Problem niezgłoszonych podwykonawców

STRESZCZENIE

Obecnie tylko pisemne zgłoszenie zakresu robót podwykonawczych przed przystąpieniem do wykonywania tych robót zapewnia podwykonawcom możliwość skutecznego dochodzenia od inwestora wynagrodzenia za wykonane roboty w przypadku braku uzyskania zapłaty od generalnego wykonawcy. Kto i jak może dokonać skutecznego zgłoszenia podwykonawcy? Na co podwykonawcy powinni uważać przy zawieraniu umów z wykonawcą? Artykuł ma na celu wyjaśnić, jak po 1 czerwca 2017 r. kształtuje się odpowiedzialność solidarna inwestora i generalnego wykonawcy względem podwykonawcy oraz jakie warunki należy spełnić, aby dokonać skutecznego zgłoszenia podwykonawcy.

ABSTRACT

Currently, only written notification of the scope of subcontractor works given before commencing on these works ensures subcontractors the possibility to effectively claim the payment from the investor for completed works if the general contractor fails to pay. Who can register a subcontractor effectively and how? What should subcontractors consider when concluding contracts with a contractor? The article aims to explain how, from June 1, 2017 onwards, joint and several liability of the investor and the general contractor towards the subcontractor works, as well as what conditions should be met to effectively register the subcontractor.

Wejście w życie ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności (Dz.U. z 2017 r. poz. 933) wywarło istotny wpływ na działalność firm z branży budowlanej – szczególnie podwykonawców. Artykuł 1 tej ustawy zmienił regulację zawartą w art. 6471 k.c. dotyczącą solidarnej odpowiedzialności inwestora i generalnego wykonawcy za wynagrodzenie należne podwykonawcom. Obecnie inwestor odpowiada solidarnie z generalnym wy
konawcą, gdy uzyska informację o szczegółowym zakresie robót podwykonawcy przed ich rozpoczęciem. W efekcie podwykonawcy mają możliwość otrzymania zapłaty za wykonane roboty budowlane od inwestora – w przypadku gdy generalny wykonawca odmawia zapłaty. Co istotne, w przypadku gdy spełnione zostaną przesłanki opisane w art. 6471 k.c., inwestor musi zapłacić wynagrodzenie należne podwykonawcy, nawet jeśli za dane roboty zapłacił już generalnemu wykonawcy. W takim przypadku inwestor może dochodzić od generalnego wykonawcy zwrotu kwot wypłaconych podwykonawcy – ale tylko wtedy gdy wypłata nastąpiła zgodnie z art. 6471 k.c.

© Rafa Irusta – Fotolia.com

Istota i funkcja regulacji zawartej w art. 6471 k.c.

Celem wprowadzenia regulacji zawartej w art. 6471 k.c. było zabezpieczenie roszczeń podwykonawców z tytułu wykonanych robót budowlanych, tj. najczęściej małych i średnich przedsiębiorców (uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 29 kwietnia 2008 r., III CZP 6/08). Kwestia właściwego zgłoszenia inwestorowi przez wykonawcę umowy zawartej z podwykonawcą prowadzi do ukształtowania istotnych praw o charakterze gwarancyjnym oraz ekonomicznym, zwłaszcza dla samego podwykonawcy.

W przypadku dokonania prawidłowego zgłoszenia podwykonawcy strona ta zyskuje dodatkowe źródło zaspokojenia swoich roszczeń finansowych z tytułu wykonania prac objętych umową podwykonawczą w postaci majątku inwestora.

W związku z tym prawidłowe zgłoszenie podwykonawcy zapewnia mu możliwość dochodzenia swoich roszczeń zarówno od inwestora, jak również od wykonawcy.

Należy zauważyć, że zgodnie z aktualnym stanem prawnym tematyka dotycząca podwykonawców w zasadzie znajduje wyczerpujące omówienie w jednym tylko przepisie, którym jest art. 6471 k.c.

Prawidłowe zgłoszenie podwykonawcy

Zgodnie z uprzednio obowiązującą regulacją art. 6471 § 2 k.c.: Do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy. Oznaczało to, że zgoda inwestora nie wpływała na ważność dalszej umowy o roboty budowlane, a inwestor odpowiadał solidarnie wobec podwykonawcy, nawet jeśli tylko wiedział o fakcie działania na placu budowy niezgłoszonych podwykonawców. W momencie gdy podwykonawca zwrócił się do niego o zapłatę wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane, inwestor miał obowiązek zapłacić bez względu na to, czy miał pełną wiedzę na temat zakresu robót określonych w umowie z podwykonawcą.

