Jesienią 1852 r. Ignacy Łukasiewicz, magister farmacji i pracownik lwowskiej apteki „Pod Złotą Gwiazdą”, otrzymał zadanie zbadania wraz z innym pracownikiem tej apteki Janem Zehem farmaceutycznej przydatności destylowanej ropy naftowej.
W trakcie tych prac dokonał rekonesansowego objazdu terenów roponośnych i zakupu sporej partii ropy pod Kołomyją. Łukasiewicz wraz z Zehem opracował metodę destylacji frakcjonowanej ropy naftowej. Najcenniejszym z uzyskanych z niej produktów była nafta. Kiedy ostatecznie zrezygnowano z planów farmaceutycznego zastosowania nafty, pojawił się pomysł wykorzystania jej do celów oświetleniowych i wszystko wskazuje na to, że pochodził on od Łukasiewicza. Sprawą kluczową stało się skonstruowanie odpowiedniej lampy. To zadanie Łukasiewicz powierzył blacharzowi i konstruktorowi lamp olejowych – Adamowi Bratkowskiemu.
Ignacy Łukasiewicz (1822–1882)
31 lipca 1853 r. we lwowskim szpitalu na Łyczakowie zainstalowane tam lampy naftowe umożliwiły chirurgowi dokonanie pilnej operacji. Lampa naftowa była kilkakrotnie bardziej wydajna od zwykłych świec, a tańsza w eksploatacji od olejów i oświetlenia gazowego. Do powszechnego użytku weszła w latach 1860–1865. Nad udoskonalaniem lamp naftowych pracowało wielu uczonych, m.in. R. Ditmar, F. Schuster.
Wynalazek lampy i otrzymanie nafty przyczyniły się bezpośrednio do powstania przemysłu naftowego. Niebawem Ignacy Łukasiewicz przeniósł się bliżej terenów roponośnych, do Gorlic. W 1854 r. w spółce z Tytusem Trzecieskim założył w Bóbrce k. Krosna pierwszą w dziejach kopalnię ropy naftowej. Początkowo wzorem okolicznych mieszkańców kopano płytkie rowy, w których na powierzchni wody gruntowej gromadziło się po kilkadziesiąt litrów ropy dziennie. Niebawem zaczęto kopać studnie, a wreszcie głębokie na kilkanaście metrów ocembrowane drewnem szyby. Mimo iż była to pierwsza w dziejach eksploatacja ropy do celów przemysłowych, warto pamiętać, że już w 1859 r. w Pensylwanii powstał wywiercony przy użyciu napędu parowego szyb naftowy dający 20 baryłek ropy dziennie.
W 1856 r. Łukasiewicz przeniósł się do Jasła i założył destylarnię w Ulaszowicach, a w 1859 r. drugą w Klęczanach, razem z miejscowymi właścicielami ziemskimi Zielińskimi. Tymczasem w Bóbrce na głębokości 18 m natrafiono na obfite złoże. W 1858 r. wydajność kopalni wzrosła do 2400–4000 litrów dziennie. Z kolei w Chornówce Łukasiewicz uruchomił dużą przetwórnię ropy, oprócz nafty wytwarzał z niej także smary i oleje do maszyn, asfalt oraz gudrinę (rodzaj parafiny). Były to osiągnięcia pionierskie w skali światowej, nagrodzone medalem i dyplomem uznania za zasługi dla przemysłu naftowego na wystawie powszechnej w Wiedniu w 1873 r.
W latach sześćdziesiątych XIX w. doszło do galicyjskiego boomu naftowego. Zaroiło się tam od szybów, od roku 1862 wierconych ręcznie, a od 1866 r. – za przykładem amerykańskim – maszynowo. W 1877 r. we Lwowie odbył się kongres naftowy, a w 1880 r. powstało Krajowe Towarzystwo Naftowe z siedzibą w Gorlicach. Pionierskie w skali światowej przetwórstwo ropy doprowadziło do ożywienia gospodarczego na roponośnych terenach Galicji.
prof. Bolesław Orłowski
Instytut Historii Nauki PAN
Zdjęcia: Wikipedia
