Zanim powstanie elewacja wentylowana

Obserwacje rynku budowlanego dają podstawy stwierdzić, że elewacje wentylowane wyko­rzystywane są coraz częściej. Wraz ze wzrostem skali stosowania takich elewacji zwiększa się liczba sporów między stronami procesu budowlane­go związanych z jakością wykonanych prac. Z doświadczenia eksperckiego Instytutu Techniki Budowlanej (ITB) wy­nika, że niektórych problemów można by było uniknąć, odpowiednio przygoto­wując się do prac elewacyjnych.

Podczas przygotowania się do mon­tażu elewacji wentylowanych nale­ży przeanalizować zapisy (krajowej) Aprobaty technicznej/Europejskiej Oceny technicznej (dalej: dokumen­tacja aprobująca) oraz wytyczne pro­ducenta elewacji (instrukcję montażu i kartę techniczną) w celu właściwej organizacji placu budowy oraz zapew­nienia poprawnego przebiegu procesu montażu.

Bardzo istotnym elementem poprze­dzającym montaż elewacji wentylowanej jest analiza i ocena kom­pletności projektu. Doświadczenie praktyczne ITB daje podstawy stwier­dzić, że stopień uszczegółowienia dokumentacji projektowej ma duże przełożenie na jakość robót budowla­no-montażowych oraz terminowość wykonania prac.

Planując montaż elewacji wentylo­wanej, inwestor powinien zwrócić szczególną uwagę na doświadczenie i kompetencje firmy wykonawczej oraz nadzoru.

Na jakość elewacji wentylowanej zna­cząco wpływa stan powierzchni ścian, do których będzie ona montowana. Właściwa ocena ścian przed przystą­pieniem do wykonania robót ma istot­ny wpływ na jakość wykonania robót.

Zapisy dokumentacji aprobującej oraz wytyczne producenta

Przystępując do planowania prac montażowych, należy sprawdzić, czy elewacja wentylowana posiada (krajową) Aprobatę Techniczną lub Europejską Ocenę techniczną. Doku­menty te są podstawowym źródłem wiedzy na temat przygotowania się do projektowania i wykonania robót budowlano-montażowych. Znajomość postanowień aprobat jest konieczna dla wszystkich uczestników procesu budowlanego: projektanta, nadzoru inwestorskiego, kierownika budowy lub robót.

Analizując Aprobatę techniczną, nale­ży zwrócić uwagę na opis poszczegól­nych elementów składowych elewacji wentylowanej oraz ich właściwości, zasady transportowania i przechowy­wania. Pozwoli to na odpowiedni:

– Dobór miejsc oraz sposobów skła­dowania poszczególnych wyrobów budowlanych wchodzących w skład zestawu wyrobów do wykonania ele­wacji wentylowanych. Z doświadcze­nia ekspertów ITB wynika, że w wielu przypadkach przyczyną negatywnej oceny jakości prac elewacyjnych były uszkodzenia okładzin powstałe wsku­tek niewłaściwego składowania. Jed­nym z przykładów okładzin szczegól­nie wrażliwych na przechowywanie są kasetony metalowe. Brak wcześniej zaplanowanego miejsca do składowa­nia na placu budowy nierzadko skut­kuje układaniem jednej palety z kase­tonami na drugiej. Często okładziny składowane są na niewłaściwym pod­kładzie lub w nieodpowiedniej pozycji (np. oparte o ścianę pionową), nie­rzadko odległości między podporami są przekraczane (rys. 1). Prowadzi do trwałej deformacji okładzin. Niekiedy wymagane jest, aby poszcze­gólne elementy elewacji wentylowanej składować pod wiatą (ruszty i okładzi­ny z drewna, ofoliowane palety z me­talowymi okładzinami) lub w pomiesz­czeniach o kontrolowanych warunkach wilgotnościowo-temperaturowych (np. kleje stosowane w systemach elewacyjnych, w których okładziny są klejone do rusztów).

Rys. 1 Niewłaściwe składowanie okładzin elewacyjnych

W przypadku elewacji wentylowanych z zastosowaniem okładzin kamiennych i ceramicznych może być potrzebne zaplanowanie miejsca do przedmontażowego sortowania lub wymieszania okładzin pochodzących z różnych do­staw w celu ujednolicenia kolorystyki powierzchni ścian.

