Zabezpieczenie zapłaty wynagrodzenia wykonawcy robót budowlanych

Ryzyko nieterminowej zapłaty lub braku zapłaty wynagrodzenia jest nieodłącznym elementem prowadzenia działalności budowlanej i nie da się go do końca wyeliminować. Niemniej jednak wykorzystując pewne, przewidziane przez przepisy prawa, rozwiązania, możliwe jest zminimalizowanie tego ryzyka. Nie sposób wyczerpać tematu zabezpieczenia zapłaty wynagrodzenia wykonawcy na łamach artykułu, niemniej naszym celem jest wskazanie najważniejszych narzędzi oraz etapów, na jakich można i należy je wdrożyć, żeby zabezpieczyć zapłatę wynagrodzenia wykonawcy.

ABSTRACT

The risk of delayed payment, or not be- ing paid at all, is a recurring element of operating a construction business; it is impossible to fully eliminate it. However, thanks to certain solutions provided for by the law, it is possible to minimize the risk. It is impossible to exhaust the topic of securing the payment of remuneration for the contractor within a single article’s length. However, our aim is to highlight the most important tools and the stages they may be introduced at in order to do it.

Problemy z płatnościami są często spotykane w branży budowlanej, co zważywszy na zakres zleconych prac oraz średnią wysokość wynagrodzeń za roboty budowlane, może mieć bardzo dotkliwe skutki i prowadzić do pogorszenia się sytuacji finansowej wykonawcy, a w ostateczności nawet do jego upadłości.

Ryzyko nieterminowej lub nawet braku zapłaty wynagrodzenia jest nieodłącznym elementem prowadzenia działalności budowlanej i nie da się go do końca wyeliminować, niemniej jednak wykorzystując pewne, przewidziane przez przepisy prawa, rozwiązania, możliwe jest zminimalizowanie ryzyka, co jest przedmiotem niniejszego artykułu. Ze względu na ograniczenia miejsca nie sposób wyczerpać tematu zabezpieczenia zapłaty wynagrodzenia wykonawcy w artykule, niemniej jednak naszym celem jest wskazanie najważniejszych narzędzi oraz etapów, na jakich można i należy je wdrożyć, by zabezpieczyć zapłatę wynagrodzenia wykonawcy.

© bzyxx – Fotolia.com

Negocjacje warunków umowy

O zabezpieczenie swoich interesów każdy wykonawca powinien zadbać już na etapie negocjacji umowy o roboty budowlane. Często bowiem okazuje się, że mimo wywiązania się przez wykonawcę z powierzonego zadania inwestycyjnego, nie może on otrzymać wynagrodzenia w całości ze względu na tkwiące w umowie błędy, obostrzenia lub niedoprecyzowania.

Zawierając umowę o roboty budowlane, należy przede wszystkim pamiętać o tym, żeby:

1. Precyzyjnie określić zakres robót budowlanych objętych umową – pozwoli to uniknąć wątpliwości, co wchodzi w zakres prac objętych umową. Jest to o tyle istotne, że art. 649 kodeksu cywilnego wprowadza domniemanie, zgodnie z którym w razie wątpliwości uważa się, że wykonawca podjął się wszystkich robót, które były objęte projektem stanowiącym część składową umowy. Obalenie tego domniemania obciąża w razie sporu sądowego wykonawcę.

2. Dołożyć należytej dbałości przy określeniu terminów podejmowania czynności wymagających współdziałania inwestora i wykonawcy, szczególnie chodzi tu o odbiór prac, który jest obowiązkiem inwestora. W umowach warto wskazać, że inwestor zobowiązany jest do odbioru prac w określonym terminie po zgłoszeniu ich do odbioru przez wykonawcę, zabezpieczając ten termin karą umowną na wypadek opóźnienia lub zastrzeżeniem upoważniającym wykonawcę do jednostronnego podpisania protokołu odbioru. Umowa o roboty budowlane powinna również przewidywać terminy dla czynności pośrednich (częściowych), gdyż brak aktywności inwestora może powodować wiele utrudnień, a ostatecznie może mieć znaczący wpływ na końcowy termin zakończenia robót budowlanych. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której dojdzie do zaburzenia harmonogramu robót ze względu na fakt, że inwestor zwlekał z dokonaniem odbioru częściowego lub z przedłożeniem dokumentacji.

