Prace na wysokości należą do prac szczególnie niebezpiecznych. Upadek z wysokości jest bardzo częstą przyczyną wypadków, których skutkiem jest ciężkie uszkodzenie ciała lub śmierć.
Prace na wysokości – definicja
Zgodnie z § 105 ust. 1 rozporządzenia [1] pracą na wysokości jest praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi. Do pracy na wysokości nie zalicza się (§ 105 ust. 2 rozporządzenia [1]) pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości, na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta:
– osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi;
– wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości.
Fot. 1 Pracownik mocujący poręcz w balustradzie ochronnej [5]
Fot. 2 Siatka bezpieczeństwa typu T (pozioma mocowana do wsporników) [5]
Prace na wysokości. Dobór środków chroniących przed upadkiem z wysokości
Pracodawca na podstawie art. 207 § 2 ustawy – Kodeks pracy [2] jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności jest on obowiązany organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 207 § 2 pkt 1 [2]).
Do konieczności zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników nawiązują przepisy wykonawcze:
– art. 6 dyrektywy ramowej 89/391/EWG, na podstawie którego: pracodawca powinien podejmować niezbędne środki w celu zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników;
– § 39 ust. 1 rozporządzenia [1], na podstawie którego pracodawca: realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników;
– § 133 ust. 1 rozporządzenia [3], na podstawie którego: osoby przebywające na stanowiskach pracy, znajdujące się na wysokości co najmniej 1 m od poziomu podłogi lub ziemi, powinny być zabezpieczone przed upadkiem z wysokości.
Sprawdź:
Odpowiedzialność kierownika budowy w zakresie BHP na budowie
Balustrady ochronne – montaż zgodnie z przepisami
Praca pod napięciem – rozwój techniki, planowanie, bezpieczeństwo
Fot. 3 Siatka typu S (pozioma) [7]
Fot. 4 Siatka typu V (tzw. szubienica) [7]
Dobierając środki ochrony przed upadkiem z wysokości, należy uwzględnić:
1. Ocenę ryzyka zawodowego opracowaną w zakładzie dla stanowiska, na którym są wykonywane prace na wysokości.
2. Metodę doboru środków ochrony TOL, zgodnie z którą stosować należy, w kolejności, środki:
– techniczne (T) określane jako środki ochrony zbiorowej (balustrady, siatki bezpieczeństwa),
– organizacyjne (O), zmierzające do wyznaczenia alternatywnych dróg bezpiecznej komunikacji oraz ustalenie kolejności i sposobu postępowania po zaistnieniu upadku z wysokości (np. sposób ściągnięcia pracownika, który spadł z wysokości i wisi na szelkach),
– ludzkie (L) określane jako środki ochrony indywidualnej (szelki bezpieczeństwa z oprzyrządowaniem w postaci linek, zaczepów, hamulców i inne).
Fot. 5 Siatka typu U (stanowi zabezpieczenie krawędzi) [7]
Fot. 6 Pracownik wykorzystujący szelki bezpieczeństwa z hakiem kotwiącym, linką i hamulcem tekstylnym [5]
3. Ukształtowaną w zakładzie kulturę bezpieczeństwa, zapewniającą:
– właściwą komunikację między pracownikami na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej,
– udział pracowników we wszystkich działaniach na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy (bhp),
– odpowiednią, dostosowaną do potrzeb pracowników i specyficznych warunków danej pracy, edukację w zakresie bhp,
– motywowanie oraz promowanie bezpiecznych zachowań,
– atmosferę zrozumienia, zaufania i dobrą współpracę między pracownikami z różnych poziomów organizacyjnych.
Fot. 7 Pracownik wykorzystujący szelki bezpieczeństwa z linką, hamulcem i kotwą [5]
Fot. 8 Szelki bezpieczeństwa [6]
Sposoby zabezpieczenia pracowników wykonujących lub poruszających się na wysokości przed możliwością upadku
Środki ochrony zbiorowej
Do zabezpieczeń stanowisk pracy na wysokości, przed upadkiem z wysokości, należy stosować środki ochrony zbiorowej, w szczególności balustrady, siatki ochronne i siatki bezpieczeństwa (§ 6 ust. 1 rozporządzenia [3]).
– Balustrada składa się z deski krawężnikowej o wysokości 0,15 m i poręczy ochronnej umieszczonej na wysokości 1,1 m. Wolną przestrzeń między deską krawężnikową a poręczą wypełnia się w sposób zabezpieczający pracowników przed upadkiem z wysokości (§ 15 ust. 2 rozporządzenia [3]).
– W przypadku rusztowań systemowych dopuszcza się umieszczanie poręczy ochronnej na wysokości 1 m (§ 15 ust. 3 rozporządzenia [3]).
– Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy, lub służących jako przejścia powinny być zainstalowane balustrady składające się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób (§ 106 ust. 1 rozporządzenia [1]). Wymagania te nie dotyczą ramp przeładunkowych (§ 106 ust. 3 [1]).
Fot. 9 Wykonywanie prac dekarskich bez zabezpieczeń [6]
Fot. 10 Nieprawidłowe zabezpieczenie stanowiska pracy na stropie (fot. autor)
Środki ochrony indywidualnej
– Stosowanie środków ochrony indywidualnej, szczególnie takich jak szelki bezpieczeństwa, jest dopuszczalne, gdy nie ma możliwości stosowania środków ochrony zbiorowej (§ 6 ust. 2 rozporządzenia [3]).
– Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysokości zastosowanie balustrad jest niemożliwe, należy stosować inne skuteczne środki ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości, odpowiednie do rodzaju i warunków wykonywania pracy (§ 106 ust. 2 rozporządzenia [1]).
Stanowiska pracy na wysokości
Stanowiska pracy na wysokości są organizowane na:
a) płaszczyznach płaskich – dachy, stropy, pomosty robocze, pomosty ruchome;
b) płaszczyznach pochyłych – schody, pochylnie;
c) rusztowaniach;
d) drabinach;
e) elementach konstrukcyjnych obiektów oraz
f) z wykorzystaniem technik alpinistycznych.
Podczas organizacji stanowisk pracy na wysokości należy uwzględnić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Stanowiska zlokalizowane na dachu
Na podstawie rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych [3]:
– Na dachach, których wytrzymałość nie zapewnia bezpiecznego przebywania na nich osób, należy wykonać stałe lub przenośne mostki i kładki zabezpieczające (§ 236).
– Osoba wykonująca roboty w pobliżu krawędzi dachu płaskiego lub dachu o nachyleniu do 20% jest obowiązana posiadać odpowiednie zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości (§ 7 ust. 1).
– Osoba wykonująca roboty na dachu o nachyleniu powyżej 20% – jeżeli nie stosuje się rusztowań ochronnych – jest obowiązana stosować środki ochrony indywidualnej lub inne urządzenia ochronne (§ 7 ust. 2).
Fot. 11 Brak zabezpieczenia otworu technologicznego w stropie (fot. autor)
Fot. 12 Nieprawidłowo wykonany pomost roboczy (fot. autor)
Stanowiska zorganizowane na stropie
– Zgodnie z § 16 ust. 1 rozporządzenia [1] w pomieszczeniach oraz na drogach znajdujących się w obiektach budowlanych podłogi powinny być m.in. stabilne, równe, nieśliskie.
Na podstawie rozporządzenia [3]:
– Na czas układania podłóg i podłoży pod posadzki na ciągach komunikacyjnych należy ułożyć pomosty wyrównujące poziomy robocze (§ 40 ust. 1).
– Krawędzie stropów nieobudowanych ścianami należy zabezpieczyć balustradami (§ 40 ust. 3).
– Otwory w stropach, na których prowadzone są roboty lub do których możliwy jest dostęp ludzi, należy zabezpieczyć przed możliwością wpadnięcia lub ogrodzić balustradą (§ 134).
– Otwory w ścianach zewnętrznych obiektu budowlanego, stropach lub inne, których dolna krawędź znajduje się poniżej 1,1 m od poziomu stropu lub pomostu, powinny być zabezpieczone balustradą (§ 136).
– Pozostawione w czasie wykonywania robót w ścianach otwory, zwłaszcza otwory na drzwi, balkony, szyby dźwigów, powinny być zabezpieczone balustradą (§ 137).
Stanowiska zorganizowane na pomoście roboczym
Zgodnie z § 108 pkt 2 rozporządzenia [1] przy pracach na pomostach należy pamiętać, aby spełniał on następujące wymagania:
– powierzchnia pomostu powinna być wystarczająca dla pracowników, narzędzi i niezbędnych materiałów;
– podłoga powinna być pozioma i równa, trwale umocowana do elementów konstrukcyjnych pomostu;
– w widocznym miejscu pomostu powinny być umieszczone czytelne informacje o wielkości dopuszczalnego obciążenia.
Na podstawie rozporządzenia [3]:
– Wymiary pomostów i ramp powinny być dostosowane do wymiarów przeładowywanych ładunków i środków transportu (§ 51).
– Stanowiska pracy (w tym na pomostach) powinny umożliwiać swobodę ruchu, niezbędną do wykonania pracy (§ 52 ust. 1).
