poszczególnych elementów drogi ewakuacyjnej, np. dla korytarza 140 cm, dla drzwi ewakuacyjnych 90 cm, a dla biegów schodów 120 cm.
Przykład. Jeżeli korytarzem może się ewakuować jednocześnie np. 400 osób, to jego minimalna szerokość powinna wynosić 240 cm.
W przypadku pomieszczeń WT określają również kilka dodatkowych parametrów, takich jak: liczba wyjść ewakuacyjnych, rodzaj i kierunek otwierania się drzwi stanowiących zamknięcia wyjść ewakuacyjnych, a nawet minimalna odległość między tymi wyjściami. Przykładowo w pomieszczeniu przeznaczonym do jednoczesnego przebywania 400 osób należy wykonać co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne, o łącznej szerokości nie mniejszej niż 240 cm i oddalone od siebie o co najmniej 5 m, zamykane drzwiami o szerokości nie mniejszej niż 90 cm, otwierającymi się na zewnątrz pomieszczeń i dodatkowo wyposażonymi w urządzenia przeciw- paniczne. Jeżeli chcemy zastosować drzwi dwuskrzydłowe, to powinny mieć one co najmniej jedno niebloko- wane skrzydło drzwiowe o szerokości nie mniejszej niż 0,9 m, a jeżeli chcemy zastosować drzwi wahadłowe dwuskrzydłowe, to pojedyncze skrzydło drzwi powinno mieć szerokość 0,6 m, przy czym oba skrzydła drzwi muszą mieć taką samą szerokość. Nie wolno stosować do celów ewakuacji drzwi obrotowych i podnoszonych, a zastosowanie drzwi rozsuwanych jest możliwe tylko wtedy, gdy są przeznaczone nie tylko do celów ewakuacji, a ich konstrukcja zapewnia otwieranie automatyczne i ręczne bez możliwości ich blokowania w pozycji zamkniętej oraz samoczynne ich rozsunięcie i pozostanie w pozycji otwartej w wyniku zasygnalizowania pożaru przez system wykrywania dymu chroniący strefę pożarową (do ewakuacji z której to strefy te drzwi są przeznaczone), a także w przypadku awarii drzwi.
Jeżeli drzwi zamykające wyjścia ewakuacyjne muszą posiadać dodatkowo określoną klasę odporności ogniowej lub klasę dymoszczelności, należy je wyposażyć w urządzenia zapewniające ich samoczynne zamykanie w razie pożaru – np. przez zastosowanie samozamykaczy. Dodatkowo jeżeli skrzydła drzwi otwierają się na zewnątrz pomieszczeń, nie mogą, po całkowitym otwarciu, zmniejszać wymaganej szerokości poziomej drogi ewakuacyjnej (korytarza). Przy rozmieszczeniu wyjść ewakuacyjnych należy uwzględnić kryterium nieprzekroczenia dopuszczalnej długości przejścia ewakuacyjnego w pomieszczeniu.
© New photos – Fotolia.com
Przejście ewakuacyjne
Przejście ewakuacyjne do droga od najdalszego miejsca w pomieszczeniu, w którym może przebywać człowiek, do wyjścia ewakuacyjnego z tego pomieszczenia. Maksymalna długość tej drogi zależy od kwalifikacji strefy pożarowej, w której znajduje się to pomieszczenie, i może wynosić 40, 75 lub 100 m oraz może być powiększona o 25%, jeżeli wysokość pomieszczenia przekracza 5 m, oraz odpowiednio o 50%, jeżeli w pomieszczeniu zostały zastosowane stałe samoczynne urządzenia gaśnicze wodne, np. tryskacze, oraz stałe samoczynne urządzenia oddymiające uruchamiane za pomocą systemu wykrywania dymu.
