Zwiększające się zapotrzebowanie na energię, niedostosowany poziom infrastruktury dystrybucyjnej, uzależnienie od zewnętrznych dostaw ropy i gazu oraz zobowiązania w zakresie ochrony klimatu sprzyjają rozwojowi sektora energetyki odnawialnej.
Sektor odnawialnych źródeł energii (OZE), w przeważającej mierze oparty na energetyce wiatrowej, swój rozwój zawdzięcza kilku krajom, które położyły nacisk na ten rodzaj źródeł energii. Niemcy, Hiszpania, Dania w Europie oraz USA Chiny i Indie to dzisiaj najwięksi gracze na światowym rynku energetycznym.
Ekspansja tego sektora ma zasięg globalny i obejmuje również Kanadę, Australię, Brazylię, a w Europie Francję, Włochy oraz Polskę. Światowi deweloperzy energetyczni oraz operatorzy systemów przesyłowych kilka lat temu aktywnie rozpoczęli procesy rozwoju potencjalnych projektów inwestycyjnych farm wiatrowych na polskim rynku odnawialnych źródeł energii. Swoją działalność rozwinęły m.in. firmy z Hiszpanii, Niemiec, Portugalii, Wielkiej Brytanii oraz USA.
Projekty inwestycyjne w energetyce wiatrowej
Moc zainstalowana w energetyce wiatrowej w Polsce to ok. 442 MW (stan na 26 listopada 2008 r., za URE) [1]. Wśród zakończonych inwestycji wyróżnić można 9 profesjonalnych projektów i kilkadziesiąt w fazie rozwoju z szansami na realizację w świetle obowiązujących przepisów oraz wydolności energetycznych systemów przesyłowych.
Według danych Instytutu Energetyki Odnawialnej obecnie na polskim rynku działa około 100 deweloperów, każdy z nich w swoim potencjale posiada przynajmniej kilka projektów w fazie rozwojowej, co stanowi bardzo duży wolumen nawet na tle państw europejskich. Przyrosty mocy zainstalowanej w Europie są imponujące. Jednak na terenie naszego kraju w trakcie procesu projektowego następuje znacząca korekta liczby projektów do tych, które są możliwe do zrealizowania. Potencjalne projekty inwestycyjne, które w swoim ostatecznym kształcie przed fazą realizacji posiadają wszystkie niezbędne pozwolenia wraz z pozwoleniem na budowę, stanowią już tylko od 10 do 30% wszystkich projektów, rozwijanych od fazy aktywnego poszukiwania terenów pod inwestycje.
Powyższa statystyka jest skutkiem skomplikowanego procesu przygotowania takich inwestycji. Farma wiatrowa o mocy ok. 50 MW wraz z infrastrukturą towarzyszącą, zlokalizowana na obszarze kilkuset hektarów, bardzo często niesie konieczność podpisania kilkudziesięciu długoterminowych umów dzierżaw terenu. Uzyskanie decyzji lokalizacyjnych, decyzji środowiskowych, raportów oddziaływania na sieć energetyczną oraz raportów oddziaływania na środowisko to kilkuletnie równoległe prace zespołów projektowych. W tym samym czasie prowadzone są pomiary wiatru minimum przez rok, analiza warunków wiatrowych, obliczanie produkcyjności oraz finalne wykonanie i weryfikacja dokumentacji technicznej. Procesy due diligence, feasiblity study (aspekt techniczny i ekonomiczny) oraz organizacja spółek specjalnego przeznaczenia (SPV) są uzupełnieniem procesu projektowego w zakresie ekonomicznym.
Całkowity okres realizacji projektu inwestycyjnego farmy wiatrowej z instalacją turbin, budową niezbędnej struktury energetycznej i drogowej, uzyskaniem pozwolenia na użytkowanie oraz koncesji na sprzedaż i obrót energią to przeciętnie od 2 do 4 lat.