W świetle obowiązującego art. 6471 § 2 k.c.: Inwestor odpowiada solidarnie z wykonawcą (generalnym wykonawcą) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót budowlanych, których szczegółowy przedmiot został zgłoszony inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania tych robót, chyba że w ciągu trzydziestu dni od dnia doręczenia inwestorowi zgłoszenia inwestor złożył podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw wobec wykonywania tych robót przez podwykonawcę (podkreślenie autorki). Oznacza to, że w obecnym stanie prawnym zgłoszenie podwykonawcy powinno zostać dokonane przed przystąpieniem przez niego do realizacji prac. Ponadto nowa redakcja przepisu nie wskazuje wymogu uzyskania zgody inwestora dla ważności samej umowy z podwykonawcą, ale jedynie dla wywołania określonych skutków prawnych. Ze względu na powyższe uzyskanie akceptacji inwestorskiej po rozpoczęciu prac wiązać się będzie jedynie z konsekwencją w postaci objęcia skutkami takiej zgody tylko prac, które zostały wykonane przez podwykonawcę od chwili jej udzielenia. Zgłoszenia dokonać może zarówno wykonawca, jak i sam podwykonawca.

Sama umowa o podwykonawstwo, zawarta bez wiedzy inwestora, jest ważna, nawet jeśli nie wyraził on na nią zgody. Odpowiedzialność inwestora względem podwykonawcy za zapłatę wynagrodzenia będzie jednak możliwa, jeśli spełnione zostaną określone warunki. W umowie z generalnym wykonawcą należy określić szczegółowy zakres robót, który ma wykonać firma podwykonawcza. Wtedy inwestor automatycznie ponosi odpowiedzialność wobec takiego podwykonawcy za zapłatę należnego wynagrodzenia. Jeśli w umowie generalny wykonawca nie określi zakresu prac wykonywanych przez podwykonawcę, może on zgłosić ten zakres później. Zgłoszenie takie powinno mieć miejsce przed przystąpieniem do robót przez podwykonawcę i powinno zostać złożone na piśmie. W takim przypadku inwestor ma 30 dni na złożenie sprzeciwu wobec wykonywania danych robót przez podwykonawcę. Jeżeli inwestor nie zgadza się na podwykonawcę, powinien w tym terminie złożyć sprzeciw, który ma obowiązek doręczyć zarówno generalnemu wykonawcy, jak i podwykonawcy.

Brak sprzeciwu inwestora oznacza przyjęcie przez niego surowej, solidarnej odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy wraz z wykonawcą. Solidarna odpowiedzialności inwestora i wykonawcy powstaje również wówczas, gdy w umowie o roboty budowlane (lub odrę bnym porozumieniu) ustalono szczegółowyprzedmiot robót wykonywanych przez oznaczonego podwykonawcę. Wówczas to inwestorowi, który wyraził zgodę na danego podwykonawcę w umowie z wykonawcą, nie będzie przysługiwało prawo wniesienia sprzeciwu. Warto wspomnieć, że sprzeciw inwestora nie wymaga uzasadnienia.

Dla zabezpieczenia swoich interesów inwestor powinien się zachować aktywnie, aby uniknąć ewentualnej odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy. Oznacza to, że powinien zawrzeć w umowie niezbędne regulacje umożliwiające wstrzymanie się z zapłatą wynagrodzenia wykonawcy w określonych w umowie okolicznościach bądź też zawrzeć odpowiednie regulacje umożliwiające skorzystanie z prawa potrącenia.

Wykonawca powinien na etapie zawierania umowy określić zakres podwykonawstwa. Uniknie w ten sposób zbędnego przestoju w wykonywanych robotach budowlanych ze względu na konieczność przeprowadzenia procedury akceptacji podwykonawcy i zakresu powierzonych mu robót.

