Otoczenie budynków przyjazne dla osób niepełnosprawnych

Dojścia do budynków dostępne dla osób niepełnosprawnych

Z doświadczenia wynika, iż jednym z głównych czynników limitujących mobilność, a tym samym aktywność społeczną osób niepełnosprawnych, jest możliwość swobodnego i samodzielnego opuszczenia miejsca zamieszkania czy korzystania z obiektów użyteczności publicznej.

Warunek dostępności dla niepełnosprawnych wyrażony został w treści § 16 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1422 z późn. zm.), zwanego dalej warunkami technicznymi, zgodnie z którym do wejść do budynku mieszkalnego wielorodzinnego, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej powinny być doprowadzone utwardzone dojścia o szerokości minimalnej 150 cm, przy czym co najmniej jedno dojście powinno zapewniać osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których osoby te mogą korzystać.
Polecamy: Dostępność obiektów dla osób niepełnosprawnych. Przepisy

Fot. 1. Budowa pochylni dla osób niepełnosprawnych

W tym miejscu warto przytoczyć dane zawarte w „Standardach dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami” opracowanych w ramach „Programu Dostępność Plus”, zwanych dalej standardami, dotyczące niezbędnych i komfortowych przestrzeni manewrowych osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Zostały one przedstawione w następujący sposób:

• minimalna powierzchnia dla wykonania obrotu o 90 stopni – 150 x 150 cm, pełnego obrotu – 160 x 160 cm, skrętu w czasie jazdy o 90 stopni – 150 x 180 cm, a pełnego obrotu lub półobrotu względem stałego punktu osi obrotu – 200 x 200 cm;
• powierzchnia dla wykonania pełnego obrotu od wartości minimalnej do komfortowej dla wózka ręcznego wynosi od 160 x 160 cm do 210 x 210 cm, dla wózka elektrycznego – od 150 x 150 cm do 210 x 210 cm, natomiast dla skutera kształtuje się od 210 x 210 cm do 250 x 250 cm.

Dodatkowe wytyczne kształtowania dojść do budynków zawarte w standardach dotyczą m.in. bezpieczeństwa poruszania się oraz oznakowania wejść. Zaleca się m.in. zasygnalizowanie wejścia do budynku pasem ostrzegawczym (kostka z odpowiednimi wypustkami, np. „ścięte kopułki” lub „ścięte stożki”) o szerokości 50 cm, usytuowanym w odległości 50 cm przed drzwiami wejściowymi i 50 cm za nimi. Jedną z nowości wprowadzonych w standardach jest wymóg antypoślizgowości. W stosunku do dojść do budynków został on sformułowany w następujący sposób: „nawierzchnia przed wejściem głównym powinna mieć powierzchnię antypoślizgową, która spełnia swoje cechy również w trudnych warunkach atmosferycznych (…), wartość poślizgu (PTV lub SRV) nawierzchni mokrej nie może być niższa niż 36 jednostek”.

Parkingi przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych

Obecnie bardzo często samochód jest jedynym środkiem lokomocji pozwalającym osobom niepełnosprawnym na swobodne poruszanie się. Przy projektowaniu więc obiektów użyteczności publicznej czy budynków wielorodzinnych należy tak zaaranżować przestrzeń, aby korzystanie przez te osoby z miejsc parkingowych było możliwe i komfortowe. Miejsca te muszą spełniać parametry techniczne określone w przepisach.

W dyspozycjach § 18 ust. 1 warunków technicznych ustalono, że zagospodarowując działkę budowlaną należy urządzić, stosownie do jej przeznaczenia i sposobu zabudowy, miejsca postojowe dla samochodów użytkowników stałych i przebywających okresowo, w tym również miejsca postojowe dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne. Natomiast w § 18 ust. 2 warunków określono liczbę stanowisk postojowych i sposób urządzenia parkingów, które należy dostosować do wymagań, z uwzględnieniem potrzebnej liczby stanowisk, z których korzystają osoby niepełnosprawne.

Czytaj też:

• Standardy dostępności budynków
• Mieszkania bez barier
• Ustawa Dostępność Plus

Stanowiska postojowe dla samochodów osobowych użytkowanych przez osoby niepełnosprawne, zgodnie z § 21 ust. 1 warunków technicznych, powinny mieć:

• szerokość wynoszącą co najmniej 3,6 m;
• długość wynoszącą co najmniej 5 m.