Fot. 1. Montaż łopat wirnika turbiny wiatrowej do piasty na farmie wiatrowej Kisielice; fot. Archiwum firmy NOREN
Projekty kogeneracyjne
Wspólnota Europejska wskazuje jako priorytet na lata 2007−2013 zwiększanie efektywności energetycznej. Przyczynienie się do tego założenia jest możliwe przez wykorzystanie tradycyjnych źródeł energii zestawionych w odpowiednie konfiguracje jednostek produkujących energię elektryczną i ciepło, które pozwolą optymalnie wykorzystać efekt synergii. To racjonalna produkcja ciepła i energii, a tym samym racjonalne zużycie paliw, wpływa na obniżenie szkodliwego oddziaływania na środowisko naturalne. Definicja wysokosprawnej kogeneracji zawarta jest w ustawie – Prawo energetyczne [2]. Ustawodawca definiuje ją jako wytwarzanie energii elektrycznej lub mechanicznej i ciepła użytkowego w kogeneracji, które zapewnia odpowiednią oszczędność energii pierwotnej.
Dyrektywa 2004/8/WE [3] nakłada na państwa członkowskie Unii Europejskiej zapewnienie udziału energii elektrycznej pochodzącej z wysokosprawnej kogeneracji. Genezą takich wytycznych jest potencjalna możliwość wykorzystania tej samej ilości paliwa do wytworzenia prądu elektrycznego i ciepła. Pozwala również wykorzystać tę samą ilość paliwa, ograniczając straty, w przypadku gdyby każdy z tych procesów technologicznych odbywał się oddzielnie. Wytwarzanie energii elektrycznej w skojarzeniu z ciepłem pozwala jednocześnie zmniejszać zanieczyszczenie środowiska, m.in. obniżyć emisję dwutlenku węgla.
W ramach wsparcia produkcji energii z wysokosprawnej kogeneracji wprowadzono w Polsce system świadectw pochodzenia, tzn. czerwone i żółte certyfikaty. System świadectw pochodzenia energii z wysokosprawnej kogeneracji działa na podobnych zasadach, co system świadectw pochodzenia z energii odnawialnej. Nadzór nad obrotem świadectwami pochodzenia sprawuje prezes Urzędu Regulacji Energetyki.
Finansowanie inwestycji w sektorze odnawialnych źródeł energii
Uznaje się, że na każdy projekt typu greenfield powinny być zabezpieczone środki finansowe na poziomie 1 mln zł w pierwszych dwóch latach od rozpoczęcia projektu. Celem są potrzeby zabezpieczenia praw do gruntów pod rozwijane inwestycje oraz wykonanie kompleksowych pomiarów z prognozą produkcji energii elektrycznej oraz cieplnej.
Polski przedsiębiorca rozważający inwestycję w farmę wiatrową otrzymuje prognozę całkowitych nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na zainstalowany 1 MW farmy wiatrowej o mocy 40 MW w kwocie 6,5 mln zł. Rozważając koszty jednostkowe turbiny wiatrowej w przeliczeniu na 1 MW to 5,9 mln zł (kurs euro 4,70 zł), koszty realizacji infrastruktury to ok. 1 mln zł/1 MW, prace projektowe to kwota ok. 200 tys. zł/MW. Nakłady te zwiększyły się o ponad 20% w stosunku do analogicznego okresu w roku 2008 głównie z powodu osłabienia złotówki w stosunku do euro.
Pierwszy kwartał 2009 r. jest charakterystyczny ze względu na potwierdzone oficjalnie informacje o korektach planów rozwojowych i założeń inwestycyjnych przedsiębiorców również w Polsce. W sektorze energetycznym, podobnie jak na deweloperskim rynku nieruchomości, instytucje finansowe oczekują w 2009 r. zmiany wysokości zaangażowania kapitału własnego inwestorów. Zostały zaostrzone kryteria przyznawania wsparcia finansowego. Jest to czynnik pogarszający opłacalność inwestowania m.in. w farmy wiatrowe.
