Zapewnienie pracownikom właściwego wyposażenia pozwala oczekiwać wydajnej i bezpiecznej pracy.
Myśląc o sukcesach w budownictwie i analizując czynniki decydujące o tym, czy traktujemy zakończony proces budowy nowego obiektu budowlanego czy budynku jako udany, niemalże automatycznie pojawiają się takie określenia, jak: terminowość, dobry wynik finansowy, piękno i atrakcyjność dzieła. Bardzo rzadko w pierwszym skojarzeniu wymieniamy bezpieczeństwo czy brak wypadków w trakcie trwania robót budowlanych. Oczywiście regulacje prawne funkcjonujące w Polsce narzucają na kierownika budowy obowiązek prowadzenia prac z poszanowaniem zasad bezpieczeństwa, a brak spełnienia podstawowych wymogów może, w przypadku wystąpienia nieszczęśliwego wypadku, doprowadzić osobę pełniącą tę funkcję przed oblicze sądu. Niemniej jednak myślenie o bezpieczeństwie w sposób systemowy nie jest bardzo popularne. Wielokrotnie dbałość o BHP ogranicza się do stosowania hełmów ochronnych i kamizelek odblaskowych. Wpływ na bezpieczeństwo mają trzy główne czynniki, tj. ludzie – ich zaangażowanie, nastawienie, umiejętności i wiedza, właściwa organizacja oraz przyjęta technologia i środki techniczne służące realizacji zadania. Nie jest możliwe rozpatrywanie tych czynników oddzielnie, są one od siebie wzajemnie zależne i stanowią zbiór, w którym zmiana najmniejszego elementu powoduje i wymusza dostosowanie pozostałych. Sprawą bezsporną jest konieczność traktowania czynnika ludzkiego jako najważniejszego, ponieważ to właśnie ludzie decydują o organizacji pracy i doborze sprzętu. Z drugiej strony organizacja prac wpływa na zachowania ludzkie i dobór narządzi do pracy, natomiast wyposażenie techniczne wpływa na organizację i pracowników.
Rys. 1 Wymagania dla barier ochronnych zgodnie z normą PN-EN 13374
Chcąc poprawić stan bezpieczeństwa i dobrze nim zarządzać w tak złożonym procesie, jakim jest budowa, musimy pracować we wszystkich wymienionych obszarach, a przy każdym działaniu w jednym z nich być świadomym i uwzględniać potencjalne zmiany w pozostałych.
Zarządzanie ludźmi, ich wiedzą, zaangażowaniem oraz organizacja procesu budowy są tematami bardzo obszernymi i skomplikowanymi. Dziedziny te wymagają oddzielnego opracowania.
Naturalnym obszarem działania inżyniera na budowie niezależnie od zajmowanego stanowiska jest technologia i technika. Dobierając elementy tego obszaru z uwzględnieniem potrzeby zachowania bezpieczeństwa pracowników, możemy w znaczący sposób ograniczyć liczbę wypadków na budowach.
Fot. 1 Pozorne zabezpieczenie przed upadkiem
Pod względem skuteczności zabezpieczenia pracownika możemy dokonać gradacji stosowanych środków ochrony. Wygląda ona następująco:
– eliminowanie zagrożeń przez właściwą organizację i technologię prac,
– środki ochrony zbiorowej,
– środki ochrony indywidualnej. Wyższość środków ochrony zbiorowej nad indywidualnymi usankcjonowana jest w § 6 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych.
Środki ochrony indywidualnej są obecnie powszechnie stosowane na placach budów i nikogo już nie dziwi wymóg używania hełmów ochronnych, odzieży o podwyższonej widzialności i obuwia ochronnego, najczęściej w klasie minimum S3. Niestety, wyposażenie pracownika w ten sprzęt nie chroni go przed wypadkiem, ale minimalizuje jedynie skutki z nim związane. Posługując się przykładem butów ochronnych, łatwo zauważyć, że zastosowana w nich podeszwa odporna na przebicie nie chroni pracownika przed nadepnięciem na ostrą krawędź, tylko ogranicza ewentualny uraz.