– Dobór technik oraz zestawów na­rzędzi do przenoszenia elementów elewacji wentylowanej. Niewłaściwy sposób przenoszenia okładzin elewacyjnych (szczególnie w przypadku okła­dzin wielkowymiarowych) może dopro­wadzić do ich uszkodzenia (rys. 2). Przykład niewłaściwej organizacji składowania okładzin elewacyjnych na placu budowy przedstawia fot. 1.

– Wybór sprzętu do obróbki elemen­tów składowych elewacji wentylowa­nej (np. sprzętu do docinania okładzin i elementów rusztu). W wielu przypad­kach producenci elewacji wentylowa­nych podają w kartach technicznych wykaz oraz parametry sprzętu, który należy stosować do cięcia okładzin lub wykonywania w nich otworów. Często obróbka płyt wiąże się ze stworze­niem na placu budowy odpowiedniego zaplecza.

– Wybór sprzętu do montażu ele­wacji wentylowanej. Niektóre typy elewacji wentylowanych wymagają za­stosowania nietypowego sprzętu, np. w przypadku elewacji, w których okła­dziny są klejone do rusztu, mogą być potrzebne specjalne przyrządy apliku­jące, narzędzia do ich czyszczenia lub usuwania nadmiaru kleju.

– Sposób wyboru organizacji i tech­nologii montażu systemu. W doku­mentacji aprobującej oraz wytycznych producenta zawarte są dane na temat szczegółów montażu okładzin elewacyjnych do rusztu (np. liczby łączników mechanicznych przypadających na 1 m okładziny, odległości łączników od krawę­dzi okładzin), zawarte są również dane na temat kolejności montażu elewacji (np. są rozwiązania elewacyjne monto­wane od góry ściany w dół). Znajomość dokumentacji aprobującej oraz wytycz­nych producenta elewacji wentylowanej pozwoli również zaplanować wykonanie prac we właściwych warunkach atmo­sferycznych. W przypadku np. elewacji wentylowanych, w których okładziny mocowane są do rusztu za pomocą kleju, istotne są warunki klimatyczne panujące podczas montażu – tempera­tura, wilgotność. Klejenie i dojrzewanie połączenia okładzin z rusztem nie może się odbywać w temperaturach ujem­nych (poniżej +5^oC) oraz (zazwyczaj) przekraczających + 50^oC.

Analiza Aprobaty Technicznej zapobie­gnie także dopuszczeniu do wbudowania elementów potencjalnie niebezpiecz­nych – nieprzewidzianych dokumentacją aprobującą.

Wcześniejsze zapoznanie się z doku­mentacją aprobującą oraz wytyczny­mi producenta jest konieczne w celu opracowania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas wykonywa­nia montażu elewacji wentylowanej.

Rys. 2 Zasady transportowania wielko­wymiarowych okładzin

Kompletność projektu

Istotny wpływ na jakość wykona­nia elewacji wentylowanej ma pro­jekt. Z analiz ITB wynika, że sporo usterek wykonawczych ma związek z jakością i kompletnością projek­tu. W wielu przypadkach spełnienie przez projekt wymagań formalnych określonych w rozporządzeniu Mi­nistra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szcze­gółowego zakresu i formy projektu budowlanego może okazać się nie­wystarczające. Pełny zakres projek­tu rekomendowany przez ITB został przedstawiony w Warunkach Tech­nicznych Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych [1]. Rozwiązania pro­jektowe bezwarunkowo powinny być zgodne z wymaganiami dokumentacji aprobacyjnej w zakresie:

– miejsc stosowania przyjętego sys­temu elewacyjnego ze względu na bezpieczeństwo użytkowania (np. w zakresie odporności na uderzenie, odporności ogniowej, odporności na działanie siły poziomej);

– wymagań dotyczących agresywno­ści środowiska, w którym można zastosować system;

– obciążeń wiatrem, odpowiadających strefom wiatrowym w Polsce;

– maksymalnych rozstawów elemen­tów nośnych systemu;

– dopuszczalnych wymiarów okładzin oraz elementów rusztu;

– dopuszczalnych obciążeń rusztu związanych z masą okładzin, działa­niem wiatru itp.