W sytuacji, gdy stanowisko postojowe dedykowane osobom niepełnosprawnym usytuowane jest wzdłuż jezdni, jego długość powinna wynosić co najmniej 6 m, a szerokość co najmniej 3,6 m. Dodatkowo miejsca postojowe dla samochodów, z których korzystają wyłącznie osoby niepełnosprawne, wymagają odpowiedniego oznakowania, co także zostało dokładnie wyjaśnione w standardach. Przykładowo: koperty na parkingach o nawierzchni utwardzonej należy oznakować poprzez malowanie całości tła stanowiska na kolor niebieski. Zgodnie z załącznikiem do Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz.U. z 2003 r. Nr 220, poz. 2181 z późn. zm.), znak P-24 „miejsce dla pojazdu osoby niepełnosprawnej” (rys. 1) stosuje się do oznakowania stanowiska postojowego przeznaczonego dla osób niepełnosprawnych. Jak już wcześniej wspomniano, znak P-24 umieszcza się na nawierzchni barwy niebieskiej.

Rys. 1. Rysunek 5.2.9.3. z Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach, tj. znak P-24. Znakom poziomym powinny towarzyszyć stosowne znaki pionowe

Rys. 2. Rysunek 5.2.18.12. oraz rysunek 5.2.18.13. z Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach, tj. znak D-18a oraz tabliczka T-29

Ponadto w standardach bardzo wyraźnie zostało podkreślone, jak istotną kwestią jest zapewnienie odpowiedniej powierzchni miejsc postojowych dla osób niepełnosprawnych. Zalecane jest m.in. wykonywanie nawierzchni utwardzonych z betonu asfaltowego lub betonu cementowego, dopuszcza się stosowanie kostki betonowej o niefazowanych krawędziach i kostki kamiennej ciętej. Jeżeli parking został zaprojektowany z kostki ażurowej, miejsce dla osoby niepełnosprawnej powinno zostać wykonane jako nawierzchnia pełna.

Fot. 2. Oznakowanie miejsca postojowego dla osób niepełnosprawnych

Garaże dostępne dla osób niepełnosprawnych

W zależności od funkcji i typu obiektu, w części przypadków miejscem postojowym przeznaczonym dla samochodów osobowych jest garaż, mogący stanowić samodzielny obiekt budowlany lub będący integralną częścią budynku.

W celu umożliwienia korzystania z garaży przez osoby niepełnosprawne, obiekty te muszą spełniać parametry techniczne określone w warunkach technicznych:

• stanowiska postojowe w garażu jednoprzestrzennym (bez ścian wewnętrznych), przeznaczone dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, powinny mieć zapewniony dojazd na wózku inwalidzkim od drogi manewrowej (czyli dojazdu do stanowisk postojowych) do drzwi samochodu co najmniej z jednej strony, o szerokości nie mniejszej niż 1,2 m (§ 104 ust. 4 warunków technicznych);
• stanowiska postojowe w garażu podziemnym i wielopoziomowym nadziemnym przeznaczone dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, należy sytuować na poziomie terenu lub na kondygnacjach dostępnych dla tych osób z pochylni (§ 105 ust. 4 warunków technicznych);
• w garażu wielopoziomowym lub stanowiącym kondygnację w budynku mieszkalnym wielorodzinnym oraz budynku użyteczności publicznej należy zainstalować urządzenia dźwigowe lub inne urządzenia podnośne, umożliwiające transport pionowy osobom niepełnosprawnym poruszającym się na wózkach inwalidzkich na inne kondygnacje, które wymagają dostępności dla tych osób (§ 105 ust. 5 warunków technicznych).