Fot. 2 Dbałość o bezpieczeństwo jest zgodne z naturą
Porównując środki ochrony indywidualnej przed upadkiem z wysokości oraz środki ochrony zbiorowej, możemy zauważyć przewagę tych drugich. Wykorzystywanie szelek bezpieczeństwa w zestawieniu z linką bezpieczeństwa czy urządzeniem samohamownym lub w innych konfiguracjach używanych na placach budów najczęściej ma za zadanie powstrzymać spadanie pracownika, a więc działać po nieszczęśliwym zdarzeniu. Ponadto właściwe zgodne z przeznaczeniem stosowanie tych środków wymaga od pracownika posiadania dużej wiedzy, często utrudnia wykonywanie zadań związanych z produkcją i stanowi niechciany element wyposażenia. Biorąc pod uwagę ograniczenia, jakie charakteryzują środki ochrony indywidualnej, środki ochrony zbiorowej stanowią wyższą klasę zabezpieczeń. Problemem pozostaje jeszcze właściwa jakość stosowanych środków ochrony zbiorowej. Przepisy polskiego prawa nakazują zabezpieczanie krawędzi stwarzających ryzyko upadku powyżej 1 m balustradami ochronnymi. Wspomniane rozporządzenie w § 15 określa, że balustrada ta składa się z deski krawężnikowej o wysokości 0,15 m i poręczy ochronnej umieszczonej na wysokości 1,1 m. Wolną przestrzeń między deską krawężnikową a poręczą wypełnia się w sposób zabezpieczający pracowników przed upadkiem z wysokości. Przepisy nie wskazują innych cech, jakie powinny spełniać balustrady ochronne. Takie niedoprecyzowanie staje się przyczyną wielu niebezpiecznych sytuacji. Powoduje wykonywanie zabezpieczeń w sposób niedbały z elementów przypadkowych.
Fot. 3 Podest niezgodny z DTR
Dobrą praktyką jest przyjęcie wymagań normy PN-EN 13374 dotyczącej zabezpieczeń krawędzi. Iluzoryczne zabezpieczenie powoduje nieuzasadnione poczucie bezpieczeństwa i może stanowić większe zagrożenie dla zdrowia i życia niż jego brak.
Praca na budowie jest nierozerwalnie związana z ryzykiem wypadku. Wszystkie podejmowane kroki i działania mają za zadanie to ryzyko ograniczyć i sprowadzić do poziomu akceptowalnego. Całkowite wyeliminowanie zagrożenia na placu budowy jest zadaniem wręcz niewykonalnym. Zarówno środki ochrony osobistej, jak i zbiorowej mają za zadanie chronić pracowników przed zagrożeniem, są one niezbędne i konieczne, ale właściwy dobór technologii pracy i sprzętu ma największy wpływ na ograniczenie ryzyka związanego z pracą. Oczywiście wiąże się, a właściwie nawet wymusza zmiany w organizacji pracy i zachowaniu ludzi.
Wpływ odpowiednio dobranych narzędzi bardzo dobrze widoczny jest w trakcie wykonywania robót żelbetowych. Główne zagrożenia podczas ich wykonywania to upadek z wysokości ludzi lub przedmiotów, transport z użyciem żurawia, różnego rodzaju uderzenia i potrącenia. Stosowany system deskowań powinien spełniać wymogi bezpieczeństwa podczas całego cyklu wykorzystywania go na terenie budowy, tj. składowania, transportu, montażu, użytkowania, demontażu i czyszczenia. Powinien być tak dobrany i zaprojektowany, aby zapewniał dostęp do wszystkich kluczowych elementów, takich jak rygle i zamki, powinien także zapewnić możliwość komunikacji pionowej bez konieczności stosowania dodatkowych, niesystemowych rozwiązań, jak np. drabiny przystawne.