Projekt elewacji wentylowanej powi­nien się składać z części obliczenio­wej, opisowej oraz graficznej.

W części obliczeniowej projektu powinny być uwzględnione warunki lokalne, m.in. obciążenia wiatrem, obciążenia eksploatacyjne (np. moż­liwość oparcia o elewację drabiny, czyszczenie elewacji przez alpini­stów), i inne charakterystyczne cechy inwestycji. W tej części pro­jektu powinny być przedstawione założenia i schematy konstrukcyjne (statyczne) przyjęte w obliczeniach oraz wyniki obliczeń.

W części opisowej projektu należy przedstawić specyfikację techniczną wyrobów (na podstawie dokumentacji aprobującej) przeznaczonych do wy­konania elewacji wentylowanej oraz wymagane parametry techniczne ściany, do której będzie montowany system elewacyjny. Oprócz powyż­szego w tej części projektu podawane są istotne uwagi dotyczące montażu elewacji, np.:

– typy i liczby łączników do łączenia konsoli do ścian, łat do konsoli, okła­dzin do łat;

– typy przekładek termicznych;

– odległości między kompensacyjnymi dylatacjami;

– typy, miejsca stosowania oraz para­metry wyrobów izolacyjnych (termo- izolacji, folii izolacyjnych, uszczelek, izolacji wodochronnych);

– opis mocowania izolacji termicznej do ścian;

– sposoby zabezpieczenia elementów elewacji wentylowanej (szczególną uwagę należy zwrócić na zabezpie­czenie środkami przeciwpożarowy­mi elementów drewnianych elewacji wentylowanej [3]);

– kolejność montażu elementów ele­wacji wentylowanej;

– szerokości spoin między okładzinami;

– dopuszczalne odchyłki elementów rusztu/okładzin od poziomu i pionu;

– sposoby uziemienia metalowych ele­mentów rusztu.

Część rysunkowa powinna zawierać rozstawy i wysięgi rusztów w różnych częściach elewacji, miejsca występo­wania dylatacji, wskazanie fragmentów elewacji, na których występują różne­go typy okładziny, rysunki szczegółów. Pełny zakres zawartości projektu ele­wacji wentylowanej został określony w [1] i [2].

Fot. 1 Niewłaściwe składowanie płyt HPL na placu budowy

Wykonawca elewacji wentylowanej

Przed przystąpieniem do wykonania elewacji wentylowanej szczególną uwagę należy zwrócić na doświad­czenie oraz zaplecze techniczne wy­konawcy robót elewacyjnych. W wie­lu przypadkach sprzedawcy elewacji wentylowanych wymagają, aby prace były wykonywane przez firmy autory­zowane, wcześniej przeszkolone przez systemodawcę.

Firmy wykonawcze do montażu i ob­róbki elementów elewacji wentylowanej powinny stosować sprzęt zgodny z wy­maganiami systemodawcy. Szczególną uwagę należy zwrócić na narzędzia do cięcia okładzin oraz rusztów: znacze­nie ma typ piły (np. brzeszczotowa, tarczowa), prędkość obrotów, stoły do piłowania. Zastosowanie nieodpowied­niego sprzętu może doprowadzić do uszkodzeń krawędzi oraz wykończenia zewnętrznego okładzin, ich deformacji etc. Przykład niewłaściwego cięcia płyt włóknisto-cementowych przedstawia fot. 2.

Istotny wpływ na trwałość oraz wygląd zewnętrzny okładzin mają środki do ob­róbki miejsc cięć oraz narzędzia do apli­kacji tych środków. Widok krawędzi płyt włóknisto-cementowych, do obróbki których zastosowano niewłaściwe na­rzędzia, przedstawia fot. 3.

Firmy wykonawcze powinny mieć odpowiednie (wskazane przez systemodawcę) narzędzia do transpor­tu wewnętrznego elementów ele­wacji wentylowanych, szczególnie okładzin.

W przypadku elewacji wentylowa­nych, w których okładziny są klejone do rusztu, na bezpieczeństwo użyt­kowania mają wpływ narzędzia do aplikacji kleju.

