Modernizacja lub wymiana dźwigu ma poprawić bezpieczeństwo i parametry techniczne, dźwig powinien również być funkcjonalny i możliwie tani w eksploatacji.
Przystępując do realizacji montażu windy, należy najpierw ustalić, jakie cechy będzie posiadał dźwig, ponieważ od tego zależą typy i rodzaje zastosowanych zespołów oraz urządzeń. Obecnie instalowane nowe dźwigi i dźwigi modernizowane w zakresie wymiany wszystkich urządzeń muszą spełniać zasadnicze wymagania zawarte w dyrektywie dźwigowej 2014/33/UE, która 20 kwietnia 2016 r. zastąpiła dotychczasową dyrektywę 95/16/WE. Do dnia 31 sierpnia 2017 r. możemy mówić o okresie przejściowym, w którym windy można instalować jeszcze zgodnie ze starymi normami.
Dźwigi modernizowane częściowo (wieloetapowo) nie muszą od początku być w pełni zgodne z wymaganiami dyrektywy dźwigowej, ale w końcowym etapie modernizacji zgodność taka będzie wymagana.
Dźwigi zmodernizowane w zakresie pełnym (wymiany) traktowane są przez Urząd Dozoru Technicznego jak dźwigi nowe i muszą być poddane procedurze zgodności z dyrektywą dźwigową. W takich przypadkach właściciel dźwigu ma pewność, że proces modernizacyjny jest zakończony, bez konieczności dokonywania jakichkolwiek uzupełnień, a zainstalowane urządzenia posiadają odpowiednie certyfikaty. Zaznaczyć jednocześnie należy, że nowe wymagania nie narzucą na właścicieli dźwigów konieczności ich ponownej modernizacji w przypadku nadanych dużo wcześniej oznaczeń CE.
Co zmieniają nowe przepisy? Chodzi o dostosowanie przepisów do aktualnego stanu techniki i zwiększenie poziomu bezpieczeństwa. Oprócz wielu dodatkowych zabezpieczeń i systemów niewidocznych dla większości użytkowników wind zmiany dotyczyć będą również elementów wykończeniowych.
Słuszny się wydaje wymóg wykonywania kabin bardziej odpornych na dewastacje, np. drzwi i ściany z mocniejszych materiałów, lustra ze szkła bezpiecznego i oświetlenie o większym natężeniu 100 lx. Oprócz bardziej rozbudowanej konstrukcji, zawierającej większą ilość elementów elektrycznych, problemem mogą być uwarunkowania w budynku istniejącym, np. szyb dźwigowy spełniający obecne przepisy może już ich nie spełniać po okresie przejściowym i konieczna będzie instalacja dodatkowym elementów bezpieczeństwa dla pracy konserwatora. Projektując nowy szyb, należy uwzględnić dodatkowe wymagania w zakresie np. przeszklenia. Dotychczas dopuszczalna była sytuacji stosowania w obudowie szybu typowego szkła powyżej 3,5 m wysokości (w przypadku braku dostępu do obudowy osób postronnych), np. przy rewitalizacjach budynków i doposażaniu w windy. W świetle nowych przepisów konieczne będzie już obligatoryjne stosowanie warstwowego szkła bezpiecznego. Istotną sprawą może również być wentylacja szybu, która docelowo musi uwzględniać ilość ciepła wytwarzanego przez urządzenia nie tylko dźwigowe, ale i np. ogrzewanie. Producenci szacują, że koszt wytworzenia dźwigu będzie wyższy o 5-10%.
Fot. 1 Dźwig cichobieżny wraz z panoramicznym szybem o konstrukcji ze stali nierdzewnej zainstalowany w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie (fot. autora)
Rekomendowane cechy współczesnych dźwigów instalowanych w różnego typu budynkach Energooszczędność – dźwigi powinny zużywać jak najmniej energii elektrycznej biernej i czynnej.