Fot. 4 Brak sprzętu jest przyczyną niebezpiecznego zachowania
Na budowach bardzo często czynniki ekonomiczne są przedkładane nad czynnik bezpieczeństwa i nagminnie możemy się spotkać z wykorzystywaniem deskowań niezgodnie z dokumentacją techniczno-ruchową. Dotyczy to szczególnie stosowania podestów, które ze względu na przeznaczenie możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy, podesty robocze – umożliwiające wypełnienie formy mieszanką betonową, oraz podesty dostępowe – służące dostępowi do elementów montażowych deskowania.
Dobór i stosowanie podestów warunkuje wysokość wykonywanych elementów. Decyduje ona o stosowaniu dodatkowych podestów dostępowych. Parafrazując powiedzenie o tym, że nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki, nigdy nie ujrzymy dwa razy tej samej budowy. Plac budowy nie jest halą czy zakładem produkcyjnym, w którym technologia została wymyślona i zorganizowana, a ewentualne błędy skorygowane w trakcie, najczęściej w efekcie empirycznych, doświadczeń. W budownictwie stanowiska pracy są zmienne, tak jak zmienny jest stopień zaawansowania prac, a kreatorami stanowisk pracy stają się pracownicy. Dostarczenie im właściwego wyposażenia pozwala oczekiwać wydajnej i bezpiecznej pracy. Bez zaangażowania i zaplanowania tych aspektów górę bierze niczym nieograniczona wyobraźnia ludzka, która często prowadzi do niepotrzebnego ryzyka.
Rys. 2 Przykład realizacji deskowania ścian:
a) deskowanie ściany niskiej, do 3,3 m: 1 systemowa platforma robocza do betonowania, 2 systemowa drabina komunikacyjna zintegrowana z deskowaniem i pomostem (1), 3 systemowa balustrada na zamknięciu lub platforma robocza do betonowania (1); 4 drabina platformowa, rusztowanie przejezdne/przystawne, rozpora pionująca i rozpora dolna w rozstawie jak DTR (min. 2 szt. na element montażowy)
b) deskowanie ściany wysokiej (jedna wy- pora na wysokości): 1 systemowa platforma robocza do betonowania, 2 systemowa drabina komunikacyjna zintegrowana z deskowaniem i pomostem, 3 systemowa balustrada na zamknięciu lub platforma robocza do betonowania, 4 rozpora pionująca i rozpora dolna w rozstawie jak DTR (min. 2 szt. na element montażowy); mocowanie do dolnej krawędzi platformy roboczej
Fot. 5 Brak rusztowania nie jest przeszkodą
Ograniczenie narażenia pracowników na niebezpieczeństwa i eliminowanie zagrożeń zależą również od przyjętej technologii wykonania budynku. Rozważając proces powstawania budynku – od potrzeb użytkownika przez koncepcję architekta, projekt oraz wykonanie – tylko w kategoriach bezpieczeństwa wykonania z pominięciem czynników ekonomicznych i czasu realizacji, możemy podać wiele tego przykładów. Na przykład zastosowanie technologii betonu wodoszczelnego eliminuje konieczność wykonywania izolacji przeciwwodnych, a co za tym idzie eliminuje narażenie pracowników na kontakt z substancjami niebezpiecznymi, w przypadku stosowania do tego celu pap eliminujemy ryzyka związane z pracą z użyciem otwartego ognia. Przykładem bardziej wyraźnym wpływu technologii na zdrowie pracowników może być odejście od stosowania materiałów zawierających azbest. Powszechne jego zastosowanie w pokryciach dachowych, elewacjach czy też innych elementach stwarzało ogromne zagrożenie chorób układu oddechowego czy nawet nowotworów wśród pracowników zaangażowanych na budowie, nie wspominając nawet o zagrożeniu, jakie ten materiał miał na osoby postronne, użytkowników budynków i końcowym efekcie na środowisko naturalne. Szczęśliwie obecne regulacje prawne narzucają producentom materiałów budowlanych obowiązek minimalizowania ich negatywnego wpływu na człowieka. Reasumując, bezpieczeństwo pracy na budowie jest zależne od decyzji podejmowanych na każdym etapie procesu budowlanego i na każdym etapie powinno być uwzględniane. Świadomość tego wszystkich uczestników procesu może zapewnić sukces.
Sebastian Lewiński