3. Uregulować należycie terminy zapłaty wynagrodzenia oraz konsekwencje braku zapłaty – przykładowo w umowie można wskazać, że jeżeli opóźnienie w płatności przekracza określony okres, niezależnie od winy inwestora, to podwykonawca może się wstrzymać z wykonywaniem prac do momentu uzyskania zapłaty lub może odstąpić od umowy.

4. Wystrzegać się sztywnych terminów wykonania prac, nieprzewidujących żadnych odstępstw – przy negocjacji umowy warto forsować wprowadzenie okoliczności, w których dopuszczalne jest przesuwanie terminu końcowego zakończenia robót budowlanych, jak na przykład siła wyższa, warunki atmosferyczne, niewłaściwa organizacja pracy innych wykonawców.

5. Zapewnić sobie możliwość odstąpienia od umowy lub wstrzymania wykonania prac, gdy inwestor nie wykonuje swoich zobowiązań, np. gdy nie współpracuje albo nie płaci wynagrodzenia, albo też w tak nieskuteczny sposób koordynuje pracę wielu ekip, że wykonanie umowy w praktyce jest prawie niemożliwe.

6. Wystąpić o przedstawienie gwarancji płatności do inwestora.

Zgłoszenie podwykonawcy – przed przystąpieniem do wykonania robót

W przypadku gdy wykonawca występuje w procesie inwestycyjnym jako podwykonawca, szczególnie istotnym zabezpieczeniem będzie dla niego solidarna odpowiedzialność inwestora oraz generalnego wykonawcy za należne mu wynagrodzenie. W obecnym stanie prawnym warunkiem powstania odpowiedzialności solidarnej inwestora jest zgłoszenie inwestorowi szczegółowego przedmiotu robót wykonywanych przez podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania robót oraz niezgłoszenie przez inwestora sprzeciwu w ciągu 30 dni od dnia zgłoszenia.

Korzystna dla podwykonawcy jest możliwość zgłoszenia zakresu robót także bezpośrednio przez podwykonawcę, co w sposób zasadniczy zabezpiecza interesy podwykonawcy w sytuacji bierności wykonawcy. Aby zabezpieczyć zapłatę wynagrodzenia, podwykonawcy, co do zasady, powinni zawierać umowy z wykonawcami wyłącznie wówczas, gdy na zawarcie takiej umowy zgodę wyrazi inwestor.

Gwarancja zapłaty

Gwarancja zapłaty została uregulowana w art. 649 k.c. Jej istotą jest zabezpieczenia zapłaty wynagrodzenia za roboty budowlane, a polega na tym, że wykonawca może w każdym czasie żądać od inwestora gwarancji zapłaty do wysokości ewentualnego roszczenia z tytułu wynagrodzenia wynikającego z wykonania robót przewidzianych w umowie. Przepisy kodeksu cywilnego wymieniają następujące możliwe sposoby gwarancji zapłaty: gwarancja bankowa, gwarancja ubezpieczeniowa, akredytywa bankowa, poręczenie banku.

Co istotne, gwarancji zapłaty można żądać zarówno przy zawieraniu umowy, jak również w trakcie jej wykonywania, a żądanie to nie jest uzależnione od wykazania jakichkolwiek przesłanek, np. niewypłacalności inwestora. Ponadto prawa do żądania przez wykonawcę gwarancji zapłaty nie można wyłączyć ani ograniczyć w umowie. W sytuacji zaś gdy inwestor odstąpi od umowy z powodu żądania gwarancji zapłaty, to odstąpienie takie jest bezskuteczne.

Z kolei wykonawca w przypadku braku przedłożenia mu gwarancji bankowej w terminie, nie krótszym niż 45 dni, może od umowy z inwestorem odstąpić. Dla obu stron postępowania istotny jest fakt, że niedostarczenie gwarancji przez inwestora stanowi w rozumieniu przepisów przeszkodę w wykonaniu robót tkwiącą po stronie inwestora, a to ma doniosłe
znaczenie prawne, gdyż wskazuje, która strona odpowiada za niewykonanie umowy.