Problem trzech pomieszczeń
Przejście ewakuacyjne nie powinno prowadzić łącznie przez więcej niż trzy pomieszczenia, a jego szerokość należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób, do ewakuacji których ono służy, przyjmując co najmniej 0,6 m na 100 osób, lecz nie mniej niż 0,9 m. Przepisy nie precyzują dodatkowych wymagań dotyczących wspomnianych trzech pomieszczeń, poza ich liczbą, co powoduje, że dość często podejmowane są próby dopasowywania tego pojęcia do dróg ewakuacyjnych, takich jak: korytarze, hole lub powierzchnie typu open space, do których przylegają pomieszczenia. Argumentuje się takie podejście tym, że dana droga nie jest drogą komunikacji ogólnej, ponieważ jest użytkowana przez pracowników jednego podmiotu. Podaje się argumentację, że dopuszczalne jest traktowanie „wspólnej przestrzeni komunikacyjnej dla kilku pomieszczeń tworzących funkcjonalny zespół” jako jednego z trzech pomieszczeń, pomijając zastrzeżenie, że nie może to być droga komunikacji
ogólnej, oraz że stosowanie tego dopuszczenia jest możliwe tylko wtedy, gdy uzasadniają to względy funkcjonalnego powiązania tych pomieszczeń. Jednak zgodnie z zasadami wiedzy technicznej przy przewidywaniu ewakuacji przez więcej niż jedno pomieszczenie występuje wysoki poziom ryzyka niezauważenia pożaru powstałego w jednym z tych pomieszczeń przez osoby przebywające w pozostałych pomieszczeniach, co w konsekwencji może być przyczyną opóźnienia podjęcia decyzji o konieczności ewakuacji. Dlatego nie należy projektować ewakuacji z przejściem ewakuacyjnym przez więcej niż jedno pomieszczenie, jeżeli nie uzasadniają tego szczególne względy funkcjonalne, pomieszczenia przeznaczone są do przebywania dużych grup ludzi lub jedno z tych pomieszczeń ma układ korytarzowy, który cechuje duża dysproporcja między wielkościami jego szerokości i długości.
Pozioma droga ewakuacyjna
Poziome drogi ewakuacyjne w budynkach to korytarze, hole i galerie. W normalnych warunkach użytkowania stanowią one drogi komunikacji ogólnej w budynkach, a w przypadkach zagrożenia stają się drogami ewakuacyjnymi. Dlatego też muszą spełniać określone wymagania w zakresie parametrów technicznych oraz wydzielenia pożarowego. Ponieważ szerokość tych dróg ewakuacyjnych należy dostosować do liczby osób mogących się nimi ewakuować, dlatego trzeba ją obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać jednocześnie na danej kondygnacji budynku, przyjmując co najmniej 0,6 m na 100 osób, lecz nie mniej niż 1,4 m. Szerokość ta może być jednak zmniejszona do 1,2 m, jeżeli jest ona przeznaczona do ewakuacji nie więcej niż 20 osób. Wysokość poziomej drogi ewakuacyjnej powinna wynosić co najmniej 2,2 m, natomiast wysokość lokalnego obniżenia np. podciągu – 2 m, przy czym długość obniżonego odcinka drogi nie może być większa niż 1,5 m. Obudowa poziomych dróg ewakuacyjnych powinna mieć klasę odporności ogniowej EI 60, w budynkach wykonanych w klasie odporności pożarowej „A”, EI 30 w budynkach wykonanych w klasie odporności pożarowej „B” oraz EI 15 w budynkach w klasach „C”, „D” i „E”. W budynku wysokim (W) i wysokościowym (WW), w strefach pożarowych innych niż ZL IV, należy zastosować rozwiązania techniczno-budowlane zabezpieczające przed zadymieniem poziomych dróg ewakuacyjnych.
W niektórych budynkach użyteczności publicznej oraz zamieszkania zbiorowego końcowym odcinkiem poziomej drogi ewakuacyjnej jest hol, który spełnia często funkcje uzupełniające związane ze sposobem użytkowania budynku, takie jak: recepcyjna (hotel), ochrony budynku (budynek administracyjny), drobnej sprzedaży (budynek użyteczności publicznej). W takim przypadku hol nie może znajdować się w strefie pożarowej PM o gęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m2 ani też zawierającej pomieszczenie zagrożone wybuchem oraz musi być oddzielony od poziomych dróg komunikacji ogólnej w sposób określony jak dla klatek schodowych. Szerokość drogi ewakuacyjnej przebiegającej w przestrzeni holu musi być co najmniej o 50% większa od szerokości poziomej drogi ewakuacyjnej w budynku, prowadzącej do tego wyjścia, a wysokość holu w miejscu, w którym przebiega droga ewakuacyjna, musi wynosić nie mniej niż 3,3 m. Drzwi wyjściowe z holu na zewnątrz budyn
ku muszą mieć szerokość większą o 50% od wymaganej szerokości biegu klatki schodowej w tym budynku.