Miejsca gromadzenia odpadów

Każdy z użytkowników obiektów budowlanych, szczególnie budynków wielorodzinnych, wytwarza odpady. W przypadku osób niepełnosprawnych (szczególnie o ograniczeniach ruchowych) przemieszczanie się do miejsc gromadzenia odpadów może stanowić duży problem. Dyspozycje warunków technicznych stoją naprzeciw oczekiwaniom takich osób i stanowią, iż miejsca do gromadzenia odpadów stałych obsługujące budynki wielorodzinne powinny być dostępne dla osób niepełnosprawnych (§ 22 ust. 4 warunków technicznych). Niestety, omawiany przepis jest bardzo ogólny, ponieważ nie określa, w jaki sposób należy zapewnić dostępność miejsc gromadzenia odpadów. Nie określono, jakie bariery czy też przeszkody nie powinny się znajdować na trasie od wyjścia z budynku mieszkalnego do miejsca gromadzenia odpadów. Dodatkowo, informując o dostępności dla osób niepełnosprawnych miejsc gromadzenia odpadów znajdujących się przy budynkach wielorodzinnych, użyto sformułowania „powinno być”. Taka składnia w omawianym przepisie może zostać zinterpretowana, że zapewnienie dostępności osobom niepełnosprawnym do miejsc gromadzenia odpadów nie jest obligatoryjne, lecz jedynie fakultatywne. Standardy wprost nie poruszają tej kwestii, jednak w wytycznych można znaleźć zalecenia dotyczące przykładowo wiatrołapów stosowanych dla wiat śmietnikowych. Wskazówki, które można wykorzystać, to m.in.: nawierzchnia przed wejściem powinna być antypoślizgowa, otwór drzwiowy należy tak usytuować, by od strony zawiasów pozostało co najmniej od 9 do 10 cm wolnej przestrzeni, natomiast ściana od strony otwierania drzwi powinna być oddalona o 60 cm, aby umożliwić podjazd wózkiem.

Schody zewnętrzne – wymagania i alternatywne rozwiązania dla osób niepełnosprawnych

Schody stanowią nieodłączny element architektoniczny obiektów budowlanych i często decydują o ich walorach estetycznych. Niestety, dla większości osób niepełnosprawnych są one jedną z największych przeszkód w swobodnym poruszaniu się. Konieczność pokonywania różnic w wysokościach jest konsekwencją głównie topografii terenu oraz zaprojektowanej bryły budynku. W niektórych jednak przypadkach różnice poziomów terenu wynikają z celowego zagospodarowania danej przestrzeni. Różnice poziomów mogą być przez użytkowników obiektu pokonywane w sposób aktywny (za pośrednictwem siły mięśni) lub pasywny (z zastosowaniem wspomagających urządzeń technicznych).

Dla osób niepełnosprawnych korzystających z wózków inwalidzkich ważna jest obecność alternatywnych rozwiązań pokonywania różnic wysokości terenu. Zaliczyć do nich należy:

• pochylnie,
• rampy podjazdowe,
• windy zewnętrzne (umożliwiające dostanie się do budynku z poziomu terenu),
• podnośniki,
• platformy.

W przypadku przejść nadziemnych i podziemnych dla pieszych (ze względu na ograniczoną powierzchnię) zastosowanie windy czy podnośnika jest często jedynym rozwiązaniem pozwalającym na pokonanie różnicy poziomów przez osoby niepełnosprawne.

Schody zewnętrzne dla osób z ograniczonymi możliwościami ruchu, np. osób starszych poruszających się o lasce, powinny spełniać określone w rozporządzeniu wymagania:

• liczba stopni w jednym biegu stopni zewnętrznych nie powinna wynosić więcej niż 10 (§ 69 ust. 3 warunków technicznych);
• szerokość stopni schodów zewnętrznych przy głównych wejściach do budynku (w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych i użyteczności publicznej) powinna wynosić co najmniej 0,35 cm (§ 69 ust. 5 warunków technicznych);
• stopnie schodów nie powinny mieć podcięć, wrębów oraz nosków (§ 69 ust. 8 warunków technicznych);
• szerokość użytkowa schodów zewnętrznych do budynku powinna wynosić co najmniej 1,2 m; przy czym szerokość ta nie może być ograniczana przez zainstalowane urządzenia oraz inne elementy budynku (§ 68 ust. 3 warunków technicznych).

Dodatkowo wśród wytycznych, które znalazły się także w standardach, znajdują się zalecenia odnośnie do schodów zewnętrznych, z których korzystają osoby ograniczonych możliwościach ruchu:

• nie powinny mieć one stopni ażurowych i wystających nosków;
• powinny mieć nawierzchnię antypoślizgową;
• zaleca się, aby były powiększone na szerokości swojego biegu o 25-40 cm, w celu umożliwienia montażu platformy przyschodowej.