W przypadku montażu elementów ele­wacji wentylowanej za pomocą łącz­ników mechanicznych konieczne może być kontrolowanie wielkości stosowa­nych momentów obrotowych. Nieod­powiedni docisk może doprowadzić do deformacji okładzin oraz rusztów.

Fot. 2 Niewłaściwe cięcie płyt włóknisto-cementowych powodujące uszkodzenie krawędzi okładzin

Fot. 3 Fragment płyt włóknisto-cementowych, których krawędzie poddano obróbce niewłaściwymi narzędziami

Ściany do elewacji wentylowanej

Przed przystąpieniem do wykonania elewacji wentylowanej należy spraw­dzić stan techniczny ścian, do któ­rych będzie mocowana elewacja. Po­wierzchnia ścian powinna być wolna od zanieczyszczeń, odpadających ele­mentów murarskich, tynków. W przy­padku mechanicznego mocowania do ścian elementów dociepleń spoiny między elementami murarskimi powin­ny być wypełnione. Na ścianach beto­nowych i żelbetowych niedopuszczal­ne są spękania. Przed przystąpieniem do prac sprawdzane są parametry geometryczne (odchyłki od pionu i po­ziomu) oraz mechaniczne (odporność na wyrywanie ze ściany zaprojekto­wanych łączników mechanicznych). Parametry te powinny być zgodne z założeniami projektu. Parametry wytrzymałościowe zaleca się spraw­dzać w trzech miejscach na każde 100 m² powierzchni elewacji. Jeżeli wynik będzie niższy od zakładanego, sprawdzenie należy powtórzyć na kolejnych 20 łącznikach. W przypad­ku stwierdzenia, że w 20% uzyska­ny wynik jest niższy od zakładanego w projekcie, trzeba się wstrzymać z wykonaniem dalszych prac elewacyjnych do momentu wzmocnienia ścian lub wprowadzenia odpowiednich zmian w projekcie.

Szczególną uwagę przed przystą­pieniem do robót elewacyjnych w budynkach pasywnych i energo­oszczędnych należy zwrócić na szczelność ścian. W takich budyn­kach po zamontowaniu okien i drzwi rekomenduje się przeprowadzić test szczelności wg PN-EN 13829:2002 [4]. Nieszczelności w ścianach (naj­częściej są związane z niewłaści­wym wypełnieniem spoin pomiędzy elementami murarskimi, stolarką okienno-drzwiową a ościeżem ścian) mogą być przyczyną pogorszenia klimatu wewnętrznego, prowadzić do zawilgocenia warstwy docieplenia, zwiększyć straty ciepła i w konse­kwencji obniżyć klasę energetycz­ną budynku. W przypadku budynków pasywnych i energooszczędnych sprawdzenie szczelności przepro­wadzane jest również podczas od­bioru końcowego i w sytuacji kiedy współczynnik n50 (oznacza krotność wymiany powietrza całej objętości budynku w czasie jednej godziny, przy różnicy ciśnień wewnętrznego i zewnętrznego w wysokości 50 Pa) jest większy od 0,6, nierzadko podej­mowana jest decyzja o uszczelnie­niu przegrody. W przypadku elewacji wentylowanej taka decyzja wiąże się z jej częściowym lub całkowitym de­montażem.

dr inż. Ołeksij Kopyłow

Instytut Techniki Budowlanej

Bibliografia

1. O. Kopyłow, Część B: Roboty wykoń­czeniowe,zeszyt 14: elewacje wentylowane, Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych B14/2015, Instytut Techniki Budowlanej.

2. O. Kopyłow, Co powinien zawierać projekt elewacji wentylowanej?, „Wia­domości Projektanta Budownictwa” nr 1/2014.

3. E. Sudoł, A. Kolbrecki, Trwałość zabez­pieczeń ogniochronnych drewna gatun­ków egzotycznych, „Przegląd Budowla­ny” nr 5/2014.

4. PN-EN 13829:2002 Właściwości cieplne budynków – Określanie prze­puszczalności powietrznej budynków – Metoda pomiaru ciśnieniowego z użyciem wentylatora.