Wstrzymanie się z wykonaniem prac

W przypadku gdy brak płatności lub zagrożenie brakiem płatności wynagrodzenia występuje na etapie wykonania prac, narzędziem, które może zdyscyplinować inwestora, jest wstrzymanie wykonania prac. Już w umowie warto przewidzieć prawo wykonawcy do wstrzymania się z wykonaniem prac, niemniej jednak w braku takiego postanowienia wykonawca nie będzie bezsilny, gdyż może skorzystać z instytucji przewidzianych przepisami prawa.

Zgodnie z art. 490 § 1 kodeksu cywilnego: Jeżeli jedna ze stron obowiązana jest spełnić świadczenie wzajemne wcześniej (czyli nasz wykonawca), a spełnienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego lub nie da zabezpieczenia.

Wymieniony przepis daje wykonawcy prawo do wstrzymania wykonywania robót lub ich części do czasu, aż inwestor nie zaofiaruje zapłaty należnego wynagrodzenia lub nie da zabezpieczenia zapłaty tego wynagrodzenia.

Warunkiem koniecznym do wstrzymania robót w trybie powołanego przepisu jest wątpliwość co do dokonania zapłaty wynagrodzenia przez inwestora ze względu na jego stan majątkowy. To na wykonawcy spoczywa obowiązek udowodnienia, że istnieją okoliczności dotyczące majątku inwestora, które pozwalają przyjąć, że zapłata umówionego wynagrodzenia może budzić poważne i uzasadnione wątpliwości.

Odstąpienie od umowy z powodu zwłoki w zapłacie

Jeżeli inwestor dopuszcza się zwłoki w zapłacie wynagrodzenia, wykonawca może odstąpić od umowy o roboty budowlane na podstawie art. 491 § 1 kodeksu cywilnego, który stanowi, że: Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej (a do takich umów należy umowa o roboty budowlane), druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Możliwość skorzystania z ww. przepisu jest uzależniona od zwłoki inwestora, czyli od sytuacji gdy inwestor opóźnia się z zapłatą wynagrodzenia z powodu okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność, tj. ze swojej winy.

Nie będzie na przykład stanowić zwłoki inwestora brak zapłaty z powodu awarii w banku, która uniemożliwiła dokonywanie przelewów.

Odpowiedni termin powinien być taki, aby inwestor miał szansę spełnić swoje świadczenie do czasu jego upływu.

Brak zapłaty – postępowanie polubowne, postępowanie sądowe

Mimo dość dużego wyboru dostępnych zabezpieczeń płatności wynagrodzenia wykonawcy możliwość ich zastosowania w konkretnym stanie faktycznym zależy w znacznej mierze od wzajemnych relacji stron, ich pozycji negocjacyjnej oraz świadomości prawnej. Należy zawsze mieć na względzie, że zabezpieczenie płatności wynagrodzenia lub jego brak zaczyna się w momencie zawierania umowy, dlatego warto już na tym etapie zasięgnąć porady specjalisty.

W przypadku braku zapłaty należy zawsze mieć na względzie, że roszczenie o zapłatę wynagrodzenia jak każde roszczenie majątkowe ulega przedawnieniu. Dlatego, aby roszczenie się nie przedawniło, w celu zaspokojenia roszczenia warto podjąć czynności sądowe, zmierzające do osiągnięcia takiego celu. Szybkim i często sprawdzonym sposobem zaspokojenia roszczeń będzie wszczęcie postępowania pojednawczego.

W przypadku zaś jego bezskuteczności pozostaje wystąpienie na drogę postępowania sądowego. Przed wystąpieniem z powództwem lub równocześnie z nim zasadne byłoby złożenie wniosku o zabezpieczenie roszczenia o zapłatę wynagrodzenia, aby umożliwić późniejsze zaspokojenie roszczenia po długotrwałym i nierzadko skomplikowanym postępowaniu sądowym.

Autorzy:

adw. Patrycja Kaźmierczak

adw. Paulina Zbroch-Hyży

Kancelaria Adwokacka KRS adw. Patrycja Kaźmierczak