W zależności od przeznaczenia obiektu i ukształtowania terenu wokół, schody mogą mieć różne kształty. Zewnętrzne, prowadzące do budynków zazwyczaj mają biegi proste lub złożone, ale zdarzają się też zabiegowe czy wachlarzowe. W przypadku schodów wachlarzowych szerokość stopni powinna wynosić co najmniej 0,25 m; natomiast w zabiegowych i kręconych szerokość taką należy zapewnić w odległości nie większej niż 0,4 m od poręczy balustrady wewnętrznej lub słupa stanowiącego koncentryczną konstrukcję schodów (§ 69 ust. 6 warunków technicznych). W budynku pełniącym funkcję zakładu opieki zdrowotnej nie dopuszcza się schodów zabiegowych lub wachlarzowych jako przeznaczonych do ruchu pacjentów (§ 69 ust. 7 warunków technicznych). Dodatkowo kolor i faktura stopni powinny być tak przewidziane w projekcie, aby osoby z ograniczoną możliwością widzenia mogły uzyskać pełną informację (wizualną oraz dotykową) o zmianie kierunku lub końcu biegu schodów, co zostało szczegółowo opisane w standardach. Są to m.in. następujące zalecenia:

• ułożyć warstwę fakturową ostrzegawczą w odległości 50 cm przed krawędzią pierwszych stopni w dół i w górę;
• powierzchnie spoczników schodów należy kształtować w taki sposób, aby ich wykończenie wyróżniało się odcieniem barwy bądź fakturą w pasie minimum 30 cm od krawędzi spocznika;
• krawędzie stopni powinno się oznaczać za pomocą kontrastowego pasa o szerokości co najmniej 5 cm na całej ich szerokości;
• kontrast barw oznaczeń nie powinien być mniejszy niż 70%.

Fot. 3. Platforma schodowa

Pochylnie dla osób niepełnosprawnych

Pochylnie są tymi elementami architektonicznymi, które umożliwiają osobom niepełnosprawnym (w szczególności poruszającym się na wózkach inwalidzkich, ale także korzystającym np. z tzw. chodzików) samodzielny dostęp do wszelkich obiektów użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych. Prawidłowo zaprojektowana pochylnia wymaga zagospodarowania odpowiedniej powierzchni terenu, dlatego w wielu przypadkach, ze względu na ograniczoną przestrzeń przed budynkiem, pochylnie mają większy spadek niż zalecany, a osoby niepełnosprawne mogą z nich korzystać wyłącznie w sposób pasywny (z pomocą osób trzecich). W budynkach wymagających przystosowania czy adaptacji do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich realizacja tych elementów to jedyny sposób, aby niepełnosprawny mógł opuścić obiekt i powrócić do niego.

Pochylnie mogą być wykonywane z dowolnego materiału budowlanego, zwykle wykorzystywane są konstrukcje stalowe, żelbetowe czy drewniane. Konstrukcje z drewna i stali są lekkie (szczególnie przy zastosowaniu elementów ażurowych), mogą być zaprojektowane jako demontowalne. Jednym z koniecznych elementów pochylni są poręcze, które powinny się znajdować w dwóch równoległych pasmach na wysokości 75 cm i 90 cm (§ 298 ust. 4 warunków technicznych). Dla poręczy przyściennej odległość od ściany nie powinna przekraczać 5 cm (§ 298 ust. 6 warunków technicznych). Ponadto zaleca się, aby materiał, z którego będzie wykonana poręcz, gwarantował pewny uchwyt. Zewnętrzne krawędzie pochwytu powinny być przedłużone na końcach pochylni o 30 cm i zaokrąglone, zapewniając bezpieczeństwo w razie upadku (§ 298 ust. 5 warunków technicznych).

Nawierzchnię jezdną pochylni można wykonać praktycznie z dowolnego materiału budowlanego, pod warunkiem że do jej pokrycia użyje się materiału antypoślizgowego o fakturowanej powierzchni.

Z praktyki inżynierskiej wynika, iż mogą to być:

• terakota zewnętrzna antypoślizgowa;
• różne rodzaje kamienia naturalnego o fakturowanej, drobnoziarnistej powierzchni;
• drobna kostka brukowa montowana metodą bezspoinową;
• ażurowe elementy stalowe w postaci kratownic o drobnych oczkach;
• drewno z nawierzchniową perforacją;
• wylewka betonowa z gruboziarnistą nawierzchnią;
• gres niepolerowany;
• płytki klinkierowe nieszkliwione;
• płyty betonowe o ryflowanej powierzchni.