Duży wpływ na zużycie energii elektrycznej ma jednostka napędowa dźwigu, ponieważ od tego zależą koszty eksploatacji, trwałość urządzeń, a także komfort jazdy (łagodny start oraz dokładne i płynne zatrzymywanie na przystankach). Najlepiej warunki te spełniają napędy bezreduktorowe, wyposażone w neodymowe magnesy trwałe. Silniki tego typu charakteryzują się bardzo wysoką sprawnością przekraczającą 95%, liczbą ponad 180 włączeń na godzinę i stanowią obecnie najbardziej perspektywiczny napęd do dźwigów osobowych. Ponadto ze względu na fakt, że dźwigi osobowe eksploatowane w budynkach mieszkalnych zużywają średnio ponad 80% energii elektrycznej podczas postoju, bardzo ważna jest odpowiednia automatyka ograniczająca to zużycie. Skutecznym sposobem zapewnienia niskiego zużycia energii elektrycznej jest zainstalowanie dźwigu o charakterystyce mieszczącej się w górnej części tabeli Certyfikacji Energetycznej. Tabele takie opracowali niemieccy inżynierowie z VDI, stanowią one wzór przy tworzeniu audytów efektywności energetycznej dźwigów.
W budynkach użyteczności publicznej lub biurowych, gdzie intensywność użytkowania wind jest zdecydowanie większa, warto doposażyć dźwigi w system odzysku energii powstałej podczas hamowania/zatrzymywania się kabiny. Trzeba zwrócić jednak uwagę na to, gdzie energia jest zwracana – czy do akumulatorów np. zjazdu awaryjnego, czy też układ jest efektywniejszy i energia powraca do sieci energetycznej budynku.
Uwaga: Niekiedy nieracjonalny jest wymóg instalacji dźwigu najwyższej klasyfikacji energetycznej ze względu na bardzo słabą (w konsekwencji lekką) konstrukcję elementów mechanicznych – żywotność takiego dźwigu jest zwykle dużo krótsza, a podatność na dewastację znacznie wyższa. Funkcjonalność – przystosowane dla wszystkich osób, w tym niepełnosprawnych i chorych na klaustrofobię. Przystosowanie dźwigów dla osób niepełnosprawnych polega przede wszystkim na zapewnieniu wymiarów kabiny (w przypadku już istniejącego budownictwa wymiary jak najbardziej zbliżone do 1100 mm x 1400 mm) i instalacji drzwi automatycznych. Winda musi pozwalać na swobodny wjazd i manewrowanie wózkiem inwalidzkim oraz usytuowanie elementów sterowych w sposób umożliwiający łatwy dostęp do operowania.
W budynkach mieszkalnych dość prostym rozwiązaniem, umożliwiającym poruszanie się windą osobom starszym i chorym na klaustrofobię, jest instalacja drzwi automatycznych ze świetlikami. Takie drzwi produkowane są przez liczących się producentów na świecie i nie stanowią już nietypowego wykonania.
W istniejących windach mieszkańcy często mają do dyspozycji drzwi z szybą. Modernizując urządzenie wstawiając pełne drzwi, pogarszamy funkcjonowanie osobom starszym i chorym na klaustrofobię. W przypadku wymiany dźwigu na nowy należy zwrócić uwagę na takich lokatorów i ich dotychczasowe przyzwyczajenia. W obiektach użyteczności publicznej i biurowych dodatkowo należy zwrócić uwagę na przepustowość dźwigów. Bezpośrednio jest to związane z szybkością urządzenia, wielkością kabin oraz rodzajem zastosowanego sterowania. Zalecamy przy tej okazji kontakt z producentami wind, którzy doradzą optymalne dla budynku rozwiązanie i przedstawią stosowne wyliczenia. Bezpieczeństwo – dla użytkowników i ekip serwisowych.
Fot. 2 Instalacja dźwigu panoramicznego na dziedzińcu Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej (projekt: Projekt Praga, wykonawca dźwigu: Winda – Warszawa) (fot. Rafał Kłos)
Bez względu na rodzaj budynku bezpieczeństwo ludzi zapewnia się dzięki zastosowaniu:
– kabin wykonanych z materiałów niepalnych i wyposażonych w drzwi z napędem mechanicznym;
– automatycznej łączności dwustronnej z ekipami ratowniczymi, w przypadkach utknięcia kabiny z ludźmi między przystankami, zgodnie z normą PN-EN 81-28 (wymagane jest utrzymywanie systemu w ciągłej gotowości);
– awaryjnego oświetlenia w kabinach, załączanego automatycznie podtrzymania podstawowych modułów bezpieczeństwa po zaniku napięcia;
– automatycznych drzwi przesuwnych wyposażonych w urządzenia zapobiegające przed ściśnięciem;
– urządzeń zabezpieczających przed nadmierną prędkością kabin w górę i dół oraz niezamierzonym ruchem przy otwartych drzwiach szybowych;
– osłon elementów ruchomych (kół linowych w maszynowni i przeciwwagi);
– oddzielnego pomieszczenia poza szybem na maszynownię dźwigu (nie zaleca się likwidacji istniejących maszynowni w przypadku wymiany dźwigu);
– monitorowania kabin za pomocą kamer przemysłowych.