– Stanowiska pracy o niestałym charakterze (w tym na pomostach) należy poddawać sprawdzeniu pod względem ich stabilności, zamocowań oraz zabezpieczeń przed upadkiem osób i przedmiotów. Sprawdzenia należy dokonać po każdej zmianie usytuowania, po każdej przerwie w pracy trwającej dłużej niż siedem dni, a dla stanowisk usytuowanych na zewnątrz budynku – po silnym wietrze, opadach śniegu lub oblodzeniu (§ 52 ust. 2).
– Pomosty robocze wykonane z desek lub bali powinny być dostosowane do zaprojektowanego obciążenia, szczelne i zabezpieczone przed zmianą położenia (§ 135).
Fot. 13 Ruchomy mechaniczny podest roboczy [7]
Fot. 14 Ruchomy mechaniczny podest roboczy [7]
Stanowiska zorganizowane na ruchomym (mechanicznym) pomoście roboczym
Na podstawie rozporządzenia [3]:
– Ruchome podesty robocze powinny być wykonywane zgodnie z dokumentacją producenta albo projektem indywidualnym (§ 108 ust. 1).
– Na ruchomym podeście roboczym powinna być umieszczona tablica określająca (§ 111 ust. 1):
– wykonawcę montażu ruchomego podestu roboczego z podaniem imienia i nazwiska albo nazwy oraz numeru telefonu;
– dopuszczalne obciążenia pomostów i konstrukcji ruchomego podestu roboczego.
– Ruchome podesty robocze powinny (§ 112):
– posiadać pomost o powierzchni roboczej wystarczającej dla osób wykonujących roboty oraz do składowania narzędzi i niezbędnej ilości materiałów;
– posiadać stabilną konstrukcję dostosowaną do przeniesienia obciążeń;
– zapewniać bezpieczną komunikację i swobodny dostęp do stanowisk pracy;
– zapewniać możliwość wykonywania robót w pozycji niepowodującej nadmiernego wysiłku;
– posiadać poręcz ochronną.
– Montaż, eksploatacja i demontaż ruchomych podestów roboczych są zabronione (§ 123):
– jeżeli o zmroku nie zapewniono oświetlenia pozwalającego na dobrą widoczność;
– w czasie gęstej mgły, opadów deszczu, śniegu oraz gołoledzi;
– w czasie burzy lub wiatru o prędkości przekraczającej 10 m/s.
– Pozostawianie materiałów i wyrobów na pomostach ruchomych podestów roboczych po zakończeniu pracy jest zabronione (§ 124).
– Zrzucanie elementów demontowanych ruchomych podestów roboczych jest zabronione (§ 125).
– Wchodzenie i schodzenie osób na pomost ruchomego podestu roboczego jest dozwolone, jeżeli pomost znajduje się w najniższym położeniu lub w położeniu przewidzianym do wchodzenia oraz jest wyposażony w zabezpieczenia, zgodnie z instrukcją producenta (§ 126 ust. 1).
– Na pomoście ruchomego podestu roboczego nie powinno przebywać jednocześnie więcej osób, niż przewiduje instrukcja producenta (§ 126 ust. 2).
– Wykonywanie gwałtownych ruchów, przechylanie się przez poręcze, gromadzenie wyrobów, materiałów i narzędzi po jednej stronie ruchomego podestu roboczego oraz opieranie się o ścianę obiektu budowlanego przez osoby znajdujące się na podeście jest zabronione (§ 126 ust. 3).
– Łączenie ze sobą dwóch sąsiednich ruchomych podestów roboczych oraz przechodzenie z jednego na drugi jest zabronione (§ 126 ust. 4).
– Ruchome podesty robocze powinny być każdorazowo sprawdzane, przez kierownika budowy lub uprawnioną osobę, po silnym wietrze, opadach atmosferycznych oraz działaniu innych czynników, stwarzających zagrożenie dla bezpieczeństwa wykonania prac, i przerwach roboczych dłuższych niż 10 dni oraz okresowo, nie rzadziej niż raz w miesiącu. Zakres czynności objętych sprawdzeniem określa instrukcja producenta lub projekt indywidualny (§ 127).
– W czasie burzy i przy wietrze o prędkości większej niż 10 m/s pracę na ruchomym podeście roboczym należy przerwać, a pomost podestu opuścić do najniższego położenia i zabezpieczyć przed jego przemieszczaniem (§ 128).
– W przypadku braku dopływu prądu elektrycznego przez dłuższy czas znajdujący się w górze pomost ruchomego podestu roboczego należy opuścić za pomocą ręcznego urządzenia (§ 129 ust. 1).
– Naprawa ruchomych podestów roboczych może być dokonywana wyłącznie w ich najniższym położeniu (§ 129 ust. 2).
– Osoby korzystające z ruchomych podestów roboczych powinny być dodatkowo zabezpieczone przed upadkiem z wysokości za pomocą prowadnicy pionowej, zamocowanej niezależnie od lin nośnych, drabiny, krzesełka lub podestu (§ 142 ust. 1).