Zgodnie z § 70 warunków technicznych maksymalne nachylenie pochylni obsługujących budynki, przeznaczonych do ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych poruszających się przy użyciu wózka inwalidzkiego, przy danej wysokości pochylni, nie może przekraczać wielkości określonych w tabeli 1. Ponadto w celu ułatwienia konstruowania pochylni przeznaczonych do ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych, o długości ponad 9 m (i wysokości ponad 50 cm), dopuszczalne jest dzielenie na krótsze odcinki, przy zastosowaniu spoczników o długości co najmniej 140 cm. Projektanci powinni także mieć na uwadze wymagane parametry, takie jak:

• szerokość płaszczyzny ruchu wynoszącą 120 cm,
• krawężniki o wysokości co najmniej 7 cm,
• obustronne poręcze (odstęp między nimi powinien mieścić się w granicach od 100 do 110 cm).

Tab. 1. Dopuszczalne procenty nachylenia pochylni w zależności od jej wysokości i lokalizacji

Długość poziomej płaszczyzny ruchu na początku i na końcu pochylni powinna wynosić co najmniej 150 cm. Natomiast powierzchnia spocznika przy pochylni przeznaczonej dla osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach inwalidzkich powinna mieć wymiary co najmniej 150 x 150 cm, nie wliczając pola otwierania skrzydła drzwi wejściowych do budynku (§ 71 warunków technicznych). W standardach zostało także podkreślone, iż w dużych obiektach użyteczności publicznej, takich jak wielkopowierzchniowe obiekty handlowe, zaleca się stosowanie większych spoczników o wymiarach 210 x 210 cm. Ten zabieg ma na celu zapewnienie odpowiedniej powierzchni manewrowej dla jak najszerszej grupy użytkowników, np. korzystających ze skuterów elektrycznych. Ponadto podkreślono, że nawierzchnia pochylni powinna być równa i zapewnić możliwość swobodnego poruszania się – powinna charakteryzować się odpowiednią twardością i antypoślizgowością.

Drzwi wejściowe

Zgodnie z § 61 ust. 1 warunków technicznych położenie drzwi zewnętrznych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń wejściowych powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu, w tym również osobom niepełnosprawnym. W przypadku wejść do budynków i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych obiektu można zastosować drzwi obrotowe lub wahadłowe, ale tylko pod warunkiem usytuowania w ich sąsiedztwie rozwieranych lub rozsuwanych, przystosowanych do ruchu osób niepełnosprawnych (§ 62 ust. 2 warunków technicznych).

Wysokość progów zainstalowanych w drzwiach do mieszkań i pomieszczeń mieszkalnych (zlokalizowanych w budynkach zamieszkania zbiorowego) nie może przekraczać 2 cm (§ 62 ust. 3 warunków technicznych), aby umożliwić płynność poruszania się. W standardach podkreślono, że drzwi muszą być łatwe w obsłudze i lekkie. Ich klamka, zamek oraz dzwonek powinny być umieszczone na wysokości od 80 do 120 cm nad poziomem podłogi, natomiast wizjer na wysokości 90 i 150 cm nad poziomem podłogi.
Artykuł ukazał się w „Forum Nowoczesnego Budownictwa” nr 2/2019.
Literatura

1. Rozporządzenie z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r., poz. 1065).
2. Standardy dostępności budynków dla osób z niepelnosprawnościami, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, 2019 r. (https://budowlaneabc.gov.pl/standardy-projektowania-budynkow-dla-osob-niepelnosprawnych).
3. Program Dostępność Pius 2018-2025, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, lipiec 2018 r.
4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz.U. z 2003 r. Nr 220, poz. 2181 z późn. zm.).
5. B. Stelmach-Fita, Dostosowanie obiektów budowlanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, C.H. Beck, moduł: nieruchomości, Nieruchomości, 8 (36) sierpień 2001.
6. www.niepelnosprawni.pl.

mgr inż. Katarzyna Mateja – Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Piekarach Śląskich