Efektem kryzysu gospodarczego, oprócz korekty planów rozwojowych, jest korekta cen projektów inwestycyjnych w toku, które w dużej liczbie pojawiły się w pierwszym kwartale 2009 r. na rynku i są oferowane na sprzedaż. To wynik zaostrzonych zasad finansowania projektów inwestycyjnych. Ceny rynkowe projektów inwestycyjnych na różnych poziomach zaawansowania były jeszcze w 2008 r. bardzo wygórowane, a inwestorzy nie byli przygotowani na ewentualną korektę cen projektów inwestycyjnych w różnych fazach rozwoju i nie uwzględniali wzrastającego kosztu kapitału obcego oraz trudności z jego pozyskaniem.
Instytucje finansowe na całym świecie rynek energetyczny postrzegały jako bardzo bezpieczny, z wysoką stopą zwrotu z inwestycji. Jednak branża energetyczna związana z inwestycjami bazującymi na pozyskaniu energii ze źródeł odnawialnych podobnie jak inne sektory gospodarki w sposób dynamiczny zareagowała na obecną sytuację finansową. Banki stosują karencje w spłacie kapitału i odsetek, karencja w spłacie kapitału możliwa jest do momentu otrzymania dotacji, jednak nie dłużej niż 8–12 miesięcy po zakończeniu realizacji inwestycji. Natomiast karencja w spłacie odsetek możliwa jest na wniosek klienta i nie dłużej niż do momentu zakończenia inwestycji.
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIŚ) jest najważniejszym źródłem finansowania przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w Polsce na lata 2007–2013. Jako jeden z 15 głównych priorytetów wymieniona jest „Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna” – z kwotą 1403 mln euro (w tym 748 mln euro z FS).
W ramach IX i X priorytetu POIŚ mogą zostać dofinansowane nawet w 20% wartości inwestycje, m.in. farmy wiatrowe i biogazownie – w przypadku gdy finalnym produktem byłaby energia elektryczna lub energia elektryczna i ciepło, a jednocześnie wartość inwestycji przekraczałaby 10 mln zł.
Wspierana będzie przede wszystkim budowa lub zwiększenie mocy jednostek wytwarzania energii elektrycznej w małych elektrowniach wodnych do 10 MW, biogazu i biomasy, wiatru, a także ciepła przy wykorzystaniu energii geotermalnej i słonecznej. Beneficjentami tych dotacji mogą być zarówno przedsiębiorstwa, jak i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
Program ten staje się istotnym elementem mogącym zniwelować skutki ograniczonego dostępu do finansowania komercyjnego i w istotny sposób może przysporzyć korzyści przedsiębiorcom, którzy zechcą zainwestować w małe jednostki kogeneracyjne zasilane biomasą oraz biogazownie rolnicze.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich jest programem uzupełniającym oczekiwania potencjalnych inwestorów, którzy nie mogą realizować dotacji w ramach programu POIŚ. Dotyczy to również minimalnej wartości inwestycji oraz rozwiązań technicznych i technologicznych. Instytucją zarządzającą Programem jest minister rolnictwa i rozwoju wsi. Instytucja zarządzająca powierza zadania dotyczące stosowania Programu podmiotom wdrażającym zgodnie z przepisami o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich.
Dla wsparcia funduszy unijnych Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej uruchomił program dla przedsięwzięć w zakresie odnawialnych źródeł energii i obiektów wysokosprawnej kogeneracji. Beneficjentami będą inwestorzy planujący inwestycje w OZE na poziomie 300 MW oraz planujący budowę lub modernizację wysokosprawnej kogeneracji na poziomie 50 MW. Kwoty pożyczek to 4−50 mln zł z możliwościami umorzenia są opisane dokładnie w warunkach dofinansowania i umorzenia [4].