Podwykonawca zaś w celu zabezpieczenia swoich interesów, szczególnie otrzymania zapłaty za wykonane prace w umowach z generalnym wykonawcą, powinien zadbać o to, aby w umowie z wykonawcą znalazły się precyzyjne klauzule umowne i warunki, ażeby w przypadku odmowy zapłaty przez generalnego wykonawcę otrzymał należne mu wynagrodzenie od inwestora, np. uzależnić wykonanie swojej pracy od zgody inwestora. Odnośnie do sposobu dokonania zgłoszenia podwykonawców ustawodawca wskazał w § 4 regulacji, że wymaga ono zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Przepis w swoim poprzednim brzmieniu stał się przedmiotem szerokiej analizy orzeczniczej w zakresie treści zgłoszenia koniecznej dla uzyskania prawidłowej zgody inwestora. Szerokiej analizy tego zagadnienia dokonał Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów w uchwale z dnia 29 kwietnia 2008 r., III CZP 6/08. W uzasadnieniu uchwały SN poczynił istotne spostrzeżenia: Aby można przyjąć, że milczenie inwestora (wykonawcy) oznacza jego zgodę, treść przedłożonej umowy lub jej projektu powinna obejmować wszystkie postanowienia istotne przy określaniu zakresu odpowiedzialności solidarnej inwestora (…) Omawiany przepis nie daje podstaw do rozszerzenia wymagań dotyczących milczenia inwestora na wypadki, w których zgoda jest przez niego wyrażana w sposób czynny.

Ze względu na formę zgody udzielonej przez inwestora różnicowano zakres treści wymaganej dla skuteczności dokonania zgłoszenia. Uprzednia regulacja w przypadku zgody czynnej nie przewidywała szczególnego obowiązku w postaci konieczności przedstawienia treści umowy inwestora, natomiast była ona wyraźnie przewidziana w przypadku zgody biernej (dorozumianej) dla jej skuteczności.

Podane rozróżnienie w zakresie obowiązku przedstawienia dokumentacji dotyczącej umowy zawartej z podwykonawcą zostało zniesione wspomnianą już nowelizacją, która weszła w życie z dniem 1 czerwca 2017 r. Jak możemy przeczytać w uzasadnieniu do projektu rządowego tej nowelizacji: Istotną zmianę w porównaniu z obecnie obowiązującym art. 6471 k.c. stanowi umożliwienie dokonywania zgłoszenia wykonywania robót przez oznaczonego podwykonawcę zarówno przez wykonawcę, jak i samego podwykonawcę, oraz brak konieczności przedstawiania inwestorowi umowy podwykonawczej lub jej projektu (…) Zakłada się przy tym, że warunkiem skuteczności przedmiotowego zgłoszenia jest określenie tożsamości podwykonawcy w sposób umożliwiający jego identyfikację przez inwestora oraz wskazanie przedmiotu jego robót. Zakres robót powinien zostać określony – w zależności od przedmiotu powierzanych podwykonawcy robót – w sposób na tyle szczegółowy, by możliwe było oszacowanie wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy za te roboty, które ma stanowić limit odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy (podkreślenie autorki). Reasumując, aby dokonać skutecznego zgłoszenia robót budowlanych, musi ono spełnić łącznie następujące warunki:

• musi mieć formę pisemną (zgłoszenie wysłane pocztą elektroniczną bez podpisu elektronicznego jest nieważne);
• ma być dokonane przed przystąpieniem do wykonywania robót budowlanych;
• musi zawierać szczegółowy opis przedmiotu robót budowlanych;
• powinno wskazywać nazwę konkretnego podwykonawcy;
• może być dokonane zarówno przez wykonawcę, jaki i samego podwykonawcę.

Warto nadmienić, że zniesienie wymogu przedstawiania inwestorowi umowy podwykonawczej bądź jej projektu z jednej strony ogranicza w znaczący sposób kontrolę inwestorów nad całym procesem budowlanym przez zmniejszenie dostępu do istotnych informacji, z drugiej strony stanowi ułatwienie dla podwykonawców. W celu zabezpieczenia swoich interesów inwestorzy mogą wprowadzać w umowach o roboty budowlane zapis dotyczący obowiązku przedkładania przez wykonawców kopii umowy zawartej z podwykonawcą wraz ze szczegółowym opisem przedmiotu robót budowlanych.

Zgoda inwestora

W pierwszej kolejności, odnosząc się do wcześniejszych uwag, należy stwierdzić, że wiedza inwestora, którą musi dysponować dla skutecznego udzielenia zgody, powinna obecnie obejmować zakres prac z możliwością ustalenia poziomu wynagrodzenia podwykonawcy, co będzie się przekładać na skalę przyjętej odpowiedzialności solidarnej. Konieczność świadomości inwestora co do zakresu przyjętej odpowiedzialności znajduje swoje potwierdzenie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 3 grudnia 2014 r., V ACa 380/14: każda zmiana umowy o roboty budowlane zawartej pomiędzy generalnym wykonawcą a podwykonawcą, na którego inwestor wyraził już zgodę, o ile prowadzi do zwiększenia zakresu odpowiedzialności generalnego wykonawcy, wymaga zgody inwestora, o jakiej mowa w art. 6471 § 2 k.c. Zgodnie z powyższym każda zmiana umowy podwykonawczej, której efektem będzie zwiększenie wynagrodzenia podwykonawcy w celu objęcia jej skutkiem gwarancyjnym wynikającym z regulacji zawartej w art. 6471 k.c., wymaga akceptacji inwestora.