Pionowa droga ewakuacyjna
W warunkach technicznych określone są szczegółowe wymagania dla pionowych dróg ewakuacyjnych przebiegających w przestrzeni klatek schodowych. Zgodnie z WT wymaga się stosowania klatek schodowych obudowanych, zamykanych drzwiami we wszystkich budynkach średniowysokich i wyższych zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi, z wyjątkiem mieszkalnych, oraz budynkach produkcyjno-magazynowych o gęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m2 lub zawierających pomieszczenie zagrożone wybuchem. Dodatkowo takie klatki schodowe powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu. Wymogi te dotyczą również budynków niskich zawierających strefy pożarowe ZL II. W budynkach wysokim (W) i wysokościowym (WW) należy zastosować co najmniej dwie klatki schodowe obudowane i oddzielone od poziomych dróg komunikacji ogólnej oraz pomieszczeń przedsionkami przeciwpożarowym o wymiarach co najmniej 1,4 m x 1,4 m. Klatki schodowe i przedsionki stanowiące drogę ewakuacyjną w budynku wysokim (W) dla stref pożarowych innych niż ZL IV i PM oraz w budynku wysokościowym (WW) powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich zadymieniu.
Ściany wewnętrzne i stropy stanowiące obudowę klatki schodowej powinny mieć klasę odporności ogniowej wymaganą dla stropów budynków, w zależności od klasy odporności pożarowej budynków, np. budynek w klasie „A” powinien posiadać obudowę klatki schodowej o klasie oporności ogniowej REI 120. Biegi i spoczniki schodów oraz pochylnie służące do ewakuacji powinny być wykonane z materiałów niepalnych i mieć klasę odporności ogniowej w budynkach o klasie odporności pożarowej „A”, „B” i „C” – R 60. Ten wymóg nie dotyczy klatek schodowych, wydzielonych na każdej kondygnacji przedsionkami przeciwpożarowymi. W budynku niskim o klasie odporności pożarowej „D” lub „E” w obudowanych klatkach schodowych, zamykanych drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej EI 30, dopuszcza się wykonanie biegów i spoczników schodów z materiałów palnych. W przypadku gdy co najmniej jedna ze ścian zewnętrznych klatki schodowej nie spełnia wymagań w zakresie klasy odporności ogniowej, odległość między tą ścianą zewnętrzną a inną ścianą zewnętrzną tego samego lub innego budynku powinna być ustalona zgodnie z zasadami dotyczącymi ustalania odległości między budynkami ze względu na wymagania bezpieczeństwa pożarowego.
Wyjątek. W budynkach mieszkalnych (ZL IV) możliwe są dwa rozwiązania w zakresie wydzielenia klatek schodowych. Takie jak dla innych budynków ZL lub niestosowanie przedsionków przeciwpożarowych oddzielających klatki schodowe od korytarzy, pod warunkiem zamknięcia klatki schodowej drzwiami dymoszczelnymi, wydzielenia od drogi komunikacji ogólnej (korytarza) każdego mieszkania lub pomieszczenia drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej EI 30 oraz wyposażenia klatki schodowej w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub w samoczynne urządzenia oddymiające uruchamiane za pomocą systemu wykrywania dymu.
Piwnice
Szczególnie istotne ze względu na bezpieczeństwo ewakuacji jest również wydzielenie piwnic od przestrzeni klatki schodowej. Piwnice powinny być oddzielone od pozostałej części budynku, z wyjątkiem budynków ZL IV niskich (N) i średniowysokich (SW), stropami i ścianami o klasie odporności ogniowej co najmniej REI 60 i zamknięte drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej EI 30. W budynkach wysokich (W) i wysokościowych (WW) piwnice powinny być oddzielone od klatki schodowej przedsionkiem przeciwpożarowym.
Wyjście z klatki schodowej na strych lub poddasze
Wyjście z klatki schodowej na strych lub poddasze powinno być zamykane drzwiami lub klapą wyjściową o klasie odporności ogniowej co najmniej EI 15 w budynkach niskich (N), a w budynkach wyższych – EI 30.