Fot. 2. Budowa farmy wiatrowej w miejscowości Robres (Hiszpania); fot. Rafał Pesta
Wnioski
Potencjalny inwestor, uwzględniając jak najwięcej czynników mogących wystąpić w procesie inwestycyjnym, zawsze zwiększa prawdopodobieństwo uczynienia go efektywnym. Pomocne jest tu doświadczenie inwestora z zakresu inwestycji w sektorze energetycznym, a znajomość uwarunkowań lokalnych i polskich przepisów jest jednym z głównych czynników mających wpływ na efektywność prowadzonej inwestycji.
Przedsiębiorca dostarczający energię elektryczną odbiorcom końcowym jest zobowiązany w swoim portfelu posiadać odpowiedni udział energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii. Świadectwa pochodzenia energii zobowiązany jest uzyskać i przedstawić do umorzenia [5].
W przypadku gdy nie zostanie spełniony ten warunek, przedsiębiorca może uiścić opłatę zastępczą w odpowiedniej wysokości. Opłata zastępcza wyznacza maksymalny poziom ceny za świadectwo pochodzenia. Wysokość opłaty zastępczej jest ustalana oddzielnie dla obu rodzajów certyfikatów i ogłaszana w biuletynie Urzędu Regulacji Energetyki.
Podmioty gospodarcze prowadzące działalność w zakresie wytwarzania i dystrybucji energii odnawialnej w Polsce, podobnie jak w przypadku produkcji w skojarzeniu energii elektrycznej i ciepła (kogeneracja), wytwarzają dwa produkty: energię elektryczną oraz świadectwa pochodzenia energii. Generowane świadectwa pochodzenia energii (zwane potocznie zielonymi certyfikatami) są przedmiotem rejestracji i obrotu na Towarowej Giełdzie Energii. Obrót energią elektryczną, będący działalnością koncesjonowaną, odbywa się na tych samych zasadach niezależnie od źródła tej energii.
Dla przedsiębiorstw zobowiązanych do przedstawienia na potrzeby umorzenia świadectw pochodzenia energii elektrycznej jednym ze sposobów na pozyskanie wymaganej liczby świadectw pochodzenia jest inwestowanie w rozproszone odnawialne źródła energii o małej mocy. Taka strategia powinna pozwolić na wypełnienie przedsiębiorstwom energetycznym, zajmującym się wytwarzaniem lub obrotem energią, przyjętych zobowiązań dotyczących uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia energii elektrycznej z OZE.
System małych jednostek produkujących energię lub energię i ciepło może być również jedynym rozwiązaniem, które w przeważającej części nie będzie uzależnione od rozwoju sieci systemu przesyłowego. Kilkumegawatowe jednostki kogeneracyjne powinny znaleźć swoje miejsce w obszarach, które nie zostały zagospodarowane na potrzeby farm wiatrowych, a w których istnieją techniczne warunki przyłączenia źródła energii do systemu energetycznego.
Bardzo ważnym czynnikiem kształtującym poziom opłacalności inwestowania w odnawialne źródła energii jest jednoznaczna prognoza wzrostu cen energii. Stabilna polityka cenowa poparta regulacjami prawnymi w istotny sposób może wpłynąć na poprawienie efektywności procesów inwestycyjnych związanych z odnawialnymi źródłami energii. Jest to jeden z głównych czynników, który powinien determinować kolejne kroki do inwestowania w rozproszone odnawialne źródła energii o małej mocy.
mgr inż. Rafał Pesta
Źródła:
1. Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej – http://www.psew.pl/energetyka_wiatrowa.htm
2. Ustawa z 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne, ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2007 r. Nr 21, poz.124).
3. Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie promocji kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na wewnętrznym rynku energii.
4. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – http://www.nfosigw.gov.pl/site/images/ProgramOZEzmz04.03.2009.
5. Pismo prezesa URE z 30 lipca 2007 r. do przedsiębiorstw energetycznych wytwarzających energię elektryczną w wysokosprawnej kogeneracji.