Zgoda inwestora ma charakter oświadczenia woli i stosuje się do niej reguły ogólne wskazane w art. 60 k.c. Może ona przyjąć postać zarówno zgody wyraźnej, jak również dorozumianej. Swoboda co do formy wyrażenia akceptacji najwyraźniej się przejawia w ugruntowanym poglądzie, że może ona nastąpić również przez tzw. milczącą akceptację, czyli tolerowanie obecności podwykonawcy na terenie budowy i przy jednoczesnym upływie terminu do wniesienia sprzeciwu. Należy wskazać, że zgodnie z cytowaną wcześniej uchwałą składu siedmiu sędziów SN z dnia 29 kwietnia 2008 r., wydaną w sprawie o sygn. akt III CZP 6/08: Do zgody wymaganej przez art. 647[1] § 2 i 3 KC nie stosuje się art. 63 § 2 KC. Zgoda ta może być wyrażona przez każde zachowanie, które ujawnia ją w sposób dostateczny (art. 60 KC); niezależnie od tego zgodę uważa się za wyrażoną w razie ziszczenia się przesłanek określonych w art. 647[1] § 2 zdanie drugie KC. Ponadto odnośnie do formy wyrażenia zgody przytoczyć należy również tezę zawartą w wyroku SA w Katowicach z dnia 21 lipca 2015 r.,

V ACa 51/15: przyjmowane są, dla uznania działań inwestora za zgodę, trzy sposoby jej wyrażenia przez: oświadczenie woli inwestora wprost wyrażające zgodę; dorozumiane czynności, obejmujące aktywne zachowania, przejawiające dostatecznie wolę w postaci zgody; interpretację biernego zachowania się inwestora jako zgody, jeżeli nie doszło do zgłoszenia sprzeciwu lub zastrzeżeń. Oświadczenie inwestora o wyrażeniu zgody na zawarcie umowy przez wykonawcę z podwykonawcą, o zgłoszeniu sprzeciwu lub zastrzeżeń, podlega ocenie na podstawie ogólnych przepisów kodeksu cywilnego, regulujących wyrażanie oświadczeń woli (art. 60 do art. 65 k.c.). W obecnym brzmieniu regulacji zgoda ta odnosi się do wykonania prac, czego następstwem jest zezwolenie na przyjęcie odpowiedzialności solidarnej za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy. Zgodnie z treścią art. 6471 § 1 in fine inwestor może zgłosić sprzeciw w terminie 30 dni od dnia otrzymania zgłoszenia o zamiarze zlecenia wykonania określonego zakresu prac podwykonawcy. Wynika stąd, że brak zgody przez inwestora na danego podwykonawcę musi być wyrażony w sposób wyraźny przez zgłoszenie sprzeciwu w określonym terminie. Ustawodawca podobnie jak w przypadku zgłoszenia w § 4 wskazał, że należy dokonać go w formie pisemnej ad solemnitatem. Jednocześnie nie została sprecyzowana szczegółowa forma sprzeciwu, w związku z czym implikuje się, że na zasadach ogólnych powinno z niego wyraźnie wynikać, iż inwestor nie akceptuje danego podwykonawcy lub też, że nie wyraża zgody na objęcie współodpowiedzialnością za zapłatę tej osobie wynagrodzenia z tytułu zawartej umowy o podwykonawstwo. Ponownie należy wskazać, że precyzyjne sformułowanie takiego oświadczenia leży w interesie inwestora zgłaszającego sprzeciw dla ułatwienia na przyszłość wykazania tej okoliczności.

Należy zauważyć, że zgodnie z treścią art. 6471 § 2 k.c. inwestor może udzielić zgody jeszcze przed zawarciem umowy z podwykonawcą, gdyż § 2: Zgłoszenie, o którym mowa w § 1, nie jest wymagane, jeżeli inwestor i wykonawca określili w umowie, zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności, szczegółowy przedmiot robót budowlanych wykonywanych przez oznaczonego podwykonawcę. W przypadku skorzystania z powyższej regulacji wykonawca nie będzie już zobowiązany do następczego zgłaszania umów podwykonawczych do akceptacji inwestorowi, w sytuacji kiedy zostają one zawarte w zakresie upoważnienia udzielonego w umowie o roboty budowlane obowiązującej między tymi stronami.