Dojście ewakuacyjne
Długość drogi ewakuacyjnej od wyjścia z pomieszczenia na tę drogę do miejsca bezpiecznego nazywamy dojściem ewakuacyjnym. Miejscem bezpiecznym, tzn. takim, w którym pożar nie zagraża już ludziom, może być inna odpowiednio wydzielona strefa pożarowa lub teren przed budynkiem.
Tab. 1 Szczegółowe wymagania dla klatek schodowych w budynkach ZL V (np. hotelach)
Skróty użyte w tabeli: ZZ – zapobieganie zadymieniu; R – nośność ogniowa; E – szczelność ogniowa; I – izolacyjność ogniowa
|
Drogę tę mierzy się od drzwi stanowiących wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia, wzdłuż osi drogi ewakuacyjnej (korytarz, biegi i spoczniki klatki schodowej), do drzwi stanowiących wyjście ewakuacyjne, prowadzących na zewnątrz budynku, do innej strefy pożarowej, a w przypadku zakończenia dojścia ewakuacyjnego przedsionkiem przeciwpożarowym – do pierwszych drzwi tego przedsionka. Za równorzędne wyjściu do innej strefy pożarowej uważa się również wyjście do obudowanej klatki schodowej, zamykanej drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej EI 30 (w przypadku budynków mieszkalnych zamiast drzwi przeciwpożarowych można zastosować drzwi dymoszczelne), wyposażonej w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu. Dopuszczalne długości dojść ewakuacyjnych w strefach pożarowych określa się w zależności od kwalifikacji pożarowej stref w budynku oraz od liczby możliwych dróg ewakuacyjnych (liczby dojść). Należy jednak pamiętać, że dojścia te na żadnym odcinku nie mogą się ani pokrywać, ani krzyżować. Najbardziej rygorystyczne wymagania w zakresie maksymalnej długości dojść ewakuacyjnych dotyczą stref pożarowych zakwalifikowanych do kategorii zagrożenia ludzi – ZL I, ZL II I ZL V Przy jednym dojściu maksymalna jego długość wynosi zaledwie 10 m. Przy więcej niż jednym dojściu długość ta wzrasta do 40 m, co pozwala na bardziej elastyczne kształtowanie przebiegu dróg ewakuacyjnych w budynkach. Dodatkowym profitem takiego rozwiązania jest możliwość powiększenia tej odległości aż o 100% dla drugiego z tych dojść. Długość dojść ewakuacyjnych może być również zwiększona o 50% pod warunkiem ochrony strefy pożarowej, po której przebiega to dojście, stałymi samoczynnymi urządzeniami gaśniczymi wodnymi, oraz o kolejne 50% w przypadku ochrony drogi ewakuacyjnej samoczynnymi urządzeniami oddymiającymi, uruchamianymi za pomocą systemu wykrywania dymu. Przy jednoczesnym stosowaniu tych obydwu urządzeń długość dojścia może być powiększona o 100%. Maksymalne długości dojść ewakuacyjnych dla stref ZL przedstawia tab. 2.
Tab. 2 Maksymalne długości dojść ewakuacyjnych dla stref ZL
Skróty użyte w tabeli: SSUGW – stałe samoczynne urządzenia gaśnicze wodne; SSuOD – stałe samoczynne urządzenia oddymiające |
Proponowane zmiany przepisów
W związku z licznymi uwagami i zastrzeżeniami do aktualnie obowiązujących przepisów, dotyczących wymagań ewakuacyjnych, środowiska pożarnicze postulują wiele nowych i ciekawych propozycji w tym zakresie. Omówione propozycje znajdują się fazie dyskusji i tak powinny być traktowane. Najbardziej obiecujące i ciekawe zmiany w zakresie wymagań ewakuacyjnych przedstawiają się następująco.
1. Budynek powinien być zaprojektowany i wykonany tak, aby w razie pożaru osoby znajdujące się wewnątrz mogły opuścić budynek lub być uratowane w inny sposób. W przeciwieństwie do obowiązującej dotychczas w Polsce wymogu zapewnienia wszystkim użytkownikom budynków możliwości ewakuacji z nich w czasie pożaru, dopuszczenie możliwości zapewnienia ludziom ratunku bez opuszczania przez nich budynku, czyli przetrwania pożaru wewnątrz budynku w wydzielonych bezpiecznych pod względem pożarowym pomieszczeniach.