– Prowadnica pionowa, o której mowa w ust. 1, powinna być naciągnięta w sposób umożliwiający przesuwanie w górę aparatu samohamującego (§ 142 ust. 2).
– Prowadnica pionowa, o której mowa w ust. 1, powinna być zabezpieczona przed odchylaniem się większym niż o 2 m. Urządzenia zabezpieczające przed odchylaniem się lin powinny umożliwiać przesuwanie się urządzenia samohamującego (§ 142 ust. 3).
– Długość linki bezpieczeństwa, łączącej szelki bezpieczeństwa z aparatem samohamującym, nie powinna przekraczać 0,5 m (§ 142 ust. 4).
Fot. 15 Nieprawidłowe posadowienie rusztowania warszawskiego na schodach (fot. autor)
Stanowiska zorganizowane na schodach lub pochylniach
Na podstawie rozporządzenia [1]:
– Pochylnie powinny umożliwiać bezpieczne poruszanie się pracowników i dogodny transport ładunków (§ 5 ust. 2).
– Do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych na różnych poziomach powinny prowadzić bezpieczne dojścia stałymi schodami lub pochylniami (§ 21 ust. 1).
– Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie powinny być śliskie, a w miejscach, w których może występować zaleganie pyłów, powinny być ażurowe (§ 21 ust. 2).
Przejścia o pochyleniu większym niż 15% zaopatruje się w listwy umocowane poprzecznie, w odstępach nie mniejszych niż 0,4 m, lub w schody o szerokości nie mniejszej niż 0,75 m, co najmniej z jednostronnym zabezpieczeniem (§ 16 [3]).
| Przeznaczenie pochylni | Usytuowanie pochylni | |
| na zewnątrz, bez przekrycia % nachylenia | wewnątrz budynku lub pod dachem % nachylenia |
|
| Do ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych poruszających się przy użyciu wózka inwalidzkiego, przy wysokości pochylni:
a) do 0,15 m b) do 0,5 m c) ponad 0,5 m |
||
Na podstawie rozporządzenia [4]:
– Liczba stopni w jednym biegu schodów stałych powinna wynosić nie więcej niż (§ 69 ust. 1 i ust. 2):
–14 stopni – w budynku opieki zdrowotnej,
–17 stopni – w innych budynkach.
Wymaganie to nie dotyczy budynków w zabudowie jednorodzinnej i zabudowie zagrodowej oraz budynków rekreacji indywidualnej, mieszkań dwupoziomowych oraz dojść do urządzeń technicznych.
– Liczba stopni w jednym biegu schodów zewnętrznych nie powinna wynosić więcej niż 10 (§ 69 ust. 3).
– Szerokość stopni stałych schodów wewnętrznych powinna wynikać z warunku określonego wzorem: 2 h + s = 0,6 do 0,65 m, gdzie h oznacza wysokość stopnia, s – jego szerokość (§ 69 ust. 4).
– Szerokość stopni schodów wachlarzowych powinna wynosić co najmniej 0,25 m, natomiast w schodach zabiegowych i kręconych szerokość taką należy zapewnić w odległości nie większej niż 0,4 m od poręczy balustrady wewnętrznej lub słupa stanowiącego koncentryczną konstrukcję schodów (§ 69 ust. 6).
– Maksymalne nachylenie pochylni związanych z budynkiem nie może przekraczać wielkości określonych w tabeli powyżej (§ 70).
– Krawędzie stopni schodów w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych i użyteczności publicznej powinny wyróżniać się kolorem kontrastującym z kolorem posadzki (§ 71 ust. 4).
Janusz Bednarczyk
Bibliografia
1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm. oraz z 2011 r. Nr 173, poz. 1034).
2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 1502).
3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. Nr 47, poz. 401).
4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 ze zm. oraz z 2013 r. poz. 926).
5. Broszura Państwowej Inspekcji Pracy, Budownictwo. Ochrony indywidualne przed upadkiem z wysokości.
6. Broszura Państwowej Inspekcji Pracy, Budownictwo. Praca na wysokości.
7. Broszura powstała we współpracy Państwowej Inspekcji Pracy z firmą Assecuro, Budownictwo. Dobór środków technicznych zabezpieczających przed upadkiem z wysokości, 2012.
8. Broszura Państwowej Inspekcji Pracy, Budownictwo. Rusztowania.
9. Broszura Państwowej Inspekcji Pracy, Budownictwo. Drabiny.
10. P. Kmiecik, D. Gnot, Budownictwo. Bezpieczne rusztowania, Wydawnictwo Państwowej Inspekcji Pracy, 2011.
Sprawdź: Produkty budowlane