Konsekwencje niezgłoszenia lub nieprawidłowego zgłoszenia podwykonawcy

W przypadku niedokonania zgłoszenia inwestorowi umowy zawartej z podwykonawcą nie następują skutki określone w art. 6471 § 1 k.c., a więc podwykonawca w przypadku niewypłacalności wykonawcy nie będzie mógł się zwrócić bezpośrednio do inwestora o zapłatę należnego wynagrodzenia. W związku z powyższym brak uzyskania takiej zgody stanowi znaczące pogorszenie sytuacji podwykonawcy jako potencjalnego przyszłego wierzyciela. Analogiczne skut ki wywrze zgłoszenie co prawda dokonane, jednakże w sposób niezgodny z regulacją zawartą w art. 6471 § 1 i 2 k.c. Ze względu na fakt, że obecnie także podwykonawca może dokonać zgłoszenia inwestorowi zawartej umowy, przed przystąpieniem do wykonywania prac w jego interesie jest dopilnowanie, aby tak się stało. Ponadto zgodnie z uwagamipoczynionymi w uzasadnieniu do projektu poselskiego, który wprowadzał nowelizację: Dla swej skuteczności zgłoszenie to powinno zostać doręczone inwestorowi przed rozpoczęciem przez podwykonawcę robót (…) Dzięki temu uzyska on (podwykonawca) pewność odnośnie podmiotów odpowiedzialnych za zapłatę należnego mu wynagrodzenia, co może stanowić istotny czynnik wpływający na podjęcie przez niego decyzji o przystąpieniu do wykonywania robót.

Reasumując, podwykonawcy powinni dołożyć wszelkich starań, aby zgłoszenie wykonywanych przez nich robót było właściwe, mogą wówczas liczyć na zapłatę należnego im wynagrodzenia nawet przy niewypłacalności generalnego wykonawcy bądź też odmowy jego wypłacenia przez generalnego wykonawcę.

Kiedy wartość umowy podwykonawczej przekracza wartość kontraktu głównego

Ograniczenia w zakresie zaspokojenia z majątku inwestora, w sytuacji gdy wynagrodzenie ustalone dla podwykonawcy przekracza wartość umowy głównej dotyczącej danej inwestycji, reguluje obecnie art. 6471 § 3 k.c., zgodnie z którym: Inwestor ponosi odpowiedzialność za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia w wysokości ustalonej w umowie między podwykonawcą a wykonawcą, chyba że ta wysokość przekracza wysokość wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane, których szczegółowy przedmiot wynika odpowiednio zezgłoszenia albo z umowy, o których mowa w § 1 albo 2. W takim przypadku odpowiedzialność  inwestora za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia jest ograniczona do wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane, których szczegółowy przedmiot wynika odpowiednio ze zgłoszenia albo z umowy, o których mowa w § 1 albo 2 (podkreślenie autorki). Zgodnie z powyższą regulacją zakres odpowiedzialności inwestora limituje wartość wynagrodzenia należnego wykonawcy danej inwestycji budowlanej, co znajduje potwierdzenie w aktualnej tezie Sądu Najwyższego zawartej w wyroku z dnia 5 września 2012 r.,

IV CSK 91/12: Zakres przedmiotowy odpowiedzialności inwestora ograniczony jest w art. 6471 § 5 k.c. do wynagrodzenia należnego podwykonawcy od wykonawcy.

Z punktu widzenia podwykonawców ograniczenie kwotowe solidarnej odpowiedzialności inwestora powoduje konieczność bardzo precyzyjnego formułowania umów o roboty budowlane z generalnym wykonawcą, zwłaszcza w zakresie kosztorysów prac. Wynagrodzenie podwykonawcy nie powinno przekraczać wynagrodzenia wykonawcy, tylko wtedy podwykonawca będzie miał w pełni zabezpieczone swoje roszczenie. Należy pamiętać, że podwykonawca może otrzymać od inwestora wynagrodzenie tylko wówczas, kiedy jest ono należne od generalnego wykonawcy, czyli tylko i wyłącznie za roboty, które faktycznie zostały wykonane i zostały wykonane w sposób prawidłowy.

adw. Patrycja Kaźmierczak

Kancelaria Adwokacka KRS adwokat Patrycja Kaźmierczak