Wytrzymałość – przystosowane do wieloletniej pracy i odporne na wandalizm.
W budynkach mieszkalnych łatwo dostępne elementy dźwigu powinny być wykonane zgodnie z normą PN-EN 81-71 i posiadać:
– kabiny i ich wyposażenie oraz drzwi i elementy sterowania wykonane w taki sposób, aby uniemożliwić ich uszkodzenie za pomocą prostych przedmiotów (najczęściej używanych przez wandali), jak: długopisy,
klucze, laski, papierosy, zapalniczki, scyzoryki, wkrętaki, gumy do żucia itp. Materiały stosowane na pudło kabiny powinny być niepalne i posiadać odpowiednią wytrzymałość mechaniczną na odkształcenia;
– przyciski sterowe wykonane z materiałów twardych i niepalnych;
– elementy oświetlenia niedostępne od wnętrza kabiny (sufity podwieszane nie są zalecane);
– kamery przemysłowe do monitorowania dźwigu w przypadkach wzmożonego wandalizmu.
W obiektach użyteczności publicznej i biurowych należy dodatkowo bezwzględnie uwzględnić przystosowanie dźwigu do wzmożonego ruchu. Wciągarki, podzespoły elektryczne i mechaniczne muszą być dobierane z odpowiednim zapasem – zaleca się dostosowane do pracy z częstotliwością min. 180 włączeń na godzinę. Ekonomiczność – nieograniczony dostęp do części zamiennych i sprzętu serwisowego.
Wytwórca urządzenia powinien udostępniać bez żadnych ograniczeń swoje wyroby i sprzęt serwisowy w wolnym obrocie towarowym. Dźwig nie może być zabezpieczony kodami, a jeśli do konserwacji wymagana jest dodatkowa konsolka lub tester, musi stanowić integralną część urządzenia dźwigowego.
Winda projektowana do budynku mieszkalnego powinna być tania w wieloletniej eksploatacji. Już na etapie projektowym warto zapytać referencyjnego dostawcę o ceny materiałów eksploatacyjnych oraz kluczowych podzespołów, jak falownik, napęd drzwi, sterownik czy liny lub pasy nośne. Dźwigi składają się z tysięcy podzespołów i w każdej chwili któryś może ulec awarii. Porównanie kilku pozycji najczęściej wykonywanych napraw pozwala określić wysokość narzutów wytwórcy i wielkość kosztów eksploatacyjnych w perspektywie kilkudziesięciu lat.
Zarządzający budynkami użyteczności publicznej i biurowymi muszą dodatkowo zadbać o odpowiednio szybki czas reakcji serwisu oraz zagwarantować sobie szybki czas dostawy części zamiennych. Bywały sytuacje, w których na podzespoły zza granicy czekano kilka tygodni, co ograniczało znacząco sprawne funkcjonowanie obiektu budowlanego.
Elementy automatyki powinny pochodzić od producentów o uznanej renomie, oferujących wyroby produkowane masowo, dostępne bez ograniczeń na rynku.
Należy pamiętać, że modernizacja lub wymiana windy ma na celu poprawę bezpieczeństwa i parametrów technicznych, a montaż nowego dźwigu ma zagwarantować wieloletnią funkcjonalność obiektu oraz jego racjonalną eksploatację. Zadanie takie najlepiej powierzyć firmie posiadającej odpowiednie doświadczenie i dobre przygotowanie merytoryczne. Dokonując wyboru wykonawcy montażu wind, należy brać pod uwagę również późniejsze koszty eksploatacji zarówno w okresie gwarancji, jak i po jej zakończeniu. Przestrzegamy przed firmami oferującymi urządzenia stosunkowo tanie, ale drogie w późniejszym utrzymaniu – bardzo szybko niweluje się różnica w cenie ich zakupu.
mgr inż. Rafał Roksela
Stowarzyszenie Pracodawców Branży Dźwigowej