2. Skorygowanie tabeli określającej dopuszczalne długości dojść ewakuacyjnych, zastępując sformułowanie „długość dojścia przy dwóch dojściach”, trafniejszym „długość dojścia przy dwóch kierunkach ewakuacji” (co ma znaczenie, w przypadku gdy jeden z kierunków nie obejmuje dojścia ewakuacyjnego, lecz prowadzi bezpośrednio przez drzwi na zewnątrz budynku do innej strefy pożarowej lub do odpowiednio zabezpieczonej klatki schodowej), przy jednoczesnym dopuszczeniu możliwości pokrywania się początkowych odcinków dwóch dojść ewakuacyjnych na odcinku nie dłuższym niż maksymalna długość dojścia przy jednym dojściu ewakuacyjnym.
3. Zmniejszenie możliwego do przyjmowania wzrostu długości drugiego dojścia ewakuacyjnego w stosunku do dojścia najkrótszego: ze 100 na 50%.
4. W odniesieniu do wymagań ewakuacyjnych klatek schodowych wskazanie celu (ochrona ewakuujących się ludzi przed oddziaływaniem pożaru), w jakim powinny być one obudowane, zamykane drzwiami i zabezpieczone przed zadymieniem.
5. Wprowadzenie jednoznacznego wymogu, że w budynkach, w których są wymagane dwie klatki schodowe, mają one zapewniać na każdej kondygnacji dwa kierunki ewakuacji.
6. Dopuszczenie możliwości wykorzystania schodów ruchomych do ewakuacji (analogicznie jak na stacjach metra), jeżeli ich ruch jest zgodny z kierunkiem ewakuacji lub następuje ich zatrzymanie oraz ich maszynownia zostanie zabezpieczona stałym samoczynnym urządzeniem gaśniczym. W takim przypadku szerokość schodów ruchomych będzie można uwzględniać przy obliczaniu wymaganej szerokości wszystkich pionowych dróg ewakuacyjnych.
7. Wprowadzenie bardziej elastycznej możliwości projektowania budynków po uprzednim wykazaniu, że proponowane rozwiązania zapew
nią odpowiedni poziom bezpieczeństwa i możliwość ewakuacji użytkownikom budynków.
Słowniczek
Grupy wysokości budynków:
1) niskie (N) – do 12 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości do 4 kondygnacji nadziemnych włącznie;
2) średniowysokie (SW) – ponad 12 m do 25 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości od 4 do 9 kondygnacji nadziemnych włącznie;
3) wysokie (W) – ponad 25 m do 55 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości od 9 do 18 kondygnacji nadziemnych włącznie;
4) wysokościowe (WW) – powyżej 55 m nad poziomem terenu. Kategorie zagrożenia ludzi:
1) ZL I – budynki zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się;
2) ZL II – przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, takie jak: szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych;
3) ZL III – użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II;
4) ZL IV – mieszkalne;
5) ZL V – zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II.
Podsumowanie
Projektowanie dróg ewakuacyjnych wymaga uwzględnienia łącznie wszystkich wymienionych wymagań i w przypadku niektórych bardziej skomplikowanych budynków nie jest procesem łatwym. Można nawet stwierdzić, że niejednokrotnie projektowanie, opierając się wyłącznie na obowiązujących w tym zakresie przepisach, jest wręcz niemożliwe. W takim przypadku możliwym rozwiązaniem jest uzyskanie odstępstwa od przepisów technicznych przy uwzględnieniu zasad inżynierii bezpieczeństwa pożarowego i wykazanie, że tak zaprojektowane drogi ewakuacyjne będą zapewniać warunki ewakuacji nie gorsze niż w przypadku wykonania obiektu zgodnie z przepisami technicznymi. Na poparcie tej tezy stosuje się zaawansowane modele symulacji ewakuacji ludzi oraz rozprzestrzeniania się dymu z wykorzystaniem zaawansowanego oprogramowania komputerowego. Takie rozwiązanie pozwala na bardziej elastyczne podejście do problemu projektowania warunków ewakuacji, wymaga jednak akceptacji rzeczoznawcy do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, a przed przekazaniem obiektu do użytkowania – przeprowadzenia prób i sprawdzeń działania i współpracy zaprojektowanych rozwiązań i systemów.
mgr inż. Artur Hetmann
specjalista ochrony przeciwpożarowej